Mavzu : Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yozuvlar



Yüklə 0,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/4
tarix01.12.2023
ölçüsü0,75 Mb.
#170864
  1   2   3   4
MAHMUDOV ISROIL Markaziy Osiyo xalqla tarixi yozuvlari1



Namangan davlat universiteti Ijtimoiy fanlar 
fakulteti Tarix yoʻnalishi 
TRX-BU-23
talabasi 
Mahmudov Isroil
ning 
Maxsus tarix 
fanidan 
tayorlagan taqdimoti 


Mavzu

Markaziy Osiyo xalqlari tarixida 
yozuvlar. 

Reja 

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi

Ilk yozuvlar tarixi va ularning o’rganilishi


Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yozuvlar haqida





Markaziy Osiyo deganda, 
Sovet Ittifoqi
parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta 
musulmon 
respublikalar: 
Qirgʻiziston

Qozogʻiston

Tojikiston

Turkmaniston
va 
Oʻzbekiston
nazarda tutiladi. 

Sovetlar davrida bu hududga Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston atamasi qoʻllanilgan. 
Lekin, 
1991
yilda 
mustaqillikka
 erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar 
Markaziy Osiyo atamasini qoʻllana boshlashdi. 
1992
yilda besh davlat rahbarlari rasmiy 
uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati 
tomonidan qabul qilingan. Aksariyat halqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo 
boʻlimlari ochilgan. 
Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa; 
Markaziy Osiyoga 
Afgʻoniston

Moʻgʻuliston
 va 
Xitoyning
 
Uygʻur
 viloyatlari ham kiradi. Bundan 
tashqari „Greater Central Asia“ yoki, Kengroq Markaziy Osiyo atamasi boʻr. Bu hududga, bazi 
siyosatchilar va tadqiqotchilar, ushbu zikr etilgan davlatlardan tashqari, 
Eron

Ozarbayjon

Turkiya

hatto 
Hindistonning
bazi qismlarini ham qoʻshishadi. 
Markaziy Osiyo darajasida, maʼlum bir maʼnoda hududiy hamkorlik harakatlari ham mavjud. Bu 
harakatlarning misolida Markaziy Osiyo Hamkorlik Tashkilotini ham koʻrsatish mumkin. Lekin, 
hozirgacha bunday harakatlarda maʼlum bir tartiblilik va davomiylik boʻlmadi. 



Ma‘lumki, Markaziy Osiyo insoniyat sivilizatsiyasining eng qadimiy 
o’choqlaridan bo’lib, keyingi yillarda olib borilgan arxeologik va ilmiy tadqiqot 
izlanishlari buni yana bir marta tasdiqladi. Yaponiya, Avstraliya, Fransiya va 
Rossiyalik arxeologlarning O’zbekiston olimlari bilan hamkorlikda o’tkazgan 
ilmiy ekspeditsiyalari juda samarali bo’ldi. Shunisi e‘tiborliki, Markaziy Osiyo 
hududlarida ilk sivilizatsiya asoslari mezolit va neolit bosqichlariga borib taqaladi. 
Xuddi shu davrda dehqonchilik manzilgohlari paydo bo’lgan. Eneolit davriga 
kelib sug’orma dehqonchilikning vujudga kelishi mintaqa taraqqiyotida keskin 
ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarga yo’l ochib berdi. Bronza davriga kelib esa 
shaharsozlik boshlandi. Ilk davlat uyushmalarining shakllanishiga sabab bo’lgan 
omillar, ya‘ni yer haydab dehqonchilik qilish, metal eritish va undan foydalanish 
yuksak tarqqiy qilgan jamiyatlarning paydo bo’lishiga olib keldi. 

XX asrning 90-yillaridan boshlab professional tarixchilar va gumanitar fanlar 
mutaxassislari tarixiy bilimning tushkunligi to’g’risidagi fikmi ayta boshladilar. 
Zamonaviy g’arb tarixshunosligi metodologiya, metodlarni «texnik» qo’llash yoki 
«tarix falsafasi» bilan cheklanadi




Markaziy Osiyo – Oltoy mintaqasi, Sharqiy Turkiston, Tibet, Mo’g’uliston, Dashti 
Qipchoq, O’rta Osiyo mintaqalaridagi davlatlar, xalqlar, elatlarning qadimgi 
davrlardan boshlab to hozirgi kungacha bo’lgan ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, 
madaniy va ma‘naviy hayoti tarixini qamraydi.

YuNESKO tomonidan nashr etilgan «Markaziy Osiyo sivilizatsiyalari tarixi» 
kitobida mintaqa xuddi shunday ko’rinishga ega. Ba‘zan aksincha, sobiq SSSRda 
bo’lganidek, mintaqa doirasi atigi to’rt respublika – Qirg’iziston, Tojikiston, 
Turkmaniston va O’zbekistonni o’z ichiga olgan «O’rta Osiyo» tushunchasiga 
qadar toraytirildi. Ammo Markaziy Osiyo chegaralari har xil belgilanganligi va u 
har xil nomlar bilan atalganligiga qaramay, barcha tadqiqotchilar bir narsada 
yakdil edilar - mintaqa jahon taraqqiyotida tarixan juda muhim rol o’ynab kelgan. 

Arnold Toynbi o’zining monumental «Tarixni anglash» asarida Oks-Yaksart 
havzasi (ya‘ni Amudaryo va Sirdaryo oralig\i), Yaqin Sharq kabi, yer yuzidagi 
barcha muhim yo’llar kesishadigan joy ekanligini, tabiiy shart-sharoitlar bu joylar 
xalqaro chorrahaga aylanishiga imkoniyat yaratganligini qayd etadi.



Kishilik jamiyatining 
rivojlanish zamini - tarix
, o‘tmish va uning tajribalari 
hisoblanishi. Har bir davrda o‘tmishga, tarixga e’tibor kuchayishi. Uni haqqoniy, 
ob’ektiv yoritish kunning dolzarb masalasiga aylanganligi. Markaziy Osiyodagi 
ilk yozuvlar va ularning o‘rganilishi. Yozma yodgorliklarda tadqiqot ishlari olib 
borilishi. Tarixiy tadqiqotchilik O‘rta Osivoda juda ham qadimdan 
boshlanganligi. Xorazmlik mashhur olim Beruniyning fikrlari, arab istilochilari 
O‘rta Osiyodagi mahalliy olimlarni yo‘qotibgina qolmay, mahalliy til va mahalliy 
yozuvdagi asarlarni ham yo‘q qilib, yondirib yuborganliklari. Shu sababli eng 
qadimgi zamonlarda yozilgan asarlar saqlanmaganligi 

Eramizdan avvalgi to‘rtinchi ming yillikda Arabiston yarim orolidagi qadimgi 
davlatlar hududlarida misr va shumer yozuvlari paydo bo‘lgan. Ikkinchi ming 
yillikning boshlariga kelib, O‘rta Er dengizi qirg‘oqlarida ossuriylar va bobiliylar 
yozuvi shakllangan. Hozirgi Hindistonning SHimoliy qismi va Old Osiyo 
hududlarida esa hind yozuviga asos solingan. Undan ham keyinroq, yozuvning 
g‘arbiy-somiy tizimi vujudga kelgan.
.



Umuman, insoniyat tarixi yozuvning to‘rt qadimiy turini biladi: 


Yüklə 0,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin