4 Qiymətləndirilmiş variantlar

4.5.2  Quruda elektrik enerjisi və istiliyin yaranması 

 

4.5.2.1 Texnoloji proseslər və Texnoloji Təchizat üçün elektrik enerjisi 

 

ŞD2 quruda və  dənizdə texnoloji proseslər və texnoloji təchizat sistemi üçün elektrik 

enerjisinə olan tələbatı qarşılamaq üçün bir neçə elektrik enerjisi hasilatı variantı  və 

konfiqurasiyaları nəzərdən keçirildi. Buraya ŞD2 bir ədəd əsas və bir ədəd ehtiyat qaz turbini 

ilə avtonom enerji hasilatı sistemi, və mövcud ST sistemləri ilə inteqrasiya olunmuş sistem 

daxil idi.  

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/7

 

Bu variantlar texniki əsaslandırmanın, istifadədə mümkünlüyün, səmərəliliyin və kapital 

xərclərin nəzərə alınması ilə qiymətləndirildi. Nəzərdən keçirilmiş bütün meyarlar üzrə 

kompleks variant daha aşağı yanacaq istifadəsi və  nəticə etibarı ilə daha az emissiya ilə 

nəticələnməklə, daha yüksək istifadə mümkünlüyü və səmərəlilik təmin edən ən yaxşı variant 

olaraq göstərildi. Kompleks enerji hasilatı və paylaşdırılması sistemi ŞD2 texnoloji qurğusu və 

texnoloji təchizat enerji təmin etmək üçün nəzərdə tutulub. Bununla ŞD2-yə enerji vahid  

28MW ISO tipli qurğu və Terminaldakı  və/və ya ölkə  şəbəkəsindəki mövcud qaz turbinləri 

vasitəsilə təmin olunan ehtiyat enerji vasitəsilə təmin olunur.  

 

4.5.2.2 Kompressiya gücü 

 

Texnoloji proseslər və texnoloji təchizat sistemi üçün enerji tələbatından əlavə enerji həmçinin 

qaz ixracı kompressiya sistemi üçün də tələb olunur. 

 

Layihənin Əsas kimi qəbul edilmiş variantı üzrə qaz ixracı kompressorlarının istismarı üçün 3 

x 50% qaz turbinlərinin istifadəsi elektrik istismar sistemlərinin istifadəsi variantı ilə müqayisə 

olundu. CO

2

 və NO

X

 emissiyalarının, sənayedə tətbiq olunan standart emissiyaların proqram 

təminatı ilə müqayisəli qiymətləndirilməsi həyata keçirildi (PI Forecaster). Hesablamalar 

göstərdi ki, elektrik istismar variantı ilə müqayisədə Əsas kimi qəbul edilmiş variantın (birbaşa 

istismar) bir az daha aşağı istixana qazları (CO

2

 kimi) və NO

X

 emissiyalarının atılması ilə 

nəticələnmək ehtimalı var (müvafiq qaydada ~2% və ~8%). Beləliklə, qiymətləndirmə ixrac 

kompressorlarının istismarı üçün ayrılmış turbinlərin istifadəsini nəzərdə tutan layihənin Əsas 

kimi qəbul edilmiş variantını dəstəklədi. 

 

4.5.3  Quruda istiliyin inteqrasiyası 

 

Seçim mərhələsinin başlanğıcında  Əsas kimi qəbul edilmiş variant ŞD2 üzrə qurudakı 

qurğuların istiliyə olan tələbatının ödənilməsi üçün isti yağ qızdırıcılarından istifadəni nəzərdə 

tutub. PI Forecaster proqram təminatının istifadəsi əsasında aparılan qiymətləndirmə, istiliyə 

olan tələbatın itkiyə gedən istiliyin bərpası vasitəsilə təmin olunması ilə daha aşağı həcmdə 

istixana qazlarının (CO

2

 kimi)

 

və NO

X

 emissiyalarının atqısına nail oluna biləcəyini nəzərdən 

keçirmək üçün həyata keçirildi. Aşağıdakı ssenarilər araşdırıldı: 

 

 Yanacaq 

qazı ilə alışdırılan 40 MW-lıq İsti Yağ Qızdırıcıları (3x50%) və bir ədəd ehtiyat 

qızdırıcısı; 

 

Bütün qaz turbinlərində Çıxış İstilik Utilizatorları (ÇİU); 

 

Bütün kompressiya qaz turbinlərində  ÇİU-lar; və 

 Yalnız qaz turbinində ÇİU-lar. 

