2-Mavzu so’zlarning shakl va ma`no munosabatiga ko’ra turlari reja

OMOFRAZEOLOGIYA 
Shakllari va talaffuzi bir xil ma’nosi xar xil bo’lgan Iboralarga omofrazeologiya deyiladi: 
Ko’z yumdi-yashirdi, Ko’z yumdi-vafot qildi. Boshiga ko’tardi-sevdi, erkaladi. Boshiga I 
Ko’tardi-to’polon qildi, Yuragini yordi-qo’rqitdi. Yuragini yordi- I sirini aytdi. Qo’l 
ko’tarmoq - tasdiqlamoq. Qo’l ko’tarmoq- taslim bo’lmoq. 
' Omofrazeologiya 
faqat ko’chma ma’noga asoslanadi. 
OMOSINTAGMIYa (sintaktik omonim) 
So’z birikmalari va gaplarning o’zaro yoki iboralarga shaklan 
teng kelishi sintaktik omonimiya deyiladi: Bel 
bog’lamoq belini ip bilan bog’lamoq. Bel 
bog’lamoqishga kirishmoq. Oq-soqol-qariya, oqsoqol-soqoli oq. Jon Vatan -so’z 
birikmasi. Jon va tan-
uyushiq bo’lak. 
Omonimlar quyidagi yo’llar bilan paydo bo’ladi: 

Ma’lum bir tildagi turli so’z turkumlariga tegishli bo’lgan ayrim so’zlarning 
shaklan bir xilda 
bo’lishi, bir xil talaffuz qilinishi natijasida: Qil-qil, qo’y-qo’y. 

Ba’zi ko’p ma’noli so’zlarning ma’nolari orasidagi bog’lanishning uzokdashishi 
natijasida: kun: kun chikdi (quyosh) kun 
ko’rish (tirikchilik), oy: yangi oy chikdi 
(planeta), o
’ttiz kun bir oy (vaqt). 
| 

---


Bir tildan 2-tilga 
so’z olish natijasida: may-may, tur (sport), tur (xil) safar -yo’l, 
safar -oy. 

Ayrim sheva 
so’zlarining adabiy tilga o’tib qolishi natijasida: salla-narsa, 
gazmol, salla-
o’rama (ovqat): so’ritok ko’targich (Toshkent), so’ri.yog’och 
krovat (Farg’ona) 

Ba’zi so’zlarning o’zak-negizlariga qo’shimchalar qo’shish orqali yangi so’zlar 
yasalishi natijasida omonimlar vujudga keladi: 
oylik - maosh yoki ish reja: Kundalik-
o’zlashtirish daftari yoki ish me’yori, vazifa 

Ayrim tovushlar dierezasi natijasida leksik omonimlar vujudga keladi. Diereza 
tovush tushirish hodisasi. Diereza natijasida 
so’z o’z tovush yig’indisini 
toraytiradi. Natijada, u boshqa biror 
so’z bilan talaffuzi va yozilishi jihatidan bir 
xil 
bo’lib omonimii vujudga keltiradi. Masalan: yiroq so’zidagi "y" tushirilib iroq-
uzoq va shashmaqom turi 
bo’lsa; bo’lsa so’zidan "b"undoshi tushirilib, o’lsa 
shaklida 
o’lmoq so’zi bilan omonimlikni vujudga kelgirgan: Qarigan chog’ida, 
Zavqiy, xubob 
o’lsa ajab ermas. Chog’mshtiring: adoq-ado; ado-tamo'm, -ado- 
bajarmoq. 
Omonimlar 
o’zbek poeziyasi tarixida muhim rol o’ynagan. |11oirlar omonimlarning 
xilma-
xil ma’nol'aridan keng ravishda foydalanib, so’z o’yi>'lari, tuyukdar yaratganlar. 
Xususan, A.Navoiy omonimlardan mox.irlik bilan foydalanganligini 
ko’ramiz: Uning 
quyidagi ruboiylarni eslash kifoyag