Đ brahđm cəFƏrov

Aləm
 
XROMĐSTA 
CHROMISTA 
Ş
öbə 
ООМИКОТА
- 
OOMYCOTA 
Sinif 
OOMĐSETLƏR- 
OOMYCETES 

62
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.8. Oomisetlərin təsnifatı 
 
Peronosporalessırası 
Sırayaüçfəsilədaxildir:  Pythiaceae,  Peronosporaceae,  Albuginaceae.  Pe-
ronosporalessırasınınnümayəndələriyaxşıinkişafetmiş, 
arakəsməsizmitseləmalikdirlər. 
Pythiaceaefəsiləsinədaxilolannümayəndələryüksəkrütubətşəraitindəinkişafe
dirlər. Parazitlik xüsusiyyətlərinə görə əsasən fakultətiv parazitlər olub, zəifləmiş 
bitkiləri yoluxurlar. 
PythiumcinsinəPythiumdebaryanumnövüdaxildir. 
Bufitopatogenbirçoxalibitkilərinşitillərində  (çuğundur,  kələm,  turp,  tütün, 
 
Sıra 
 
SAPROLEGNIALES 
 
Sıra 
 
PERONOSPORALES 
Ə
həmiyyətlicins
lər: 
 
Saprolegnia 
Aphanomyces 
Ə
həmiyyətlicin
slər: 
 
Pythium 
Phytophthora 
Ə
həmiyyətlic
inslər: 
 
Albugo 
Ə
həmiyyətlicin
slər: 
 
Plasmopara 
Peronospora 
Peronoplas-
mopara 
Bremia 
 
Fəsilə 
Saprolegnia- 
ceae
 
 
Fəsilə 
Pythiaceae
 
 
Fəsilə 
Peronospora- 
ceae 
 
Fəsilə 
Albuginaceae
 

63
 
 
qarğıdalı) 
nazilməyəsəbəbolur, 
kökboğazıqaralır, 
bitkiməhvolur. 
Göbələyinmitselibitkihücey-rəsinədaxilolurvətezlikləonunməhvinəsəbəbolur.   
Phytophtoracinsi  70  növübirləşdirir.  Phytophtorainfestanskartof,  pomi-
dorvədigərquşüzümüfəsiləsibitkiləriniyoluxaraq, 
təhlükətörədirlər. 
Xəstəlikfitoftorozadlanır. 
Fitoftorozxəstəliyihəril 
50% 
vədahaçoxməhsuluməhvet-məkxüsusiyyətinəmalikdir. 
Phyth.eruthrosepticakartofyumrularındacəhrayiçürüməxəstəliyinintörə-
dicisidir. 
Ə
nzərərlinümayəndələriarasındaPhyth.cactorumçiyələkdəsoluxmaxəstəliyinitörə
dir. 
Peronosporaceaefəsiləsinədaxilolannövlərobliqatnümayəndələrdir. 
Bufitopatogengöbələklərbitkilərdəyalançıunluşehvəyaperonosporozxəstəlik-
lərinitörədirlər. 
Fəsiləninnümayəndələriaşağıdakıxüsusiyyətlərinəgörəfərq-
lənirlər: 
mitselbirqaydaolaraqtoxumadaxilindəendogenolaraqhüceyrəarala-
rındayayılır. 
Hüceyrəyəşarvəyabudaqformalıqaustoriyalardaxilolur.Qeyri-
cinsiçoxalmazoosporangilərinformalaşmasıiləbaşaçatır. 
Zoosporangi-
lərdəazsaylıikiqamçılızoosporlarəmələgəlir. 
Lakinbəzinumayəndələrdə 
(peronospora, 
bremiya) 
zoosporangicücərərəkcücərtiborucuğuverir, 
yənikonidikimifəaliy-yətgöstərir. 
Zoosporangidaşıyanlarvəyakonididaşıyanlar, 
xaricigörkəminəgörəvege-
tativhiflərdənkəskinfərqlənir, 
xarakterikdixotamikvəyamonopodialbu-
daqlanmaəmələgətirirlər. 
Cinsiprosesnəticəsindəooqonivəanteridiqovuşur, 
oosporlarəmələgəlir. 
Onlaryoluxmuştoxumanındaxilindəyayılaraqtorpaqdavəyatorpağınsəthindəhəyatf
ə
aliyyətləriniiki-üçilmüddətindəsaxlayırlar. 
Çoxilliklərivəvegetativyollaçoxalanbitkiləriyoluxaraq,  mitseldiffuzolaraqyayılır, 
zoğ, 
soğanaqvəköküyumrularadaxilolur. 
Beləolanhaldagöbələkbit-
kininqışlayanorqanlarındasaxlanılır. 
FəsiləninikiəsascinsiPeronosporavəPlasmoparamaraqkəsbedir.
 
Peronosporacinsinədaxilolangöbələklərüçünkonididaşıyanlarındixo-
tamikbudaqlanmasıxarakterikdir.  Bucinsinmüxtəlifnövlərikələm,  soğan,  çu-
ğ
undur, tütünvəs. yalançıunluşehxəstəliyinitörədirlər. 