 

Qiymətləndirmə göstərdi ki, bütün isti yağ  qızdırıcıları ilə müqayisədə emissiyalarda ən 

yüksək azalmaya İİBQ-lərin bütün qaz turbinlərində yerləşdirilməsi ilə nail olundu (CO

2

 

emissiyalarında 23% azalma və NO

X

 emissiyalarında 5% azalma). Lakin ŞD2 qaz turbininin 

ST kompleks enerji sisteminə daxil olacağını  və müəyyən istismar ssenarilərində ehtiyat 

qurğu kimi istifadə olunacağını  nəzərə alaraq, bu turbinin ÇİU ilə  təchiz olunması 

məqsədəuyğun hesab edilmədi.    

 

Nəticədə,  ŞD2  Əsas kimi qəbul edilmiş variantı üçün Kompressiya Qaz Turbinlərində  ÇİU-

ların quraşdırılması variantı  qəbul olundu. Bu variant isti yağ  qızdırıcılarının istifadəsi ilə 

müqayisədə CO

2

 və NO

X

 emissiyalarının müvafiq olaraq 19% və 4% azalmasını göstərdi.  

 

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/8

4.5.4 Dənizdə elektrik enerjisi 

 

Optimal generator ölçüsünün və  dənizdə enerji hasilatının müəyyənləşdirilməsi məqsədilə 

qiymətləndirmə üçün ümumi olaraq altı generator tipi seçildi. Qiymətləndirmə meyarına 

aşağıdakılar daxil idi: 

 

 Texnologiyanın uyğunluğu və keşmişdə toplanmış təcrübə; 

 

Çəki və montaj sxeminin nəzərə alınması; və 

 Qurğunun nəzərdə tutulan yüklənməsi

2

. 

 

Qiymətləndirmə müəyyənləşdirdi ki, 15MW ISO qurğuları nəzərdən keçirilən texniki meyarlar 

əsasında üstünlük göstərilən variantdır. 

 

Üstünlük verilən variant və alternativ variantlar üzrə ehtimal olunan istixana qazları (CO

2

 kimi) 

və NO

X

 emissiyalarının müqayisəsi üçün yatağın istismar dövrü ərzində hasilat və enerji 

profillərinin, o cümlədən seçilmiş generatorlar üçün göstəricilərə dair əyrilərin istifadəsi ilə 

əlavə qiymətləndirmə həyata keçirildi. 

 

Nəticələr göstərdi ki, nəzərdən keçirilmiş variantlar üzrə CO

2

 emissiyaların həcmləri arasında 

olan fərq həddə yaxın səviyyədə olduğu halda, digər variantlarla müqayisədə 15MW ISO  

turbini xeyli dərəcədə aşağı NO

X

 emissiyaları yaradır. 

 

Texniki və  ətraf mühit nöqtəyi nəzərdən aparılmış qiymətləndirmələrə  əsasən, 15MW ISO  

turbinləri variantı nəticədə ŞD2 Əsas kimi qəbul edilmiş variant kimi qəbul olundu. 

 

4.6 Məşəl 

 

4.6.1 Yerüstü 

və yüksəyə qaldırılmış məşəl 

 

Seçim mərhələsi ərzində Layihə tərəfindən müəyyənləşdirilən variantlar arasında Terminalda 

ŞD2 məşəl layihəsi üzrə  Ətraf Mühit baxımından  Ən Yaxşı  İcra Oluna Bilən variantın 

müəyyənləşdirilməsi üçün qiymətləndirmə həyata keçirildi. Aşağıdakı kateqoriyalar üzrə iki tip 

məşəl sistemi, yəni ki, yerüstü və yüksəyə qaldırılmış məşəl qiymətləndirildi: 

 

 

Ətraf mühit – səs-küy, havanın keyfiyyəti, işıq və vizual təsirlər; 

 Hüquqi 

uyğunluq və daxili siyasətlərə əməl olunması; 

 

Texnoloji prosesin təhlükəsizliyi; 

 

İstismara uyğunluq; və 

 Kapital 

xərclər. 

