67. Endogen va ekzogen o‘zgaruvchilar qanday xususiyatlarga ega?

91. Iqtisodiy jarayonlarni prognozlash deganda nimani tushiniladi?

Iqtisodiy jarayonlarni prognozlashning asosiy maqsadi, kelajakda iqtisodiyotning qanday o'zgarishlarga uchraganligini aniqlash va yuqori sifatli iqtisodiy siyosatning belgilanishiga yordam berishdir. Uchrayotgan o'zgarishlarni o'rganish va uni enagani bilish, ma'lumotlarni ikki yo'lda olish, yani qarshiylashuvlar to'plamlari va modellardan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Bu jarayon orqali o'zgarishlarni prognozlash, inflatsiya darajasini, GDP o'sishini, ishlab chiqarishni, mahsulotlarning narxini va boshqa iqtisodiy ko'rsatkichlarni taxmin qilishga yordam beradi.

Iqtisodiy jarayonlarni prognozlash uchun quyidagi asosiy usullar qo‘llaniladi:
1. Statistik analiz: Ma’lumotlar to‘plami vaqt oraligida olingan iqtisodiy ma’lumotlarni tahlil qilish yordamida, kelajakdagi o‘zgarishlarni aniqlash mumkin.
2. Regressiya analizi: Iqtisodiy ma’lumotlar to‘plami regressiya modellari yordamida tahlil qilinadi. Bu usul bilan, iqtisodiy o‘zgarishlarning vaqt omili bilan bog‘liq ta’sirini aniqlash mumkin.
3. Trend analizi: Iqtisodiy ko‘rsatkichlarning uzluksiz o‘zgarishi (trend)ni aniqlash va bu trendni asosida kelajakdagi o‘zgarishlarni bashorat qilish uchun statistik usullar qo‘llaniladi.
4. Makro-iqtisodiy model yaratish: Kelajakdagi iqtisodiy holatni bashorat qilish uchun makro-iqtisodiy model yaratiladi. Bu modelda, iqtisodiy ko‘rsatkichlar (masalan, pul miqdori, sotishlar, ishlab chiqarish) va ular orasidagi bog‘liq ta’sirlar (masalan, inflatsiya darajasi, valyuta kurslari) ko‘rsatiladi.
Iqtisodiy jarayonlarni prognozlashda yuqoridagi usullar kombinatsiyasi va boshqa statistik tahlil usullari qo‘llaniladi. Iqtisodiy prognozlashning maqsadi, iqtisodiyotning kelajakdagi holatini aniqlab, boshqa sohalarga (soliq siyosati, investitsiyalar, iste’molchilar xarajatlari) ta’sirini ko‘rish va buning asosida iqtisodiy siyosatni shakllantirishdir.
92. Prognozlashlar qanday tasniflanadi?

Prognozlashlar, ularning maqsadiga va qo‘llanilgan usullarga ko‘ra turli xil usullarda tasniflanadi. Quyidagi turli progonzlashlar mavjud

1. Iqtisodiy prognozlash: Iqtisodiyotning kelajakdagi holatini aniqlash va bashorat qilish uchun qo‘llaniladi. Bu prognozlashlar, iste’molchilar xarajatlari, sotishlar, ishlab chiqarish, kichik va o‘rta maxsuslik sohasi kabi turli iqtisodiy sohalarda kelajakdagi o‘zgarishlarni ko‘rsatib beradi.
2. Demografiya prognozlash: Aholining tarkibidagi insonlar soni, umri, jinsiyati, madaniyati va boshqa xususiyatlari bo‘yicha kelajakdagi o‘zgarishlarni aniqlash uchun qo‘llaniladi.
3. Ijtimoiy sohalarning prognozlashi: Ijtimoiy sohalarning (masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ish tushunchalari) kelajakdagi o‘zgarishlarni ko‘rsatib berish uchun qo‘llaniladi.
4. Siyosiy prognozlash: Siyosiy jarayonlarning kelajakdagi o‘zgarishlarini bashorat qilish uchun qo‘llaniladi. Masalan, siyosiy partiyalar, hokimiyat tizimi, davlat siyosati kabi sohalarda kelajakdagi o‘zgarishlarni aniqlash uchun siyosiy prognozlashlar qo‘llaniladi.
5. Ekologik prognozlash: Tabiiy resurslar, atrof-muhitning o‘zgarishi, iklim o‘zgarishi va boshqa ekologik muammolar bo‘yicha kelajakdagi o‘zgarishlarni ko‘rsatib berish uchun qo‘llaniladi.
Bu turdagi prognozlashlar, moslashtirilgan maqsad va qo‘llanilgan usullar bo‘yicha turli xil ma’lumotlarni ko‘rsatadilar va kelajakdagi o‘zgarishlarni bashorat qilishda yordam beradi.