64
 
 
 
 
 Şək. 2.9. Peronospora göbələklərinin sporlarının cücərmə xarakteri və 
sporangidaşıyanlarınquruluşu:a –pitium (Pythium); 
b –fitoftora (Phytophthora);c – plazmopara (Plasmopara);  
ç – peronospora(Peronospora);    d – peronoplazmopara 
(Peronoplasmopara); e – bremiya (Bremia) 
 
 
Plasmoparacinsigöbələklərininkonididaşıyanlarımonopodialbudaqlanır. 
Cinsingöbələkləriüzüm, günəbaxan, mayaotubitkilərindəyalançıunluşehvəyapero-
nosporozxəstəlikləriniəmələgətirirlər. 
Plasmopara 
viticola 
– 
üzümünəntəhlükəlixəstəliyiolub, 
mildyununvəyayalançıunluşehintörədicisidir.  Xəstəlikləyarpaq,  zoğ,  bığcıq, 

65
 
 
giləvəs.  sirayət-lənir.  Yoluxmayarpaqağazcıqlarıvasitəsiləolur.  Toxumanında-
xilindəşarşəkilliqaustoriyalarlahüceyrəarasımitselinkişafedir. 
Yoluxmuşyarpaqlarınüsttərə-findəyağlıtəhərsarıləkələr, 
alttərəfdəisəağörtükformalaşır.  Ağörtükçoxsaylızoosporangidaşıyanlarlazoospor-
lardanibarətdir.  Yarpağın  1  sm
2
-də  3  milyonaqədərzoosporangiolabilir. 
Sirayətlənmişgilələrbüzülürvətökülürlər. 
Vegeta-siyanınsonunayaxın 
məhvolmuşyarpaqtoxumalarındaqışlayanoosporlarəmə-ləgəlir. 
Yazdaonlarzoosporangidaşıyanlarlazoosporangilərə, 
çoxazhaldaisəböyüməhiflərinəcücərirlər. 
Albuginaceaefəsiləsinə  daxil  olan  göbələklər  ali  bitkilərin  obliqat  parazit-
ləridir. Onlar yaxşı inkişaf etmiş mitselə malikdir, hüceyrəarası yayılır, qidalanma 
qaustoriyaların  köməyi  ilə  gedir.  Fəsiləyə  Albugo  cinsi  daxildir.  Ən  geniş  yayıl-
mış  növ  isə  xaççiçəklilər  fəsiləsi  bitkilərində  parazitlik  edən  Albugo  candida 
göbələyidir. 
 
2.8. HƏQĐQĐGÖBƏLƏKLƏRALƏMĐ – MYCOTA 
VƏYA FUNGĐ 
 
Həqiqigöbələkləraləmi  -  Mycota  (Fungi)vegetativbədəninquruluşu,  ço-
xalmaqaydası, 
təbiətdəyayılmasıvəhəyattərzinəgörəfərqlənənnövləribirləş-dirir. 
Bugöbələklərinəsasvegetativbədənimitseldir. 
Mitselnazikbudaqlananhiflərsistemindənibarətolmaqlasubstratınsəthindəvəyaonu
ndaxilindəyerlə-şir. 
Adətənmitselböyükümumisəthəmalikdir, 
bunundanəticəsindəqidamad-dələrininosmosnəticəsindəsorulmasıtəminedilir. 
Göbələklərinşöbələrəayrıl-masıkompleksəlamətlərəəsaslanır. 
Onlardanənbaşlıcalarıcinsiçoxalmanıninkişafxarakteri, 
cinsivəqeyri-
cinsiçoxalmanıntipləri, 
qamçılarınsayıvəquru-luşu, 
hüceyrədivarınınpolisaxaridlərinintərkibi, 
hüceyrəarakəsmələrininxarak-teri, 
qaustoriyaların quruluşu və başqalarıdır. 
Đ
kişöbə 
- 
ChytridiomycotavəZygomycotagöbələklə-
rininvegetativbədənibuğumsuzmitseldənibarətdir. 
BaşqaşöbələringöbələkləriAskomikota- 
Asco-mycota, 
Bazidiomikota- 
BasidiomycotavəAnamorfgöbələklərqrupununvege-
tativbədənihüceyrəvivəyabuğumlumitseldənibarətdir. 
Bütünbuəlamətlərəgörəhəqiqigöbələkləraləminədördsinifdaxildir: 
Xitridiomisetlər,  Ziqomisetlər,  AskomusetlərvəBazidiomisetlər.  Buraeyniza-
mandaAnamorfgöbələklərqrupunudadaxiledirlər. 
Chytridiomycota şöbəsi 
Xitridiomikotaşöbəsininbirsinifivardır- Chytridiomycetes.  

