28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

«Asosiy vositalar» sch.
«Ustav 
kapitali(fondi)» sch.
D-t K-t D-t K-t 
Boshlang’ich 
qoldiq 200000 
Boshlang’ich qoldiq 230000 
8)17000 
Aylanma 17000 Aylanma Aylanma - 
Aylanma - 
Oxirgi 
qoldiq 
217000 
Oxirgi qoldiq 230000 
«Xom 
ashyo va materiallar» sch.
D-t 
K-t 
«Boshqa 
maqsadly tushumlar» sch. 
D-t 
K-t 
Boshlang’ich qoldiq 
40000 
Boshlang’ich 
qoldiq 6000 
1)20000 
2)26000 11) 61750 
4)950000 

---

73 
Aylanma 20000 
Aylanma 26000 Aylanma 
61750 
Aylanma 950000 
Oxirgi qoldiq 34000 
Oxirgi qoldiq 
894250 
«Hisob-kitob schyoti» sch.
«Mol yetkazib beruvchilarva pudrat- 
chilarga to’lanadigan 
schyotpar» 
sch. 
D-t 
K-t 
D-t 
Boshlang’ich 
qoldiq 10000 
6)24000 6)24000 
7)17000 10) 750 
Boshlang’ich qoldiq 
14000 
5) 950000 
1) 20000 
Aylanma 950000 Aylanma 41750 Aylanma 24000 
Aylanma 20000 
Oxirgi qoldiq 
918250 
Oxirgi qoldiq 10000 
«Asosiy ishlab 
chiqarish» 
sch. «Mehnatga 
haq tulash 
bo’yicha 
xodimlarbilan hisob-kitoblar» sch.
D-t 
K-t D-t 
K-t 
Boshlang’ich qoldiq
Boshlang’ich 
qoldiq 
2) 26000 3) 
35000 9)750 
11)61750 
3) 35000 
Aylanma 61750 
Aylanma 61750 Aylanma 
Aylanma 35000 
Oxirgi qoldiq 
Oxirgi qoldiq 
35000 . 
«Mamlakatichidagi 
valyuta 
schyotlari» 
sch.
«Turli 
kreditorlardan 
qarzlar» 
sch. 
D-t 
K-t 
D-t 
K-t 
Boshlang’ich 
qoldiq 
Boshlang’ich qoldiq 
4)950000 
5) 950000 
10)750 
9)750 
Aylanma 950000 
Aylanma 950000 Aylanma 750 
Aylanma 750 
Oxirgi qoldiq 
Oxirgi qoldiq 
«Kapital qo’yilmalar» 
sch. 
D-t 
K-t 
7) 7000 
8)7000 
Aylanma 7000 
Aylanma 7000 
Oxirgi qoldiq — 
K-t

---

74 
Sintetik va tahliliy schyotlarga muomilalarning yozuvlarini har bir sintetik 
schyotning jami tahlshshy schyotlarining jami summalariga to’g’ri kelishligi nuqtai - 
nazaridan tekshirib chiqish lozim bo’ladi. Bunday tekshirish tegishli aylanma va 
qoldiqlar summalarini solishtirish yo’li bilan amalga oshiriladi. U hisobning 
to’g’riligini ta’minlash uchun zarur bo’lib, hisobning ishonchliligini ta’minlash 
uchun, albatga, o’tkazilishi kerak. 
Tahliliy schyotlarga ega bo’lgan «Xom ashyo va materiallar» xamda «Mol 
yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar»daga yozuvlarni 
tekshirib chiqamiz. 
«Xom ashyo va materiallar» sintetik schyoti bo’yicha boshlang’ich qoldiq uning 
tahliliy 
schyotlaridagi 
boshlang’ich 
qoldiqlar 
summasiga 
teng 
(40000=30000+10000). Tegishli targabda debet va kredit bo’yicha aylanma sum-malari 
ham 
(20000=15000+5000; 
26000=20000+6000) 
va 
oxirgi 
qoldiqlar 
ham 
(34000=40000+20000+26000) tengdir. 
Materiallarning tahpiliy schyotlari A 
materiallari
Debet(kirim) 
Kredit (chiqim) 
Muomala
Raqami
Hajmi, 
kg 
Narxi, 
so’m
Summa,
so’m 
Muomala
raqami
Hajmi, 
kg 
Narxi, 
so’m 
Summa, 
so’m
Boshlang’i
ch qoldiq 
3000 
10-00 
30000 
2)Beril -
gan 
2000 
10-00 
20000 
Kelgan 
1500 
10-00 
15000
Aylanma 
1500 
10-00 
15000 
Aylanma 
2000 
10-00 
20000 
Oxirgi 
Qoldiq 
2500 
10-00 
25000
B materiallari
Debet (kirim) Kredit (chiqim) 
Muomala 
raqami
Hajmi, 
kg 
Narxi, 
so’m
Summa, 
so’m 
Muomala 
raqami
Hajmi, 
kg
Narxi,
so’m
Summa,
so’m 
eoshlang’ic
h qoldiq 
5000 
2-00 
10000 
2)Beril -
gan 
3000 
2-00 
6000 
Kelgan 
2500 
2-00 
5000 
Aylanma 
2500 
2-00 
5000 
Aylanma 
3000 
2-00 
6000 
Oxirgi 
Qoldiq 
3000 
2-00 
4000 