 

Qiymətləndirmənin nəticələri aşağıdakı kimi oldu: 

 

 

Ətraf mühit (səs-küy) – ehtimal olunan məşəl  əməliyyatları ssenarilərinin və 

təchizatçıların onlara uyğun olan səs-küyə dair məlumatlarının istifadəsi ilə  həm 

yerüstü, həm də yüksəyə qaldırılmış  məşəl üçün modelləşdirmə  tədqiqatları 

aparılmışdır.  ŞD2 Layihə Qrupu tərəfindən hazırlanmış  məşəldə yandırma ssenariləri 

ehtimal olunan hadisələri (məsələn, ayırmalar, məşəldə yandırmaya səbəb olan 

qurğunundayanmaları) və  hər bir hal üzrə  məşəldə qazın yandırmasının sürətini, 

tezliyini və davamiyyətini daxil etdi. Hər bir ssenari üzrə ST ətrafındakı icma 

reseptorları (Səngəçal qəsəbəsi, Ümid, Əzimkənd və Massiv 3) üçün ehtimal olunan 

səs-küy səviyyələri iki variant üzrə müqayisə olundu. Modelləşdirmə ehtimal etdi ki, 

yerüstü məşəl yüksəyə qaldırılmış məşəl ilə müqayisədə orta məşəl normalarına qədər 

daha artıq səs-küyə malik olardı (dörd dB(A) qədər). Lakin yüksəyə qaldırılmış məşəl 

qəza təzyiq boşaldılma ssenarisi üçün daha çox səs-küyə malik olardı (üç dB(A) 

qədər). Ümumilikdə, nəticəyə gəlindi ki, iki məşəl variantı arasında əhəmiyyətli bir fərq 

yoxdur. 

                                                      

2

 Turbinlərin minimum yükü normal istismar zamanı 50% olmalı  və eyni zamanda ən azı iki generator istismarda 

olmalıdır.

 

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/9

 

Ətraf mühit (havanın keyfiyyəti) – Orta və qəza təzyiq boşaldılma ssenariləri üçün həm 

yüksəyə qaldırılmış, həm də yerüstü məşəl üçün hava dispersiya modelləşdirməsi 

həyata keçirildi. Tədqiqat ST-nin ətrafında mövcud olan icma reseptorlarında NO

2

 

konsentrasiyalarının  əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi üzərinə yönəldi. Modelləşdirmə 

göstərdi ki, hər iki modelləşdirmə ssenarisi üzrə  həm yerüstü, həm də yüksəyə 

qaldırılmış  məşəl variantları üçün bütün modelləşdirilən reseptorlarda əvvəlcədən 

müəyyənləşdirilən illik orta NO

2

 konsentrasiyaları arasında cüzi fərq var. Belə ki, iki 

məşəl variantı üzrə heç bir üstünlüyün olmaması nəticəsinə gəlindi. 

 

Ətraf mühit (işıq/vizual təsir) – Terminal ətrafındakı sahədən yerüstü və yüksəyə 

qaldırılmış məşəllərin görünməsini müəyyənləşdirmək üçün ilkin dəyərləndirmə həyata 

keçirildi. Məşəl variantlarının nəzərdə tutulan hündürlüyünü və yerini nəzərə alan ilkin 

dəyərləndirmə obyektin seçilmiş görünüş nöqtələrindən təxmini görünmə  dərəcəsini 

müəyyənləşdirə biləcək görünmə tədqiqatı əsasında həyata keçirildi (mövcud tikililər və 

binalar deyil, topoqrafiya nəzərə alınmaqla). Qiymətləndirmə göstərdi ki, Terminal 

qurğuları artıq yerli icmalardan göründüyünə görə, vizual təsirlər gözlənilmədiyi halda, 

yerüstü məşəl ilə müqayisədə yüksəyə qaldırılmış məşəl, xüsusən qeyri-standart məşəl 

istismarı  şəraitində  əhəmiyyətli dərəcədə daha yaxşı görünən olardı.  Əhəmiyyətli işıq 

təsirləri də gözlənilmir, eyni zamanda, onların yerüstü məşəldən daha az olacağı 

gözlənilir, çünki yerüstü məşəlin gövdəsi məşəli  ətraf reseptorlardan qoruyacaqdı. 

Beləliklə, yerüstü məşəl variantı  işıq və vizual təsirlər baxımından üstünlük verilən 

variant kimi göstərildi. 