66
 
 
Businfədaxilolangöbələklərinhəyatfəaliyyətisuiləəlaqədardır. 
Onlarınçoxuyosunlarda, 
sudayaşayanaligöbələklərdəparazitlikedirlər. 
Vegetativbə-dənzəifinkişafetmiş, 
mitselarakəsməsizdir.Hüceyrədivarınınpolisaxaridtərkibinəxitin 
+
β
-qlyü-
kankompleksidaxildir.  Cinsiprosesholo,  izo,  heterovəooqamiya  tiplidir.  Qeyri-
cinsiçoxalmabirqamçılızoosporlarınköməyiiləhəyatakeçirilir.  Sinifintərkibinə  6 
sıradaxildir. 
Onlarınəsaslarıaşağıdakılardır: 
Chytri-diales, 
Blastocladiales, 
Monoblepharidales.Bitkilərəzərərvurmaqnöqteyi-nəzə-
rindənxitridialessırası(Chytridiales)maraqkəsbedir.Kartofdaxərçəngxəstəli-
yinintörədicisiSynchytrium 
endobioticumsıranıntipiknümayəndəsidir. 
Buhü-
ceyrədaxiliobliqat  parazitdir,  ocavanbitkiləri,  bitkininyeraltıhissələriniyolu-xur. 
Yüksəkrütubətlitorpaqlardaxəstəliksürətləinkişafedir. 
Sıranın 
daha 
bir 
nümayəndəsi 
Olpidium 
brassicaegöbələyinininkişaftsikliaşağıdakıfazalardanibarətdir: 
-zoospor- bitkininepidermalhüceyrəsinədaxilolurvəplazmodiyəçevrilir; 
-plazmodiölçücəböyüyür, 
çoxnüvəliolurvəqalınörtükqəbuledərəkbirzoosporangiyəçevrilir. 
Zoosporlarzoosporangidənçıxaraqyenibitkiləriyolu-xur. 
Mayalan-
mazamanızoosporlaristirahətsistalarıəmələgətirirvəgələnilinyazındahəministirahət
sistasıcücərərəkbirzoosporangiverir. 
Zygomycota şöbəsi 
Ş
öbəninəksərnümayəndələriyerüstühəyattərzikeçirirlər. 
Buradaalibit-
kilərin, 
həşəratların, 
birsıraheyvanların, 
insanlarınparazitlərivəsaprotroflarımövcuddur. 
Ziqomisetlərinvegetativbədənibirhüceyrəlimitseldənibarətdir, 
oçoxnüvəlidir. 
Cinsiproses- 
ziqoqamiyaadlanır. 
Đ
kimorfolojieynihüceyrəninqovuşmasınəticəsindəəmələgəlir. 
Qeyri-
cinsiçoxalmahərəkətsizqamçısızspor-larvasitəsiləhəyatakeçirilir.  
Ziqomikotaşöbəsinə 
500-dənartıqnövdaxildir. 
Onlarhamısıikisinifdəbirləşirlər:  Ziqomisetlər-  Zygomycetes  vəTrixomisetlər  – 
Trichomycetes. 
Zygomycetes sinfi
 
Sinifinnümayəndələritəşkilatlanmasəviyyəsi, 
tallomundifferensasiyası, 
inkişafxüsusiyyətləri, 
anomorfmorfologiya, 
ekolojitrafikəlamətlərəvəs. 
görəfərqlənirlər. 
Ə
sassıralaraşağıdakılardır: 
Mucorales, 
Endogonales, 
Entomopht-horales, 
Zoopagales. 
OnlarıniçərisindəMucorales,Endogonalesvə 
Entomo-phthoralessıralarınınnümayəndələrifitopatoloji maraq kəsb edir. 
Mucorales sırası 
Bütünmukorgöbələkləriyaxşıinkişafetmiştorlumitseləmalikdirlər. 
Mitselsubstratüzərinəyayılır. 
Okifayətqədərqalınhiflərdənibarətdir. 
Beləhif-

67
 
 
lərinüzərindəgöbələyinqeyri-cinsiçoxalmaorqanları- 
sporangidaşıyanlarlaspo-
rangilərəmələgəlirlər.  Sporangitündrənglidir,  başcığıadigözləbeləyaxşıgörü-nür. 
Sporangiyetişənzamanüzərindəküllümiqdardasporəmələgəlirvəonlaryenimitseləba
ş
lanğıcverirlər. 
Busıranınbəzinövlərindərizoidlərvəhavasto-lonlarımövcuddur. 
Mukorgöbələklərisaprotrofolaraqtorpaqda, 
bitkiqalıqların-da, 
otyeyənheyvanlarınpeyinindəyaşayır, 
bəziləribitkilərdəparazitlikedirlər. 
Onlaradətənbitkimənşəliqidamaddə-
lərindəbozvəyaağrənglikiförtükləriəmələgətirirlər. 
Bundanəlavəsaxlamazamanıtoxumlardadainkişafedirlər.Fi-
topatolojibaxımdanMucoraceaefəsiləsinümaynədələrimaraqlıdır. 
Buorqa-
nizmlərtipikkifgöbələkləridir. 
Ə
ksərhallardaonlarsaprotrofhəyattərzikeçi-rirlər. 
TəbiətdəMucorvəRhizopuscinslərigenişyayılmışdır. 
Mucor 
racemosustərəvəzvəərzaqməhsullarındakif, 
Rhizopus 
nigricansçörəkkifixəstəliklərinitörədirlər. 
Endogonales sırası 
Busırayadaxilolangöbələklərsporokarpıadlananmeyvəbədəniəmələgətirir. 
Onlarkipyumrularşəklindəolub,  ölçüləribirneçəmillimetrdən  2-3  smdiametrəqə-
dərdir. 
Adətənsporokarplartorpaqdainkişafedir. 
Sıranıngöbələkləritorpaqdayaşayırvəyabitkiqalıqlarındasaprotrofhəyattərzikeçirirl
ə
r. 
Onlarınarasındamikorizgöbələkləridəvar. 
BelənövlərəsasənGlomuscinsinəaiddirlər. 
Axırıncıonillikdəbucinsingöbələklərinədiqqətartmışdır. 
Onagörəki, 
onlarotbitkiləriiləmikorizaəmələgətirirvəkəndtəsərrüfatıbitkilərininməhsuldarlı-
ğ
ınınartmasınıtəminedirlər.  
Entomophtorales sırası 
Burayadaxilolangöbələklərhəşəratlarınparazitləridir. 
Bugöbələklərinmitseliəvvəlcəbuğumsuz, 
yetkinvəziyyətdəarakəsməlivəayrı-
ayrıhüceyrələrəparçalanır. 
Qeyri-
cinsiçoxalmakonidilərinköməyiiləhəyatakeçirilir, 
cinsipro-sesziqoqamiyadır. 
SırayayalnızEntomophtoraceaefəsiləsiaiddir. 
FəsiləninyalnızbircinsiEntomophtora- 
fitopatologiyaüçünpraktikəhəmiyyətkəsbedir. 
E.muscaeotaqmilçəklərindəxəstəlikəmələgətirir. 
Ascomycota vəyakisəligöbələklərşöbəsi 
Bugöbələklərinənböyükşöbələrindənbiriolub, 30000-əqədərnövübir-ləşdirir. 
Kisəligöbələklərüçünçoxhüceyrəlimitselxarakterikdir, 
bunagörədəonlarıaligöbələklərəaidedirlər. 
Onlarınhüceyrədivarınıntərkibinəxitridiomi-
setlərdəolduğukimipolisaxaridlərdənxitinvə
β
-  qlyükandaxildir.  Lakinhemi-

