1-mavzu: Dorixona va dori vositalari
Yüklə 4,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“
18 “ Organizmga dori vositalarini yuborish usullari. Dori moddalarining soʻrilish tezligi, kuchi va taʻsir muddati ulaming organizmga qaysi yoʻl bilan yuborilganiga bogʻliq boʻladi. Dori moddalarini bemor organizmiga yuborish usuli uning ahvoliga, dori moddalarining fizik- kimyoviy xossalariga va ularming taʻsir etish muddatiga qarab tanlanadi, dori moddalari 2 yoʻl bilan yuboriladi: Enteral usul —dori moddalari oshqozon-ichak yoʻli orqali yuboriladi. Parenteral usul — dori moddalari oshqozon-ichakdan tashqi yoʻllar orqali yuboriladi. 19 “ 20 “ Ogʻiz orqali yuborish — peroral yoʻl keng tarqalgan, qulay, oson va tabiiydir. Bemor dori moddalarini yordamchisiz qabul qila oladi, yuboriladigan moddalar hidi qoʻlansa boʻlmasligi, shilliq qavatlarga salbiy taʻsiri boʻlmasligi kerak. Alkogol, kaliy yodid, barbituratlarning soʻrilishi oshqozon shilliq qavatidan boshlanadi. Moddalar asosan ingichka ichak orqali soʻriladi, chunki ingichka ichakda qon yaxshi aylanadi. Soʻrilish tezligi qabul qilingan dorining turiga, shakliga, ovqatdan oldin yoki keyin isteʻmol qilinishiga bogʻliq. Eritmalar, ayniqsa, spirtli eritmalar, kukun dori (poroshok)larga nisbatan birmuncha tezroq soʻriladi. 21 “ 22 “ Parenteral yuborish usuli. Nafas yoʻllari orqali ingalatsion (ingalyatsion nafas olish) yuborish usuli bugʻli va gazli moddalar nafas orqali organizmga tushadi, oʻpkadan qonga soʻriladi, taʻsiri tez boshlanadi va kuchli boʻladi, chunki oʻpkaning soʻrilish yuzasi juda keng (kattalarda 10 m2 ra teng); oʻpka alveolalari gazlarni juda tez soʻrib oladi. Ingalyatsion yoʻl bilan yuborilgan dori moddalari jigarga tushmasdan qonga oʻtadi, organizmda deyarli oʻzgarmaydi. Teri orqali yuborish usulida asosan dori moddalarning reflektor va qisman mahalliy taʻsir etishi koʻzda tutiladi, bu yoʻl bilan malhamlar, pasta, linimentlar, shuningdek, spirtli yoki suvli eritmalar, aralashmalar va bolalar sepma dorilari qoʻllaniladi. Teri epidermisi jarohatlanganda moddalar tez soʻriladi. Teri orqali alkogol, fenol, xloroform yaxshi soʻriladi. Bolalar terisi ancha nozik boʻladi, shuning uchun ularda baʻzi dori moddalari teri orqali tezda qonga soʻrilishi mumkin. Masalan, metilsalitsilat linimenti bola terisiga surtilsa, 10-15 minutdan keyin uni qonda aniqlash mumkin. Namlanib turgan teriga borat kislota sepilsa, u tezda qonga soʻrilib, bola organizmini zaharlashi mumkin. Shilliq qavatlar orqali yuborish usuli dori moddalari burun, halqum, koʻz, buyrak jomi, qin shilliq qavatlariga taʻsir etish uchun qoʻllanadi. Koʻpgina dori moddalar burun va halqum, koʻz shilliq qavatlaridan qonga soʻriladi, shuning uchun tarkibida zaharli yoki kuchli taʻsirlovchi tomchilar umumiy taʻsir koʻrsatishi ham mumkin. Bronxlar va oʻpkaning shilliq qavatlaridan ham dori moddalari qonga tez soʻriladi. Siydik chiqaruv kanali, siydik yoʻllari va buyrak jomi shilliq qavatlari orqali ham moddalar tez soʻriladi; bachadon, qin va qovuq shilliq qavatlari orqali dori moddalarining soʻrilishi sekinlik bilan oʻtadi, ammo yogʻ va yogʻsimon moddalar tez soʻriladi. seroz qavatlar orqali yuborish usuli qorin boʻshligʻi aʻzolari jarohatlanganda va oʻpkaning baʻzi kasalliklarida dori yuborish uchun qoʻllanadi. Seroz qavatlar (qorin pardasi, plevra, perikard) kuchli soʻruvchi xususiyatga ega, plevraga nisbatan qorin pardasidan dori moddalari tezroq soʻriladi . 