---

75 
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob -kitoblarning tah-liliy hisobi. 
«Tashselg’mash» zavodi 6-sonli 
birlashma 
a-t
K-t D-t K-t 
Boshlang’ich qoldiq 
5000 
Boshlang’ich qoldiq 
9000 
To’langan 15000 
Materiallar uchun To’langan 20000
9000 
Aylanma 15000 
Aylanma 20000 Aylanma 9000 
Aylanma - 
Oxirgi qoldiq
10000 
Oxirgi qoldiq - 
«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan» sintetik schyoti 
bo’yicha ma’lumotlar 
ham 
tahliliy schyotlardagi jami summalarga to’gri ke-ladi. Bu 
schyot bo’yicha boshlang’ich qoldiq -14000 so’m (5000 + 9000); kredit bo’yi-cha 
aylanma - 20000 so’m; debet bo’yicha -240000 so’m (15000 + 9000); oxirgi qol-diq - 
10000 so’m bo’lib, ?$isob - kitobi hali tamomlanmagan. Bu, «Tashselg’-mash» 
zavodining tahliliy schyoti bo’yicha oxirgi qoldig’iga to’g’ri keladi. 
Demak, sintetik va tahliliy schyotlar bo’yicha yozuvlar to’g’ri qilingan ekan. 
Sintetik schyotlar asosida korxonaning yangi balansini tuzamiz. 
B A L A N S
200 _ yil 1 martga bo’lgan
(m.s.)
Aktiv
Summa 
Passiv
Summa
1. Asosiy vositalar 
217000 1. Ustav kapitali (fondi) 
230000 
2. Xom ashyo va
materiallar 
34000 2. Boshqa maqsadli 
tushumlar 
894250 
3. Hisob-kitob schyoti 
918250 3. Mol etkazib beruvchilar 
va 
pudratchilarga to’lanadigan
schyotlar 
10000 
4. Mehnatga haqto’lash, 
xodim- 
lar bilan hisob-kitoblar 
35000 
Jami 
1169250 Jami 
1169250 
Ko’rib chiqilgan misol schyotlari bilan balans o’rtasidagi o’zaro bog’liq-lik 
mavjudligini ko’rsatib turibdi. YUzaki qaraganda bu o’zaro bog’liqlik quyidagida 
namoyon bo’lmoqda. 
Hisobot davrining boshida balans mah’umotlariga binoan schyotlar ochi-ladi. 
Mustahil hisobga olinishi talab etiladigan har bir mablag’’ yoki man-ba turiga 
sintetik schyot ochiladi va ularga qoldiq aktiv schyotlar bo’yicha -debetiga, passiv 
schyotlar bo’yicha kreditiga yozib qo’yiladi: 

---

76 
Hisobot davri mobaynida schyotlarda (sintetik va tahliliy) korxonada sodir 
bo’layotgan muomalalar sintetik schyotlarning raqamlarini ko’rsatgan holda aks 
ettiriladi va undan tashqari korrespondentsiyalanuvchi schyotlar ham ko’rsatiladi. 
Tahliliy schyotlarda tushuntirish matni shu muomalani rasmiy-lashtiruvchi hujjatga 
ilova qilinadi. Hisobot davridagi yozuvlar tugagan-dan keyin aylanmalar yakunlari 
hisoblab chiqiladi va yangi qoldiqlar topi-ladi. 
Agar hisobot davri mobaynida davr boshiga qoldig’i bo’lmagan schyotga mu-
omalani aks ettirish zaruriyati tug’ilsa, unda bunday schyotga ushbu jarayon-ning 
summasini yozish yo’li bilan ochiladi. 
Sintetik schyotlarning yakunlari asosida (ularning rivojiga ochilgan tah-liliy 
schyotlarning ma’lumotlari bilan tekshirilgach) navbatdagi hisobot sanasiga 
korxona balansi tuziladi. SHuning uchun schyotlardagi qoldiqlar balansning tegishli 
moddalari bo’yicha ko’rsatiladi.