68
 
 
askomisetlər- 
Hemiascomy-
cetessinifindənolanbəzinövlərdəhüceyrədivarınıntərkibi 
–mannanvə
β
- 
qlyükandanibarətdir.  
Buşöbəningöbələklərininəsasəlaməticinsiprosesnəticəsindəasklarlaaskospor
larınformalaşmasıdır. 
Ə
ksərkisəligöbələklərininkişaftsiklindəqeyri-
cinsiçoxalmamühüməhəmiyyətkəsbedir. 
Ohaploidmitselüzərindəekzogenolaraqəmələgələnkonidilərinköməyiiləhəyatakeçi
rilir.  Konididaşıyanlarmit-selüzərində,  tək-tək,  yığımhalında  (koremiyalarda) 
vəyayastıcıqlarda (sporodoxiyalarda) vəs. formadayerləşirlər.  
Konidispormərhələsikisəligöbələklərinkütləviyayılmasınaköməkedir. 
Adətənkonidilərcanlıbitkilərüzərində, 
askosporlarisəməhvolmuşbitkiqalıq-
larındaəmələgəlirlər. 
Birqrupaskomisetlərdəkonidispormərhələsiümumiy-
yətləmüşahidəolunmamışdır, digərlərinininkişaftsiklindəo, üstünlüktəşkiledir.  
Buşöbəninbəziqruplarındacinsiprosesnadirhallardamüşahidəolunur,  
həminnövlərtəbiətdəkonidimərhələsindərastgəlinir. 
Bununlaəlaqədarolaraqəksəraskomisetlərinkonidimərhələsi 
–
sərbəstnövadınamalikdirlər. 
Botanikanomenklaturasınınbeynəlxalqkodeksibununlaəlaqədarolaraqgöbələyinkis
ə
mərhələsiüzrəadlandırılmasınaicazəverir.  
Beləliklə, askomikotaşöbəsiaşağıdakısiniflərəbölünür:  
Arxeaskomisetlər-Archaeascomycetes (syn. Taphrinomycetes). 
Hemiaskomisetlər,  Çılpaqkisəlilər  –Hemiascomycetesmeyvəbədəniyox-
dur, 
kisələrprototunikatdır, 
mitselüzərindəvəyatək-
təkhüceyrələrinqovuşmasızamanıəmələgəlir. 
Həqiqikisəlilər-  Euascomyceteskisələreutunikat  –  unitunikat,  bəzihallar-
daprototunikantdır, meyvəbədəninindaxilindəvəyasəthindəəmələgəlir. 
Lokuloaskomisetlər 
- 
Loculoascomycetes 
(syn. 
Dothideomycetes) 
kisələreutunikat- 
bitunikatdır, 
xüsusiyarıqlardalokulalardaəmələgəlir. 
Lokulalarasko-stromavəyapsevdotesidəbaşverir.  
Aschaeascomycetes sinifi (syn. Taphrinomycetes)  
Businifinnümaynədələrininkisələrieutunikatdır, 
meyvəbədənləriyoxdur, 
morfologiyasınagörəqrupmüxtəlifcinslidir: 
bəzinövlərbirhüceyrəlidir, 
baş-
qalarıtək-tək, habeləçoxhüceyrəlihiflərəmələgətirir. Müxtəlifmənbələrəgörəsinifin 
2-5 sırasımövcuddur. Fitopatolojibaxımdan 3 sıramaraqkəsbedir: saxa-romisetlər, 
tafrinalılar, 
protomisetlər. 
Saxaromisetlərsırasıəsasənmayagöbələk-
lərindənibarətolmaqlasaprotrofdurlar. 
Tafrinalılarsırasındabirləşəngöbələklər 
mədəni 
və 
yabanıbitkilərdə, 
protomisetlərsırasındamövcudolangöbələklərisəyabanıhaldabitənbitkilərdəparazitl
ikedirlər. 