 Hüquqi 

uyğunluq və siyasətə  əməl olunması – Səs-küyün modelləşdirilməsi nəticələri 

hər iki məşəl variantı üçün layihənin tətbiq olunan səs-küy hədləri ilə müqayisə olundu.

3

 

Səs-küy hədlərinin aşılma hallarının sayı  və davamiyyəti baxımından yüksəyə 

qaldırılmış    və  həmçinin yer məşəl variantları arasında heç bir fərq olması ehtimal 

edilmir. Göstərildi ki, səs-küy hədlərinə bütün illər üçün vaxtın  ən azı 95%-i ərzində 

əməl olunacaq və bu da layihə tələblərinə uyğundur. Bundan əlavə, hava keyfiyyətinin 

modelləşdirilməsi həm yüksəyə qaldırılmış  və yerüstü məşəl variantının müvafiq hava 

keyfiyyəti hədlərinə cavab verdiyini göstərdi

4

. Həm yüksəyə qaldırılmış, həm də yerüstü 

məşəl variantlarının hüquqi tələblərə və siyasətlərə cavab verdiyi göstərildi və variantlar 

arasında heç bir fərq müəyyənləşdirilmədi. 

 

Texnoloji prosesin təhlükəsizliyi -  hər iki məşəl variantı üçün radiasiya steril zonasının 

ölçüsü və  məşəl sönmələrinin nəticələridə daxil olmaqla, texnoloji prosesin ilkin təhlili 

aparıldı. Təhlil  əsasında belə  nəticəyə  gəlindi ki, yüksəyə qaldırılmış  məşəl tezalışan 

tullantıların atılması  və yer səthinin  şüalanması ilə  əlaqədar risklərin azalması 

səbəbindən,  texnoloji proses baxımından daha sərfəlidir. 

 

İstismara uyğunluq – iki variantla əlaqədar istismara uyğunluq aspektləri arasında 

müqayisə planlı və plansız texniki xidməti və etibarlılığı nəzərə aldı. Nəticəyə gəlindi ki, 

yüksəyə qaldırılmış məşəl daha üstünlük verilən variantdır 

 Kapital 

xərclər –  Hər iki məşəl variantı üçün təchizatçıların xərclərə dair məlumatları 

göstərdi ki, yüksəyə qaldırılmış  məşəl variantı üzrə kapital xərclər daha aşağıdır. 

 

Aparılan qiymətləndirmələr  əsasında yüksəyə qaldırılmış  məşəl təhlükəsizlik, istismara 

uyğunluq və  xərc  əsasında PCƏYEV-nun tövsiyəsi kimi müəyyənləşdirildi. Beləliklə, bu 

variant, 5-ci Fəslin Bölməsində qeyd edildiyi kimi, ŞD2  Əsas  layihə variantına daxil 

edilmişdir.  

 

4.6.2 Dəniz qurğusundakı məşəldə qazın tutulması. 

 

ŞD2 quruda olan məşəl sistemi məşəldə yandırılan qazın utilizasiyası sistemi (MYQU) ilə 

təmin olunacaq. MYQU YT sistemi üçün quyunun qazla üfürülməsini tənzimləmək və 

ventildən axmalara nəzarət etmək məqsədi ilə  nəzərdə tutulur. Aşağı  Təzyiqli sistem üçün 

MYQU, bütün iri çənlərdən qazın çıxarılması  və MEQ regenerasiyası  məqsədi ilə  nəzərdə 

tutulur. Dəniz MYQU-nin daxil edilməsi variantı texniki əsaslandırma, istismara uyğunluq və 

texniki xidmət, xərclər, təhlükəsizlik və  ətraf mühit məsələlərini daxil olmaqla nəzərdən 

keçirildi. Nəticəyə gəlindi ki, MYQU variantı əsaslandırılmış və yatağın istismar dövrü ərzində 

                                                      

3

 Qurğunun işlədiyi vaxtın 95 %-i ərzində nail olunacaq illik istismar saatlarının proporsiyası kimi hesablanan 55dB 

gündüz vaxtı həddi (07:00 - 22:00) və 45dB gecə vaxtı həddi (22:00 - 07:00)     

 

4

 40 µg/m illik orta NO

2

 limiti və 200 µg/m3 1 saatlıq limit (ildə 18 dəfədən çox aşılmamalıdır)