23 “ Teri ostiga yuborish yoʻli bilan dori moddalarining asosan suvli eritmalari yuboriladi, taʻsiri 10-15 minutdan keyin boshlanadi, soʻrilish muddati peroral yoʻl bilan yuborilganga koʻra kamroq, taʻsir kuchi esa oʻsha miqdorni ogʻizdan yuborilgandan 2-3 barobar kuchliroq boʻladi. Suspenziyalarni, juda yopishqoq va sekin soʻriladigan moyli eritmalarni teri ostiga yuborish tavsiya etilmaydi, chunki toʻqimalarda infiltratsiya va nekrozni yuzaga keltirishi mumkin. Mushaklar orasiga yuborish usulida mushaklar orasiga suvli va moyli eritmalar, shuningdek, dori moddalarining suspenziyalari ham yuboriladi. Mushaklar teri osti toʻqimalariga nisbatan qon bilan koʻproq taʻminlangani uchun dori moddalari mushaklar orasida tezroq soʻriladi . Venalar ichiga yuborish usulida moddalar bevosita qon oqimiga tushadi, bunda qon bilan oʻzaro aralashganda, choʻkma hosil qilmaydigan, qonni ivitmaydigan, yoki gemoliz hosil qilmaydigan dori moddalari eritmasi qoʻllaniladi. Dorini venaga asta-sekin yuborish kerak, aks holda, qonda ularni konsentratsiyasi birdan oshib ketib, organizmga zaharlovchi taʻsir koʻrsatishi mumkin. Dorining taʻsiri juda tez, koʻpincha inʻeksiya vaqtidayoq boshlanadi, taʻsir muddati teri ostiga va mushak orasiga yuborilgandan koʻra kamroq boʻladi. Orqa miya kanaliga yuborish usuli —gematotsefalik toʻsiq orqali yaxshi oʻtmaydigan dori moddalar subaraxnoidal, peridural yoʻl bilan yuboriladi. Koʻpincha ogʻriqni vaqtincha qoldirish — orqa miya anesteziyasi uchun hamda meningit kasalligining murakkab holatlarida baʻzi antibiotiklami yuborish uchun qoʻllaniladi. 24 25 Dori vositasi birinchi bor qabul qilinganda dori moddani oʻzi yoki uning qon oqsillari bilan hosil boʻlgan birikmasi antigen sifatida taʻsir koʻrsatadi, bunda antigenga nisbatan organizmda antitelolar hosil boʻladi. Modda takror qabul qilinganda antigen antitelolar bilan oʻzaro taʻsirda boʻladi, natijada, allergik jarayon yuzaga keladi. Allergik jarayonning turlari xilma- xil boʻlishi mumkin: sekin oʻtadigan jarayon eshakemi, tumov, konʻyunktivit, qichishish, uzoq davom etadigan isitma, toshmalar va zudlik bilan oʻtadigan jarayon bunda bemor hayoti uchun xavfli anafilaktik shok, tarqalgan dermatit, gemolitik anemiya, agranulotsitoz roʻy berishi mumkin. Dori moddaga o ʻrganib qolish. Baʻzi dori moddalar ruhiy markazlarga taʻsir etib, odamga xush yoqadigan holatni (eyforiya) keltiradi. Irodasi boʻsh shaxslar eyforiya paydo qiladigan moddalarni qayta-qayta isteʻmol qilishga berilib ketadi, istak asta- sekin tiyib boʻlmaydigan tusga kiradi - narkomaniya (giyohvandlik) paydo boʻladi. Giyohvand qilib qoʻyadigan moddalar baʻzi oʻsimliklarda mavjud, ana shunday oʻsimliklami (bargini, urugʻini) isteʻmol qilish, chekish yoki chaynash odati Amerika va Sharq mamlakatlarida ancha keng tarqalgan. Afyun (opiy), qora dori isteʻmol qilish ana shunday giyohvandlar jumlasiga kiradi. Giyohvandning butun oʻy-fikri, xatti-harakati narkotik moddani topishga qaratilgan boʻladi. Bunday shaxslar jamiyat uchun xavfli boʻlib qoladilar. Ruhiy oʻzgarishlar yuzaga kelishi bilan birga organizmda moddalar almashinuvi izdan chiqadi, turli aʻzolar faoliyati buziladi, organizmning mikroorganizmlarga koʻrsatadigan qarshiligi keskin pasayadi. Narkomanning oʻrgangan moddadan birdan mahrum boʻlishi abstinentsiya (xumorlik) sindromini keltirib chiqaradi, bu sindrom har xil tarzda, koʻpincha qoʻmsash, ogʻir hissiyotlar tarzida - qoʻzgʻalish, yovuzlik, arterial bosimning keskin oʻzgarib turishi (kollapsgacha borib yetishi), yurak urishining tezlashishi, koʻngil aynashi kabi alomatlar yuzaga chiqadi. Giyohvand abstinentsiya sindromiga barham berish uchun tegishli narkotikni topishga harakat qiladi. 26 “ 27 Yüklə 4,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|