69
 
 
Saccharomycetalessırası 
Busıradabirləşənformalarvegetativbədəninquruluşunagörəfərqlənirlər. 
Onlardamitselyasapvari-arakəsməli, 
tumurcuqlanmayanvəyaəvvəlcəsapvarisonraparçalananvətumurcuqlanandır. 
Busıranınbirçoxnümayəndələrindəhə-qiqimitselyoxdur,  yalnıztumurcuqlananvar. 
Ziqotaikimitselkəsiyininmaya-lanmasızamanıinkişafedir. 
Asklartək-
təkhüceyrələrkimiəmələgəlir.  
Saxaromisetlərinəksəriyyətisaprotrofdurlar. 
Onlarbitkininvegetativhissə-
lərinivəmeyvələrinsəthində,  çiçəklərinnektarında,  torpaqdayaşayırlar.  Ayrı-
ayrınövlərbitkilərdəparazitlikedirlər. 
Beləki, 
Spermophthoragossypiigöbələ-
yinəpambığınaçılmamışqozalarındaolanliflərdərastgəlinir.  
Taphrinales sırası 
Busırayabirfəsilə 
–Taphrinaceae, 
bircins 
- 
Taphrinadaxildir. 
Cinsyüzəqədərnövübirləşdirir.Sırayadaxilolangöbələklərdarixtisaslaşmışpa-
razitlərdir, 
ə
sasənçəyirdəklimeyvəbitkilərindəmüxtəlifxəstəliklərtörədirlər. 
Ş
aftalıdayar-paqqıvrılması,  gavalıda  «cib-cibə»,  albalıda  «şeytansüpürgəsi» 
buqrupadaxilolanxəstəliklərdəndir.Göbələkpatogenləribuğumlu, 
sapvari, 
endofitmitseləma-likdir. 
Mitselikinüvəlihüceyrədənibarətdir. 
Birillikvəçoxillikolur.Kisələr bir- 
başatoxumadaxilindəmitselinüzərindəyerləşir. 
Protomycetales sırası 
Sıranıngöbələklərininəksəriyyətiyabanıhaldabitənbitkilərinxəstəliktörədicilə
ridir. 
Endogenformalaşanmitselsahibbitkinintoxumalarınınhücey-
rəarasındayerləşir. 
Mitseldəirişarşəkillivəyauzunsovhamarörtüklüxlamido-
sporlarəmələgəlir. 
Xlamidosporlarqışlayırlar. 
Yazdaonlardanaskaskosporlar-
lainkişafedir. 
Askosporlaraskdançıxdıqdansonramayalanır, 
sonradiploidmit-
seləcücərir, 
bitkitoxumasınadaxilolur. 
Busırayadaxilolangöbələklərinpara-
zitlərisahibbitkinin  borularında,  yarpaqsaplaqlarında,  gövdədəşişlər,  fırlarəmə-
ləgəlməsinistimuləedirlər.  Sıranıntərkibinəaşağıdakıcinslərdaxildir:  Proto-myces, 
Protomycopsis, Volkartia. 
Euascomycetes sinfi 
Askomikotaşöbəsinədaxilolangöbələklərin 
90%-əyaxınıbusinifdətop-
laşmışdır. 
Müasirdövrdəkifayətqədəraparılanmolekulyar 
–
genetiktədqiqatlarsinifəmənsubgöbələklərinüstünlükləriniüzəçıxarır. 
Bugöbələklərüçüninkişaftsikliasklımeyvəbədənivəkonidialsporverməninəmələgəl
məsiiləxarakterizəolunur. 
Sinfinfitopatogennövlərindəqeyri-
cinsikonidialçoxalmacinsiçoxalmaüzərindəüstünlüktəşkiledir. 
Euaskomisetlərsinifigöbələklərindəüçtiphəqiqimeyvəbədənifərqləndirirlər: 
kleystotesi, peritesivəapotesi. 

