1-amaliy mashg’ulot dasturiy ta’minot

---

1-AMALIY MASHG’ULOT 
DASTURIY TA’MINOT 
 
Inson va ma’lumotlarga ishlov berish o’rtasidagi aloqa kompyuter dasturlari 
orqali boshqariladi. Markaziy protsessor (CRI) belgilari to’plami ikkita belgigacha 
“0” va “1” yoki “yoqilgan” va “o’chirilgan” bilan chegeralangan. Inson harflardan, 
raqamlardan, tasvirlardan foydalanadi. Inson va mashina o’rtasidagi interfeysni 
(muloqotni), (kodlashtirish)ni dasturiy ta’minot tartibga solib turadi. Bu vazifadan 
tashqari kompyuter dasturi operatsion tizimi ko’rinishida kompyuterni butun 
apparat qismini boshqarilishini tartibga soladi. Shunday qilib dasturiy ta’minot ikki 
qismga bo’linadi: 
 tizimli dastur ko’rinishidagi apparat qismining boshqarilishi
 muammolarning yechilishiga qaratilgan amaliy dasturlar 
Bu bilan bir qatorda tizimli va amaliy dasturlar ishlab chiqish va kompyuter 
xizmatini yengillashtirish uchun bir qator dasturlash tillari va qo’llash servisi 
mavjud.
Tizimli dastur shu bilan birga, kompyuter va unga tegishli periferiyalardan 
foydalanishga imkon beradi. Tizimli dasturlarga foydalanuvchining ma’lumotlarga 
ishlov berish tizimining ishlash tamoyillari bo’yicha keyingi texnik belgilarga ega 
bo’lishini talab qilmasdan, masalani kiritish va chiqarish boshqaruvini 
tayyorlaydigan operatsion tizimlarini o’z ichiga oladi. 
Xizmat uchun belgilangan va yordamchi dasturlar ham tizimli dasturlarga oid 
bo’lib, masalan formatlash va nusxalashda axborot tashuvchilar bilan muomala 
qilish singari operatsion tizimlar bilan munosabatni yengillashtiradi. Windows XP, 
Windows 2003 mijoz-server arxitekturali Novell, UNIX va LINUXning har xil 
variantlari mashhur operatsiya tizimlaridandir.
Professional va kundalik masalalar qo’yilishini hal qilish uchun iqtisodiy, texnik 
va ilmiy sohadan amaliy dasturlar foydalaniladi yoki ishlab chiqiladi. 
Foydalanuvchilar va qo’llanish miqdoriga ko’ra soni va ushbu amaliy dasturlarni 
yana bo’laklarga bo’lib chiqish mumkin.
Standart dasturiy ta’minot quyidagicha ko’rinishda deyarli har qanday masala 
qo’yilishi uchun amal qiladi, masalan: 
 Matnga ishlov berish (masalan, MS Word) 
 Elektron jadvallar bilan ishlash (masalan, MS Excel) 
 Ma’lumotlar bazalari (masalan, MS Access, Oracle) 

---

 Grafiklar (masalan, Visio, CorelDraw) 
 Nashriy tizimlar (Desktop Publishing) (mas. Adobe Pagemaker, 
QuarkXPress) 
 Loyihalash (masalan, MS Project) 
Standart dasturiy ta’minot foydalanuvchilarning keng doirasi talablarini hisobga 
olgan holda ishlab chiqilgan va bu bilan eng ko’p umumiy vazifalarni namoyon 
qilgan bir paytda, soliq idorasi, arxitektorlar, mebel tayyorlovchilar kabi muayyan 
kasbiy guruhlar tegishli talablarga muvofiqlashtirilgan tayyor xizmatlar ko’lamiga 
ega bo’lgan amaliy dasturlarning tarmoq paketlari deb ataluvchi dasturlardan 
foydalanadilar, ya’ni bunday dasturlarga talabgor bo’ladilar.
Agar xizmatlarning bunday o’ziga xos tarmoq ko’lami alohida tashkilot 
muammolarini hal qilish uchun baribir haddan tashqari umumiy bo’lib chiqsa, unda 
bir yoki bir nechta tashkilotlar talablariga moslashuvchi alohida dasturiy ta’minot 
ishlab chiqish imkoniyatigina qoladi xolos. Bu yerda misol sifatida bir yoki bir 
nechta tashkilotlar tomonidan foydalaniladigan mutlaqo o’zgacha ishlab chiqarish 
mashinalarini boshqarish uchun qo’llanuvchi ishlab chiqarishni rejalashtirish 
tizimini tasavvur qilish mumkin. 
Yuqorida bayon qilingan fikr-mulohazalarga muvofiq texnik yoki iqtisodiy 
sohalaridagi muammolarni ma’lumotlarga ishlov berish texnikasi va texnalogiyalari 
yordamida yechish uchun turlicha alternativalar (yondoshuvlar) mavjud: 
 Mavjud dasturiy ta’minotdan foydalanish yoki uni qo’lga kiritish. 
 Yangi standart, tarmoq yoki alohida dasturiy ta’minotni ishlab chiqish. 
Bu orqali o’z kuchlari bilan yoki ishlab chiqish haqidagi yoki chetdan taklif