A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Umumiy 
ma’lumot
. 
Tabiiy 
tuzilishi 
o’rganilgan
alkaloidlarning soni o’n mingga yaqin deb keltiriladi. Ularning 
kimyoviy tuzilishining xilma-xilligi biologik faollikni ham turliligiga 
sababchi bo’ladi. Alkaloidlar orasida turli dori vositalari kashf 
qilingan. Ular qatorida yurak-qon tomir tizimi, nafas yo’llari, 
onkologik va boshqa ko’plab kasalliklarni davolashda qo’llaniladigan
dorilar ma’lum.
Alkaloidlar sinflanishi. 
1.
Azot ochiq zanjirda joylashgan β-feniletilamin guruhi
alkaloidlari. 
2.
Pirrolidin va pirrolizidin sistemasini tutgan alkaloidlar. 
3.
Piridin va piperidin guruhi. 
4.
Xinazolin guruhi. 

---

176 
5.
Xinolin guruhi. 
6.
Izoxinolin guruhi. 
7.
Indol guruhi. 
8.
Steroid guruhi. 
9.
Diterpen alkaloidlari. 
10.
Purin tuzilishli alkaloidlar. 
11.
Oqchangal alkaloidlari. 
12.
Alkaloidlarning bosha turlari. 
 
β-Feniletilaminlar.
1887 yilda yapon olimi 
Nagai 
tomonidan 
Ephedra vulgaris 
o’simligidan efedrin alkaloidi ajratib olingan. 
Tuzilishi 1889 yilda, fazoviy tuzilishi esa 1932 yilda aniqlangan. 
NH-CH
3
H
CH
3
H
OH
I
Keyinchalik efedrin (I) boshqa bir qator o’simliklardan ajratib 
olingan va sintez usulida laboratoriyada olingan. Kimyoviy tuzilishini 
Ladenburg isbotlagan.
O - CO – CH
3
 I
+ CH
3
– CO – CI
C
6
H
5
– CH - CH- NH- CH
3
+ HCI 
CH
3
Xulosa
: 
atsillashh (benzoillash) reaksiyasi natijasida mono-o-
atsilefedrin olindi va shunga asoslanib molekula tarkibida 1 ta 0H- 
guruhi borligi aniqlandi. 
Nitrit kislota bilan nitrozamin hosil qilindi. 

---

177