70
 
 
Kleystotesilərdəsəliqəsizvəyayığımformasındadüzülmüşasklarvar. 
Yetişmişaskosporlarkleystotesidənpassivolaraqazadolunur. 
Azadolmazamanıtədricənmeyvəbədənivəaskınörtüyücırılırvəaskosporlarhavayauç
uşurlar. Kleystotesihərzamanmitselinüzərindəyerləşir. 
Peritesiyəasklaryığımformasındayerləşir. 
Askospor-
larperitesidəndeşikvasitəsiləaktivolaraqazadolur, 
yalnızbəzinövlərdəonlarınpassivselikliçıx-masımüşahidəolunur. 
Apotesi- açıq meyvə bədənidir. Adətən boşqababənzər, bəzən diskşəkillidir. 
Adətən  rənglidir,  onun  üst  səthində  himeni  qatı  yerləşir,  bu  nazik  qatlı  hiflərin 
hörülməsidir. 
Euaskomisetlərsinifinidaxilindəkimeyvəbədəninintipinəgörə 
3 
qrupsı-
rayaayırırlar: Plektomisetlər (kleystomisetlər)- kleystotesili, Pirenomisetlər- peri-
tesilivəDiskomisetlər – apotesili. 
Plektomisetlərqrupsırası 
Plektomisetlərqrupsırasınameyvəbədənikleystotesi, 
bəzənperistesiliolangöbələkləraiddirlər. 
Onlarınmeyvəbədənindəprototunikatasklarsəliqəsizyer-ləşir, 
askosporlarhəmişəpassivazadolur, 
onlarıniçərisindəpraktikəhə-
miyyətiolannövlərçoxdur. 
HəminnövlərEurotialessırasınaaiddirlər. 
Eurotialessıra-
sınadaxilolangöbələklərinmeyvəbədənimitselüzərindəinkişafedənkiçikkleystotesit
lərdənibarətdir. 
Sıranınnümayəndələrininəksəriyyətibitkimənşəlisubstratlardasaprotrofhəyattərzik
eçirirlər. 
Penicillium 
cinsinədaxilolanbirsıranümayəndələrsaxlamazamanıalmavəsitruslardameyvələriy
oluxurlar. Tibbdəgeniştətbiqolunanpensillinəsasantibiotiklərdənbiridir. 
Pirenomisetlərqrupsırası 
Pirenomisetlərqrupsırasınameyvəbədəniperitesi, 
azhallardakleystotesiolannövlərdaxildirlər. 
Pirenomisetlərinkonidimərhələsiparazitdir. 
Onlarve-
getasiyadövrübitkilərdəinkişafedirvəkütləviçoxalmaya, 
eləcədəgöbələyinyayılmasınaxidmətedir. 
Kisəmərhə-
ləsiənçoxutökülənyarpaqlardainkişafedirvəqışlamanı 
təmin 
edir. 
Pirenomisetlərintörətdiyixəstəliktipləriçoxmüxtəlif-dir: 
unluşeh, 
gövdəvəbudaqlardanekroz 
–xərçəngxəstəlikləri, 
ləkəliklərvəs. 
aşağıdakısıralarpirenomisetləriçərisindəpraktikəhəmiyyətlidir: 
Microascales, 
Erysiphales, Hypocreales,  Sphaeriales, Diaportales, Clavicipitales. 
Microascales sırası 
Busırayamənsubgöbələklərinmeyvəbədənitündrəngliperitesilərdir. 
Peritesilərəsasənsubstratınsəthindəəmələgəlir. 
Askosporlarpassivazadolur, 

71
 
 
peritesidənselikdamcılarıiləçıxırlar. 
Ceratocystiscinsisıranınnümayəndələriarasındakəndvəmeşətəsərrüfatınaənçoxzər
ə
rvuranlardandır. 
C. 
ulmigöbələyiŞimaliAmerikavəAvropanınmeşə, 
parkvəmühafizəzolaqlarındabecərilənbitkilərindəhollandxəstəliyinintörədicisidir. 
Yoluxmuşbitkilərinyarpaqlarıtezlikləsaralırvəsoluxur. 
Budaqlarınucuquruyur. 
Güclüyoluxmazamanıbütünağacbirneçəgünmüddətindəquruyabilir.  
Erysiphales sırası 
Busırayadaxilolangöbələklərüçünqapalımeyvəbədəni-kleystotesixa-
rakterikdir, 
kisəkleystotesidədəstəhalındayerləşir, 
meyvəbədənindənyetişmişaskosporlarınatılmasıfəalgedir. 
Sıranınnümayəndələrialibitkilərüçünobliqatparazitlərolub, 
«unluşeh» 
xəstəliyinitörədirlər.  Mitselyaxşıinkişafetmişdir,  ekzogenmənşəlidir,  özünə-
məxsus 
«əmziklər» 
-apressoriyalarvasitəsiləsubstratamöhkəmlənir. 
Apressoriyalarınəsasındannazikhiflərçıxır, 
epidermistoxuma-sınadaxilolur, 
ş
arşəkilliqaustoriyalaraçevrilir. 
Qaustoriyalarınköməyiiləgö-
bələkqidalanmasınıtəminedir. 
Unluşehxəstəliklərininxarakterikəlamətiyoluxduğuzoğ,  yarpaq,  meyvəvəs. 
üzərindəağörtüyünformalaşmasıdır. 
Ağörtükmitsel, 
konidivəkonidida-
ş
ıyanlardanibarətdir.  Əksərhallardakonididaşıyanlarqısa,  düz,  konidilərbirhü-
ceyrəli,  ovalvəyaçəlləkşəkilliolur.  Konidilərhavacərəyanıiləyayılaraq,  yeniyolux-
malarıhəyatakeçirir. 
Vegetasiyanınsonundayoluxmuşorqanlarüzərindəqaranöqtəşəklindəkleystotesilərə
mələgəlir. 
Nəticədəyoluxmuşorqanlarüzə-rindəolanağunluörtükqonurlaşır. 
Kleystotesi- 
göbələyinqışlamamərhələsidir. 
Yazdavəyayayınəvvəllərindəyetişmişkleystotesilərpartlayır, 
askosporlarfəalsurətdəasklardanazadolur,  bitkilərdəilkinsirayətlənmənitörədirlər. 
Kleystote-sininsəthindəxüsusişişlər 
- 
müxtəlifquruluşluçıxıntılarvardır. 
Sırayayalnızbirfəsilə 
– 
Erysiphaceaedaxildir. 
Lakinfəsilənintərkibindəkleystotesilərinçıxıntı-larınınquruluşu, 
meyvəbədənidaxilindəolanasklarınsayınagörəmüxtəlifolancinslərmövcuddur. 
Sfaeroteka 
–(Sphaerotheca)cinsinədaxilolannövlərinkleystotesiçıxıntı-
larıvegetativhiflərixatırladır. 
Sphaerotheca 
pannosa 
f. 
persicaeşaftalıbitkisininzoğ, 
yarpaqvəmeyvələriniyoluxaraqunluşehxəstəliyinitörədir. 
Xüsusilə 
yo-
luxmuşmeyvələrdəyetişməgecikir, meyvələrəmtəəlikqabiliyyətiniitirir. 
 