 

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/10

istixana qaz emissiyalarının həcmini təxminən 85kton daha da azaltmaq potensialına malik 

olduğu halda, MYQU qurğusu platformanın çəkisinə 37 ton yük əlavə etmiş və təhlükəsizliklə 

bağlı əlavə risklər yaratmış olardı. Bundan əlavə, əlaqədar xərclər göstərdi ki, dəniz MYQU-i 

iqtisadi cəhətdən daha əsaslandırılmışdır. Buna görə də, dəniz MYQU-i SD2 Əsas kimi qəbul 

edilmiş layihə variantına daxil edilməmişdir.  

 

4.7   Lay suyu 

 

ŞD2-nin planlaşdırılmasının ilkin mərhələləri  ərzində lay suyunun utilizasiyası üçün bir sıra 

variantlar nəzərdən keçirilmişdir. ŞD2-nin planlaşdırılmasının ilkin mərhələləri ərzində növbəti 

qiymətləndirmə üçün nəzərdə tutulmamış variantlara aşağıdakılar daxil olmuşdur.  

 

 Lay 

suyunun 

dənizdə və quruda separasiyası və təmizlənməsi və dənizdə ŞD Müqavilə 

Sahəsində suyun yeraltı laylara yenidən vurulması. Quruda hasil edilmiş qalıq su geriyə 

dənizə ŞD Müqavilə Sahəsinə göndəriləcək və yenidən laya vurulacaq. Bu, aşağıdakı 

səbəblərdən qəbul olunmamışdır:  

o

 

ŞD Müqavilə Sahəsində aşkar edilmiş mürəkkəb yeraltı şəraitdə yüksək təzyiqlə 

suyun vurulması ilə əlaqədar SƏTTƏM riskləri; Suyun yeraltı laylara münasib 

etibarlı şəkildə vurulması planının mövcudluğu ilə əlaqədar qeyri-müəyyənliklər;  

o

 

Nəzərdə tutulan suyun vurulması quyusunun qazılması ilə əlaqədar kapital və 

istismar xərcləri, və dənizdə suyun yenidən vurulmasına dəstək məqsədi ilə  

Terminalda lay suyunun təmizlənməsi üçün əlavə texnoloji qurğuya ehtiyac; və 

o

 Suyun 

vurulması quyularının qazılması zamanı istismar quyusunun 

məhsuldarlığının yüksəldilməsində ləngimə. 

.  

 Lay 

suyunun 

dənizdə  və quruda separasiyası  və  təmizlənməsi və  ŞDB platforması 

kompleksinin yerləşdiyi yerdə    Xəzər dənizinə axıdılması. Bu, aşağıdakı  səbəblərdən 

qəbul edilməmişdir:  

o

 

Təmizlənmiş lay suyunun Xəzərə davamlı şəkildə axıdılmasına icazələrin əldə 

edilməsi və təmini ilə əlaqədar SƏTTƏM riskləri;  

o

 Suyun 

dənizdə təmizlənməsi ilə əlaqədar texniki problemlər və məkan/çəki 

məhdudiyyətləri və suyu münasib standarta uyğun təmizləmə qabiliyyətinə malik 

dənizdə təmizləmə qurğusunun istismarı sahəsində təcrübənin azlığı; və 

o

 

Dənizdə suyun təkrar vurulmasına dəstək məqsədi ilə Terminalda lay suyunun 

təmizlənməsi üçün əlavə texnoloji qurğu ilə əlaqədar kapital və istismar xərcləri 

.  

Lay suyunun  emalı variantlarının yekun seçim prosesi ərzində bir sıra əlavə araşdırmalar, o 

cümlədən, üçüncü tərəfə (BP şirkətinə aid olmayan, xaric şirkət) aid dənizdə emal işləri üzrə 

podratçının obyektlərində lay suyunun təmizlənməsi üzrə  sınaqlar,  ŞD2 suyunun mövcud 

AÇG lay suyunun təmizlənməsi qurğusundan istifadə etməklə  ŞD2 suyunun təmizlənməsi 

imkanları ilə bağlı  sınaqlar və  durulducu çənin layihəsinin və ilkin emal variantlarının 

qiymətləndirilməsi işləri tamamlanmışdır. Lay sularının utilizasiyası ilə  əlaqədar riskləri 

azaltmaq məqsədi ilə, ŞD2 Layihəsi lay suyunun emalı ilə bağlı aşağıdakıları qəbul etmişdir:  

 

1.  Birinci Variant: münasib olduqda, AÇG lay suyunun təmizlənməsi və utilizasiyası 

variantlarından istifadə etmək.  

