6-mavzu: dnk- replikatsiyasi Reja: Prokariot organizmlar replikatsiyasi Eukariotlardagi replikatsiya

 E.coli replikatsiyasining initsiatsiyasi. 
G-giston oqsili (D. Nelson bo‘yicha). 
DNKning yangi sintezlanayotgan zanjiri 5'→3' tomoni bo„ylab harakat qiladi. Initsiatsiya 
praymerning sintezlanishi bilan yakunlanadi (praymer qisqa 10-60 ribonukleotidlardan tashkil 
topib, DNK molekulasida komplementar asosda sintezlanadi). Praymerning shakllanishi DNKga 
bog„liq RNK-polimeraza yoki praymaza orqali sintezlanadi. Praymer esa DNK-polimeraza-III 
uchun zarur bo„lib, ribonukleotidning oxirgi 3'-OH guruhi DNK sintezida zatravka sifatida 
xizmat qiladi. 
DNK replikatsiyasining elongatsiyasi ATFga bog„liq xelikaza fermenti qo„sh zanjirli 
DNKni ikkiga ajratishdan boshlanadi. Hosil bo„lgan bir zanjirli DNK molekulasi SSB-oqsillari 
bilan kooperativ holda bog„lanadi. DNK-polimeraza III replikativ ayrining yetakchi zanjirini 
sintezlab boradi. Ona zanjirning ikkinchisida praymasoma sintez tomon harakatda bo„ladi. 
Vaqti-vaqti bilan praymasoma tarkibidagi praymaza (oqsil Dna G) RNK-zatravkani orqada 
qoluvchi zanjir uchun sintezlaydi. Xoloferment DNK-polimeraza-III RNK-zatravka yordamida 
Okazaki fragmentlarini (1-2 ming nukleotid) sintezlab boradi.

---

 Prokariot organizmlarda DNK sintezining chizmasi. 
Okazaki fragmentlaridagi RNK segmentlarini 5'-oxiridan DNK-polimeraza I qirqib, 
o„rtadagi Okazaki fragmentlaridagi bo„shliqni ham DNK-polimeraza-I to„ldirib turadi. Zanjirdan 
RNK ajralgandan so„ng, dezoksipolinukleotid oralarini DNK-ligaza kimyoviy bog„laydi. 
DNK-polimeraza-III xoloferment bo„lganligi uchun, qo„shimcha oqsil ishtirokida dimer 
hosil qiladi. Shuning hisobiga DNK dagi boshlovchi va orqada qoluvchi zanjirlarning 
replikatsiyasi bir vaqtda sodir bo„ladi. Yetakchi zanjirdagi antiparallellik xalaqit bermaslik uchun 
“orqada qoluvchi” DNK zanjirida o„ziga xos tuguncha shakllanadi. Aynan shu tuguncha tufayli 
orqada qoluvchi qo„sh zanjirli DNKga aylanadi.
DNK sintezining terminatsiyasi matritsani nukleotidlar orqali to„ldirilishi bilan 
yakunlanadi. E.colining xromosomasidagi ikkita replikativ ayrilarda terminatsiyali qismlar 
borligi aniqlangan. Ular taxminan 20 juft nukleotidlardan tashkil topib, shu qismlarni Ter 
(terminus) deb ataladi. Mazkur nuqtalarda replikatsiyali pufakchalar birlashadi. Sintezlangan 
DNK zanjirlari ligaza fermentlari ishtirokida har qaysi matritsaga bog„lanib, DNK shakllanadi. 

---