 
 
 
 

72
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

73
 
 
 
Şə
k. 2.10. Unluşehgöbələklərininkleystotesiləri: 
a –sfaeroteka (Sphaerotheca); b –erizife (Erysiphe); 
c – mikrosfaera (Mycrosphaera);ç – podosfaera (Podosphaera); 
d – unsinula (Uncinula); e – fillaktiniya (Phyllactinia) 
 
Podosfaera- 
(Podosphaera)cinsinədaxilolannövlərinkleystotesilərindəçıxıntılarsapşəkillidir. 
Ə
nəhəmiyyətlinöv- 
almadaunluşehxəstəliyinintörədi-cisiPodosphaera 
leucotricha 
Salm.cavanyarpaqvəsaplaqlarıyoluxur. 
Örtükçoxvaxtyarpağınalthissəsindəbükülür, 
deformasiyauğrayır. 
Sirayətlənmişzoğ-lardaəmələgələnkleystotesilərəgörəunluağörtükçirkli-
bozrəngalır. 
SfaerotekavəPodosfaeracinslərininkleystotesilərindəbiraskmövcuddur. 
Erizife  -  (Erysiphe)cinsinədaxilolangöbələklərinçıxıntılarısadədir,  ask-
larkleystotesidəbirneçədir. 
Bucinsinəksərnövlərininixtisaslaşmışformalarımövcuddurki, 
onlardayalnızmüəyyənbitkiləriyoluxur. 
Morfolojiixti-
saslaşmışformalarçətinseçilir. 
Leveyulla 
– 
(Leveillula)cinsininnövləriinkişafınəvvəlindəendogen, 
sonraekzogenmitselformalaşdırır. Kleystotesitəpəhissədənbasıqdır. Bucinsingöbə-
ləklərininxüsusiyyətləri,  mitselinyayılmasınınxarakterindəözünügöstərir.  Mit-
selbitkinintoxumasıdaxilindəinkişafedirvəaz-azağızcıqvasitəsiləonunsəthi-nəçıxır. 
Bucinsinnövləriadətənquru, 
istiiqlimrayonlarındakətan, 
yoncabitki-
lərindəunluşehxəstəliyinitörədirlər. 
Mikrosfaera- 
(Microsphaera)cinsiningöbələklərininçıxıntılarımeyvəbədənintəpəhissəsindəyerl
əş
mişdir. 
BuradaəntəhlükəlinövpalıddaunluşehxəstəliyinintörədicisiM.alphitoidesgöbələyid
ir. 
Unsinula- 
(Uncinula)cinsinədaxilolannümayəndələrdəunluşehxəs-
təliyinintörədiciləridir. 
Ə
ntəhlükəlinövüzümbitkisindəunluşehvəyaoidiumxəstəliyinintörə-
dicisiU.necatorbitkininyarpaq, 
zoğ, 
gilələriniyoluxaraqməh-
suldarlığakəskinzərbəvurur. 
Fillaktiniya- 
(Phyllactinia)cinsigöbələklərindəikitipçıxıntılarəmələgəlir: 
kleystotesinintəpəsində- 
nazik, 
zərifbudaqlananhif, 
selikayırırvəonunmərkəzindəşarformasında. 
P.suffultaçəkil, 
fındıq, 
tozağacıvəbaşqaağaccins-lərindəparazitlikedir. 
Hypocreales sırası 