2.  İkinci variant:  ŞD2 lay suyu üçüncü tərəfə aid  emal işləri üzrə podratçının 

sahəsində  təmizlənmə  və utilizasiya məqsədi ilə  iş sahəsindən kənara 

göndəriləcək.  

3.  Üçüncü variant: Fövqəladə hallarda, 1 və 2-ci variantlar münasib olmadıqda və 

Səngəçalda lay suyu çəninin, o cümlədən yeni ŞD2 lay suyunun saxlanması 

çəninin həcmi imkan vermədiyi təqdirdə,  ŞD2 lay suyu yeni  durulducu hovuza 

göndəriləcək. 

 

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/11

4.8 Sualtı boru kəmərlərinin istismara vermə işləri 

 

Boru kəməri çəkilişindən sonra bütün boru kəmərləri və axın xətləri üzrə  təmizləmə, 

hidrosınaq, təftiş və suyun boşaldılmasından ibarət ilkin istismara vermə işləri keçiriləcək. Bu 

işlər boru kəmərlərində  və axın xətlərində mikroorqanizmlərin  əmələ  gəlməsinin və 

korroziyanın qabağının alınması üçün kimyəvi maddə ilə  işlənmiş  dəniz suyunun istifadəsi 

əsasında həyata keçiriləcək. Hər bir istismara vermə  fəaliyyətindən sonra, təmizlənib 

hazırlanmış  dəniz suyu ya ŞDB platforma kompleksi yaxınlığındakı müvəqqəti sualtı 

ərsintutma kamerasında, ya da ŞDB-HR açıq drenaj sistemi kessonu vasitəsilə axıdılacaq 

(gözlənilən axıdılacaq həcmlər üçün 5-ci Fəslin 5.8.4 və 5.9.4 Bölmələrinə istinad edin). ŞD2 

layihəsi üzrə ŞD1 sualtı boru kəmərləri üçün istifadə olunan eyni yanaşma qəbul olunsaydı, 

ŞD2 boru kəmərlərindən suyun çıxarılması  xətlərlə  nəql olunacaq məhsulun (məsələn qaz, 

kondensat və ya MEQ) istifadəsi  əsasında  ərsinin buraxılması yolu ilə  təmizlənmiş olardı. 

Bundan sonra isə xətlərdə qalıq suyun çıxarılması üçün nəzərdə tutulan MEQ ərsin dəstinin 

buraxılması  həyata keçirilərdi.  Ərsinlərin dəniz qurğularına Səngəçal Terminalından 

buraxılması  nəzərdə tutulub. Bu yanaşma suyun çıxarılmasından  əvvəl dəniz qurğularının 

istismara hazır vəziyyətdə olmasını tələb edir. 

 

ŞD2 sualtı boru kəmərlərinin bəzilərinin mexaniki tamamlanmasının ŞDB platforma kompleksi 

quraşdırıldıqdan və istismara verildikdən 2 ildən çox müddət öncə baş tutması gözlənilir. 

Təmizlənmiş  dəniz suyundakı kimyəvi preparatlar 2 illik minimal saxlanma müddətinə 

uyğunlaşdırılacaq. Bu müddət keçdikdən sonra isə, boru kəmərlərinin boşaldılması  və 

təmizlənmiş dəniz suyu ilə yenidən doldurulması zəruri olacaq. Suyun boşaldılması baş verən 

zaman tələb olunan parametrlərə son uyğunlaşdırma məqsədi ilə istifadə olunan böyük 

miqdarda MEQ-in saxlanması  və  təmizlənmə  və/ya utilizasiya üçün sahilə daşınması  tələb 

olunacaq. 

