1-Mavzu: Pedagogik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‟qituvchi mahorati masalalari Reja
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy
|
Abu
Nasr Forobiy (873-930) O‗rta Osiyo xalqlari madaniyatini rivojlantirishga ulkan hissa qo‗shgan olimdir. Forobiy arifmetika, geometriya, astronomiya va musiqani muhim tarbiyaviy fanlar deb atadi. Ushbu fanlarni o‗rgatuvchi o‗qituvchini har tomonlama mukammal bilimga va tajribaga ega bo‗lishi lozimligini ta‘kidlaydi. Forobiy ta‘limotiga ko‗ra, ta‘lim-tarbiya jarayoni tajribali va bilimli o‗qituvchilar tomonidan tashkil etilishi, boshqarilib turilishi va ma‘lum maqsadlarga yo‗naltirilgan bo‗lishi lozim, chunki ―har bir bola o‗zicha narsa va hodisalarni bila olmaydi hamda baxtga erisholmaydi. Unga buning uchun o‗qituvchi lozim‖ 3 . Ta‘lim va tarbiya berishda ―...ustoz shogirdlariga qattiq zulm ham, haddan tashqari ko‗ngilchanlik ham qilmasligi lozim. CHunki ortiqcha zulm, shogird dilida ustozga nisbatan nafrat uyg‗otadi, bordiyu ustoz juda ham yumshoq ko‗ngilli bo‗lsa, shogird uni mensimay qo‗yadi va u beradigan bilimdan sovib qoladi. SHuning uchun o‗qituvchi bolalarning fe‘l-atvoriga qarab ta‘lim- tarbiyaning ―qattiq‖ yoki ―yumshoq‖ usullaridan foydalanishi mumkin‖ deydi. Bunda ustoz mudarrisga quyidagi talablarni qo‗yadi: - Birinchi yo„l: tarbiyalanuvchilar o‗qish va o‗rganishga ishtiyoqmand bo‗lsalar ta‘lim-tarbiya jarayonida mudarris tomonidan yumshoq usullar qo‗llaniladi. Bunda u qanoatbaxsh so‗zlardan foydalanadi, chorlovchi ilhomlantiruvchi gaplar aytib o‗quvchiga ko‗nikma va malakalarni vujudga keltiradi, natijada o‗quvchining iqtidori uyg‗onib, g‗ayrat-shijoati bilan bilim olishga, kasb egallashga intiladi; - Ikkinchi yo„l: tarbiyalanuvchilar o‗zboshimcha, itoatsiz bo‗lsalar, mudarris tomonidan qattiq, ya‘ni majburlovchi usullar qo‗llaniladi. Bu asosan gapga ko‗nmovchi ba‘zi qaysar shaharliklar va boshqa sahroyi xalqlarga nisbatan ishlatiladi. Ushbu usul natijasida o‗quvchi nazariy bilimlarni o‗rganishga astoydil kirishadi, fazilati yaxshi bo‗lib, kasb-hunarlarni va juz‘iy san‘atlarni egallashga intiladi. Maqsad ularni fazilat egasi qilish va kasb hunar ahillariga aylantirishdir (o‗sha kitob, 198 bet). Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy (973 - 1048) SHarq Uyg‗onish davrining qomusiy olimlaridan biri, tarbiyashunos olim, umumjahon
3 Форобий. Фозил одамлар шаҳари. – Т.:, ―А.Қодирий номидаги Халқ мероси нашри‖, 1993, 122-бет. tabiiy-ilmiy va ijtimoiy fanlar rivojiga ulkan ta‘sir ko‗rsatgan buyuk aql zakovat sohibidir. Alloma asarlarida ta‘lim-tarbiya birligi va axloq masalalariga etuk tarbiyashunos olim sifatida yondashgan, chunonchi, ―Minerologiya‖, ―Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar‖, ―Hindiston‖ kabi asarlarida pedagogika va psixologiyaga oid noyob fikr mulohazalarini va ma‘rifiy-didaktik qarashlarini bayon etdi. Bolalarni maktabda o‗qitish va tarbiyalash jarayonida dunyoviy fanlarni bir-biri bilan bog‗lab turli mavzularda mulohazalar yuritishni ta‘kidlab: ―Bizning maqsadimiz o‗quvchilarni toliqtirib qo‗ymaslikdir, bir mavzuni qayta- qayta takrorlab o‗qib berish o‗quvchini zeriktiradi, xotirasini susaytiradi. Agar o‗quvchi bir mavzudan boshqa bir yangi mavzuga o‗tib tursa, u xuddi turli-tuman bog‗larda sayr qilgandek bo‗ladi, bir bog‗dan o‗tar-o‗tmas, boshqa bir bog‗ boshlanadi. Bola ularning hammasini ko‗rgisi va tomosha qilgisi keladi. Har bir yangi narsa bolaga rohat bag‗ishlaydi, deb behuda aytilmagan‖
,– deydi. Beruniy mamlakatning obodonligi ilm–fanning ravnaqi tufayli deb aytadi, yoshlarning baxt–saodati va kamoloti esa ularga bilim va ma‘rifat beruvchi mudarrislarga bog‗liq deb ta‘kidlaydi. Ilm va ma‘rifat sari intiluvchi tolib va mudarrislarga deydiki: ―Ilm dargohiga kirar ekansan, qalbing kishini ozdiruvchi illatlardan, odamni ko‗r qilib qo‗yadigan nafs va turli buzg‗unchi holatlardan, qotib qolgan turli eski urf–odatlardan, hirsdan, raqobatdan, ochko‗zlikni quli bo‗lishdan ozod bo‗lmog‗i darkor‖ 5
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|