74
 
 
Busıranıngöbələkləriüçünətlivəyayumşaq, 
şə
ffafvəyaaçıqrəngliperi-
tesilərxarakterikdir. 
Peritesimitselinsəthindəvəyasubstratındaxilindəəmələgəlir. 
Hypocrealessırasınümaynədələribitkilərdə, 
göbələklərdə, 
həşəratlardaparazitlikedirlər. 
Çoxzamantorpaqdavəoduncaqdasaprotrofhəyattərzikeçi-rirlər. 
Bugöbələklərləbitkiləryoluxanzamanşəffafrəngli, 
ə
tlistromalarınmey-
danaçıxmasıxarakterikdir.  
Sphaeriales sırası 
Sırayadaxilolangöbələklərsaprotrofdurlar, 
onlarüçünbardaqformalı, 
sancaqşəkillivəyasilindrikasklarlatündperitesilərxarakterikdir. 
Peritesilərtək-
təkmitselvəstromalardamüxtəlifquruluşlardaəmələgəlir. 
Asklaradətənrəng-
sizparafizlərlənövbələşirlər.  
Bitkilərdəxəstəliktörədənnövləriçərisindəgavalıdapolistiqmozvəyaqır-
mızıləkəlikxəstəliyinintörədicisiPolystigma 
rubrummaraqkəsbedir. 
Bupato-
genininkişaftsiklindəqeyri-cinsiçoxalmayoxdur. 
Meyvəbədəni-
peritesiyarpaqtoxumasınaoturmuşstromalardainkişafedir. 
Diaportales sırası 
SıranıngöbələklərininperitesilərixaricigörkəmcəSphaerialessırasınüma-
yəndələrininperitesiləriiləoxşardır. 
Busırayadaxilolanbirneçəfəsiləninnüma-
yəndələripraktikcəhətdənəhəmiyyətlidir. 
Valsa 
cinsimühüməhəmiyyətkəsbedir. 
Bucinsingöbələklərimüxtəlifağaccinsləriningövdələrindəinkişafedirlər. 
OnlarınkonidimərhələsiCytosporacinsinəaiddirlərvəağaclardainfeksionqurumavə
yasitosporozxəstəliyininəmələgəlməsinəsəbəbolurlar. 
Diaporthaceaefəsiləsinincinsləriəsasənfitopatogennövlərdir. 
Glomerellacinsinədaxilolannümayəndələrbirsırabitkilərdəantraknozxəstəliyinitörə
dəngöbələklərinkisəmərhələsidir. 
Clavicipitales sırası 
Sıranıngöbələkləriağvəyaaçıq, 
nadirhallardatündrəngliperitesilərəmalikdirlər. 
Onlarşəffafrəngliyumşaqvəyaətlikonsistensiyalıaçıqstromalarayüklənmişolur. 
Askosporlarhəmişəsapşəkillidir, 
asklardaparaleltopaşəki-
lindəyığılmışvənövbəlisurətdəçöləatılırlar. 
Sıranınnümayəndələrininəksəriyyətiçiçəklibitkilərinparazitləridir.   
Diskomisetlərqrupsırası 
Diskomisetlərqrupsırasınümayəndələrininmeyvəbədəni, 
inkişafxarak-teri, 
quruluşuvəformasınagörəfərqlənənapotesidir. 
Adətənapotesinəlbəkivəyakasaşəkilli,  müxtəlifrəngli  (sarı,  cəhrayı,  qırmızı, 
qəhvəyi) 
olur. 
Đ
nkişaftsik-
lindəkisəmərhələsindənbaşqakonidivəsklerosiyadamövcuddur. 
Diskomi-

75
 
 
setlərparazitlik  dərəcəsinə  görə  saprotrof  və  parazitnövlərlətəqdimolunurlar. 
Onlarıntörətdiklərixəstəliktipləriçoxmüxtəlifdir. 
PatogennövlərPhacidiales, 
Helotiales, Pezizalessıralarındacəmləşirlər. 
Phacidiales sırası 
Sırayamənsubolangöbələklərinapotesilərisubstratdavəyastromadaəmələgəlir
, 
formavəquruluşunagörəonlarperitesinixatırladır, 
lakinkisələrmeyvəbədənindədiskomisetlərdəolduğukimiqat-qatyerləşir. 
Burabitkiqalıqlarında, 
ağaclarınbudaqlarındavəkollardasaprotrofhəyattərzikeçirənnüma-
yəndələrləyanaşıalibitkilərinparazitləridədaxildir. 
SıranınəsasfəsiləsiEuphacidiaceae 
adlanır. 
Buradaikicins- 
RhytismavəCoccomyces praktikəhəmiyyətkəsbedir. 
Helotiales sırası 
Onunnümayəndələrindəapotesiyaxşıinkişafetmiş, 
kasavəyadiskşəkil-lidir. 
Çoxzamanayaqcıqlıdır. 
Apotesiadətəngöbələyinistirahətdövründənsonrasklerosiyavəyasklerosialstromacü
cərənzamanəmələgəlir. 
Asklaraçıqdayer-ləşir. 
Ə
sasənsıranınnümayəndələribitkiqalıqlarındasaprotrofhəyattərzi 
keçi-rərək, 
torpaqdabitkiqalıqlarınınparçalanmasındafəaliştirakedirlər.  Sıradaçox-saylıbitki-
lərinçürüməsinəsəbəbolanparazitnövlərdəmövcuddur. 
Patogennöv-
lərSclerotiniaceaevəDemateaceae fəsilələrindəcəmləşmişlər. 
Pezizales sırası 
Busıranıngöbələklərininmeyvəbədəniapotesiölçülərinəgörəgüclüsurət-
dədigərlərindənfərqlənir.  Onlarıniçərisində  1  mm  –10  smqədərapotesilərmöv-
cuddur. 
Apotesilərdəhəmişəparafizləriştirakedir. 
Bugöbələklərinəksəriyyə-
tindəyalnızkisəmərhələsiməlumdur, 
lakinnumayəndələriniçərisindəinkişaftsiklindəkonidialmərhələolanlardamövcudd
ur. 
Adətənsaprotrofdurlar, 
yalnızbirneçəbitkilərdəparazitlik 
edə 
bilir. 
ParazitnövlərikifəsilədəPezizaceaevəPyronemataceaecəmlənmişlər. 
Pezizacinsirütubətlitorpaqdaçoxzamanmeşə-lərdərastgəlinən 
100-
ə
qədərnövübirləşdirir.