1. Innovatsion faoliyatda marketingning mohiyati va mazmun Innovatsiyalar marketingi ko‘rinishlari

Innovatsion faoliyatda marketingning mohiyati va mazmuni.

Innovatsiyalar marketingi O‘zbekitsonda innovatsion faoliyatning rivojlantirilishi lozim bo‘lgan sohalaridan biridir. Ma‘lumki, rejali iqtisodiyot sharoitlarida mahsulot iste‘molchilari to‘g‘risida qarorlar markazlashtirilgan tarzda qabul qilinib, ishlab chiqaruvchilarga yangi o‘zlashtirilayotgan mahsulot turlari sotuvi strategiyasi to‘g‘risida o‘ylashga zarurat mavjud emasdi.

Bozor islohotlarining 2-3 yillarida iste‘mol bozorining katta hajmi korxona rahbarlarining marketing sohasida loqaydligini keltirib chiqargan edi. Biroq, davlat dasturlar tizimi va innovatsion korxonalarning zaruriy moddiy-texnik va moliyaviy resurslar bilan ta‘minlanishi tegishli markazlashtirilgan tarzda amalga oshirish bo‘lmaganligi, ko‘pchilik innovatsion korxonalarni maxsus ishlab chiqarishni qisqartirib, ommaviy iste‘mol uchun texnologik liniyalar sotib olishga majbur qildi. Bu kabi qarorlarning asosiy qismi IK faoliyatini saqlab qolish va turli yo‘llar bilan ishlab chiqarish jamoalari shtat jadvalini qisqartirmaslik yuzasidan qabul qilinar edi.
Keyinchalik ma‘lum bo‘ldiki, ushbu strategiya muvaffaqiyatsizlikka yuz tutdi. Iste‘mol bozori tez to‘yinib, buning natijasida to‘xtatilgan ishlab chiqarish ma‘naviy eskirishga uchradi. Hozirgi kunda innovatsion korxonalar oldida ishlab chiqarish texnologik bazasini yangilash, ishlab chiqariladigan mahsulot sifatini oshirish, sotuv bozorlarini kengaytirish, shuningdek, eksport salohiyatini oshirish kabi dolzarb vazifalar turibdi. Ushbu vazifalarni samarali hal etish faol innovatsion siyosat yuritish va innovatsion korxonada marketing faoliyatini rivojlantirishni talab etadi. Marketing bu bozorni tadqiq etish, bozor konyukturasi ma‘lumotlari asosida mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishni boshqarish va tartibga solish borasidagi faoliyatdir.
Agar yirik innovatsion korxonada marketingga boshqaruvning eskirgan shakllari inertsiyasi natijasida e‘tibor berilmayotgan bo‘lsa, kichik biznes va xususiy 8 sektorda ushbu holatning sababalari sifatida ijtimoiy-ruhiy omillar asos bo‘ladi. Hozirgi kunda innovatsiya sohasidagi tadbirkorlar qatlamini asosan, sobiq olimlar va ixtirochi menejerlar tashkil etadi. Oldingi kasbi va sobiq iqtisodiy sharoiti ta‘sirida tadbirkorlarning ushbu guruhi o‘zining asosiy e‘tiborini birinchi o‘rinda innovatsiyalarning foydali xususiyatlariga qaratadi, ikkinchi o‘rinda esa moliyaviy manbalarni izlash hamda va oxirgi o‘rinda o‘z biznesini tashkil etish va potentsial sotuv bozorlarini tahlil qilish haqida bosh qotiradi. Bunday sharoitda muvaffaqiyatli innovatsiya qonuniyat bo‘lmay, balki qandaydir omadli tasodifga aylanishi turgan gapdir. Innovatsion siklda harakatlanish, g‘oyadan boshlab uning shakl o‘zgartirishigacha innovator-tadbirkor sotuv masalasiga duch keladi.
Innovatsion korxonada marketingning amal qilmasligi sharoitida u bozorga o‘z tavakkali va qo‘rquvi asosida chiqib, iste‘molchi innovatsiyalarini baholash va qabul qilishini kutib o‘tirishi lozim bo‘ladi. Bunda yangi mahsulotning iste‘molchi tomonidan qabul qilinmaslik xavfi yuqori bo‘lib, undan tashqari vaqt ham ishlab chiqaruvchi va uning mahsulotiga qarshi ishlaydi. Agar innovator innovatsiyalar marketingini korxonada menejmentning asosiy tashkil etuvchisi sifatida talqin etsa, tegishli bozor segmentlarini prognozlash, innovatsiyalarning iste‘mol xususiyatlari narxlarini rejalashtirish, reklama xarajatlarini hisoblash asosida, innovatsiyalarning iste‘molchi tomonidan qabul qilinmaslik xavfini ancha pasaytirishga erishadi.
Bugungi kunda marketing uch jihat birligi sifatida tushuniladi:
1) Biznesning maxsus falsafasi;
2) Bozordagi holatni baholash va unga ta‘sir etishga imkon beruvchi vositalar kompleksi;
3) innovatsion korxona bozor strategiyasi amalga oshuvchi boshqaruv funktsiyasi.
Hozirgi davrda korxonalarimizda marketing tushunchasiga boshqaruv funktsiyasi sifatida qaralib, marketing vositalarining cheklangan majmuini qo‘llashadi. Bunda ular marketingning birinchi jihatini, ya‘ni uning innovatsion korxona boshqaruv tizimini va uning tsrategiyasini bozorning itsiqboldagi rivojlanishi nuqtai nazaridan baholashga imkon beruvchi asosiy jihatini nazardan 9 chetda qoldirmoqda.
Marketingni bu kabi cheklangan va tor tushunishning asosiy sababi innovatsion korxonalarimizda menejment darajasining xorijiy kompaniyalarga nisbatan orqa ekanligi, krxonaning bozordagi mavqeini shakllantiruvchi biznesning ideologiyasi mavjud emasligi hisoblanadi.