 

Beləliklə, layihə alternativ variant olaraq nəzərə alınıb. Həmin variant üzrə su hər bir xətdən 

havanın buraxılması yolu ilə çıxarılacaq (xətti qurudacaq) və bundan sonra qurudulmuş xətlər 

inert nitrogen qazı ilə doldurulacaq. Sahil yanalma hissəsinin, ixrac və MEQ sualtı boru 

kəmərlərinin quruda olan bölmələrinin hidrosınaqdan keçirilməsi üçün istifadə olunan flüidlər 

yığılaraq, sahədən kənarda utilizasiya məqsədilə tanker vasitəsilə çıxarılacaq. Bu, Səngəçal 

və sahilyanı sulara hər hansı atılma risklərinin qarşısını alacaq. Utilizasiya üçün buraxılacaq 

MEQ-in həcmini azaldan ŞD2  Əsas kimi qəbul edilmiş variantı üzrə  qəbul olunmuş bu 

yanaşmanın mühafizəedici kimyəvi maddələrin parçalanması  səbəbindən boru kəmərlərinin 

yenidən doldurulması potensialını azaltması gözlənilir. 

 

4.9 Sualtı sistemə dair qərarlar 

 

Dünya üzrə çoxlu sualtı hasilat sistemlərinin mövcud olmasını  nəzərə alsaq, ŞD2 sualtı 

hasilat sistemi Xəzər dənizində ilk və dünyada ən böyük sualtı hasilat sistemi olacaq. 

 

Sualtı idarəetmə sistemlərinin seçilməsi ilə bağlı əsas qərarlar aşağıdakılar idi: 

 

 Hasilat 

idarəetmə klapanlarının hidravlik və elektrik buraxılması variantlarının 

müqayisəsi: qazma flüidlərinin axınını idarə edən klapanlar ya hidravlik təzyiq, ya da 

elektriklə idarə olunan elektromaqnit klapanlar vasitəsilə açılıb - bağlana bilər; 

 Hidravlik 

idarəetmə üçün: açıq və bağlı dövrəli sistemlərin müqayisəsi: açıq sistemdə 

klapanlar idarə olunan zaman quyudakı  təzyiqin idarə olunması üçün flüid dənizə 

buraxılır, lakin qapalı dövrəli sistemlərdə flüid əks axın xətləri vasitəsilə platformaya 

axıdılır; və   

 Quyudakı təzyiqin idarə olunması üçün flüidin seçilməsi: variantların nisbi üstünlüklərini 

nəzərdən keçirdikdən sonra, ətraf mühit cəhətdən  ən zərərsiz flüidin seçilməsi üçün 

laboratoriya təhlilləri keçirildi. 

 

4.9.1 Hidravlik 

və elektrik idarəetmə sistemlərinin müqayisəsi 

 

Elektrik sistemdə quyudakı  təzyiqin idarə olunması üçün hidravlik flüidin əvəzinə elektrik 

enerjisindən quyunun və manifold klapanlarının istismarı üçün enerji mənbəyi kimi istifadə 

Şahdəniz 2 Layihəsi 

Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin 

Qiymətləndirilməsi 

Fəsil 4 

Qiymətləndirilmiş variantlar 

 

Noyabr 2013-cü il 

Yekun variant

 

4/12

olunur. Bir sıra istehsalçıların elektrik idarəetmə sistemlərini işləyib hazırlamasına 

baxmayaraq bu sistemlərin etibarlılığı sübut olunmayıb və onlar bundan əvvəl Xəzər 

dənizində heç vaxt tətbiq edilməyib. Başa düşülürdü ki, ŞD2 Əsas kimi qəbul edilmiş variant 

üçün artıq təzyiqdən mühafizə  tədbiri olan elektrik HIPPS (yüksək etibarlı  təzyiq altında 

işləyən sistem) bu günə qədər dünyanın heç bir yerində quraşdırılmamışdır. 

 

Təhlil göstərdi ki, tam elektrik sistemi hələ  də  işlənib hazırlanmamışdır. Hasilat quyuları ilə 

əlaqəli olan quyudibi mühafizə klapanlarının istismarı üçün hələ  də hidravlik sistem tələb 

olunur. Hidravlik idarəetmə sistemi ilə müqayisədə belə sistemdən atqılar aşağı  səviyyədə 

olsa da, ümumi texniki həyata keçirilə bilmənin artan mürəkkəblik səbəbindən təsirə  məruz 

qala bilməsi ehtimalı var (məsələn, elektrik və hidravlik sistemlər üçün əlavə kabel 

birləşmələri/idarəetmə vasitələri tələb olunur). Bu səbəbdən həmin variant nəzərə alınmadı.