Kür Çayı Hövzəsi üzrə Transsərh
Yüklə 346 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazırlayıb
| Kür Çayı Hövzəsi üzrə Transsərhəd Çay İdarəçiliyi Mərhələ III – Ermənistan, Gürcüstan, Azərbaycan
Aİ Su Çərçivə Direktivinə uyğun gələn monitorinq proqramını necə tərtib etməli YEKUN LAYİHƏ
Anatoli Piçuqin, Peter Roncak və Jesper Ansbaek EPTISA Servicios de Ingenieria S.L. May 2012
Layihə Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilir
və heç bir halda Komissiyanın rəsmi mövqeyini əks etdirmir. A İ
ə
ə
ə
ğ
ə
ə
ə
ə
ə
Kür çayı hövz ə si üzr
ə Transs
ə rh ə d Çay İ dar ə çiliyi. M ə rh
l ə III – Erm ə nistan, Gürcüstan v ə Az
ə rbaycan
AQTA/2011/281-959 Səhifə 2 ABBREVİATURALARIN SİYAHISI
ÜİS Su Çərçivə Direktivinin Ümumi İcra Strategiyası (Sənədlər 1 ) Aİ Avropa İttifaqı CDSH Ciddi şəkildə Dəyişikliyə məruz qalmış Su Hövzəsi SES Su Elektrik Stansiyası AYT SÇD Aralıq Yoxlama Tapşırığı IMPRESS Su Çərçivə Direktivinə müvafiq olaraq Təzyiqlərin və Təsirlərin təhlili üçün Ümumi İcra Strategiyası Təlimatı. İÇÖN
İnteqrasiya edilmiş Çirklənmə, Önləmə və Nəzarət ÜD
Avropa İttifaqının Üzv Dövləti TP
Tədbirlər Proqramı ÇHİP
Çay Hövzəsinin İdarəçilik Planı SH
Su Obyekti RSH
Risk altında olan Su Obyekti SÇD
Su Çərçivə Direktivi, 2000/60/EC ÇSEZ
Çirkab Sularının Emalı Zavodu Su İdarəçiliyi üzrə Vacib Anlayışlar Aİ Su Çərçivə Direktivindən (SÇD) Əlavə tədbirlər (SÇD) "əlavə tədbirlərə" o yerdə ehtiyac yaranır ki, monitorinq və digər məlumatlar su hövzəsi üçün Su Çərçivə Direktivinin 4-cü Maddəsinə əsasən təsbit edilmiş məqsədlərə nail olmağa az ehtimal olduğunu və su hövzəsinə Tədbirlər Proqramında artıq diqqət yetirilmədiyini göstərir. Aqlomerasiya (vahid şəhər yerləşdirməsi) (ŞÇSD) Şəhər Çirkab Su Direktivinə görə “aqlomerasiya” şəhər çirkab sularının toplanması və şəhər çirkab su emalı zavoduna və ya yekun atılma məntəqəsinə ötürülməsi üçün kifayət qədər əhalinin və/və ya iqtisadi fəaliyyətlərin cəmləşdiyi ərazi mənasını verir. Pis vəziyyət Normal şəkildə toxunulmaz şəraitdə səth su növləri ilə əlaqədar olan bioloji orqanizmlərin böyük əksəriyyəti çatışmır. [Ekosistemin strukturu və funksiyasının kəskin şəkildə dəyişdirilməsi] Əsas tədbirlər Əsas tədbirlərə aiddir: - su hövzəsində yaxşı vəziyyətə nail olmaq üçün minimum dərəcədə tələb olunan texniki müdaxilələr - Su Çərçivə Direktivinin digər maddələrinə nail olmaq məqsədi üçün münasib hesab edilən tədbirlər - Suyun mühafizəsi üçün digər Aİ qanunvericilik aktlarını həyata keçirmək üçün tələb edilən tədbirlər Səciyyələndirmə Hər bir Çay Hövzəsi Rayonu üçün: – onun səciyyəvi xüsusiyyətlərinin təhlilini, – insan fəaliyyətinin səth suları və yeraltı suların vəziyyətinə təsirini nəzərdən keçirmək və
1
linkindən əldə etmək olar.
A İ
ə
ə
ə
ğ
ə
ə
ə
ə
ə
Kür çayı hövz ə si üzr
ə Transs
ə rh ə d Çay İ dar ə çiliyi. M ə rh
l ə III – Erm ə nistan, Gürcüstan v ə Az
ə rbaycan
AQTA/2011/281-959 Səhifə 3 – sudan istifadənin iqtisadi təhlilini həyata keçirmək. Təsnifat
Kimyəvi və hidromorfoloji monitorinq məlumatı ilə dəstəklənən bioloji monitorinq məlumatına əsasən su hövzələrinin yüksək, yaxşı, orta, zəif və yaxud pis ekoloji vəziyyətə aid edilməsi.
Səlahiyyətli qurum (orqan) Üzv Dövlətlər tərəfindən Su Çərçivə Direktivinin qaydalarının tətbiqi üçün onların əraziləri daxilində yerləşən hər bir Çay Hövzəsi Rayonunda təyin edilmiş qurumların səlahiyyəti. Hərəkətverici qüvvə
(IMPRESS) Ekoloji effektə malik ola biləcək antropogenik fəaliyyət (məsələn, kənd təsərrüfatı, sənaye) Ekoloji
Keyfiyyət Tənasübü (EKT) Hazırkı səth su hövzəsi üçün müşahidə edilən bioloji parametrlərin dəyəri ilə bu hövzəyə tətbiq edilə bilən şəraitə istinad edən parametrlərin dəyəri arasındakı münasibəti təmsil edən tənasüb. Tənasüb yüksək ekoloji vəziyyət 1-ə yaxın dəyərlərlə, pis ekoloji vəziyyət isə sıfıra yaxın dəyərlərlə təmsil olunmaqla sıfır və bir arasında sayla (miqdar) təmsil olunmalıdır. Yaxşı Vəziyyət Təbii şəraitlə müqayisədə xırda dəyişikliklər: Səth su hövzə növləri üçün bioloji keyfiyyət elementlərinin dəyərləri insan fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn aşağı səviyyəli pozulmanı göstərir, lakin normal halda toxunulmaz şəraitdə olan səth su növləri ilə əlaqədar olanlardan yalnız qismən kənara çıxır. [həssas/nadir növlərin bir qədər əvəzlənməsi; tamamilə saxlanılmış ekosistem funksiyaları] Yüksək vəziyyət Antropogen pozulmanın çox kiçik olması və ya heç bir əlamətin olmaması. [Heç bir növ itkisi, kiçik sıxlıq dəyişiklikləri baş verə bilər] Təsir
(IMPRESS Təlimatı) Təzyiqin ekoloji təsiri (məsələn, öldürülmüş balıqlar, dəyişdirilmiş ekosistem) Aralıq yoxlama Aİ SÇD-də müəyyən edilmiş aralıq yoxlama tapşırığının məqsədi yüksək və yaxşı siniflər və yaxşı və orta siniflər arasındakı sinif sərhədlərinin SÇD-dəki normativ anlayışlara uyğun olaraq təşkil edilməsi və çay hövzəsini paylaşan dövlətlər arasında müqayisə edilə bilən olmasını təmin etməkdir. Beynəlxalq Çay Hövzəsinin İdarəçiliyi Planı Aİ daxilində tamamilə razılaşdırılan Beynəlxalq Çay Hövzəsi Rayonunun mövcudluğu halında, Üzv Dövlətlər vahid Beynəlxalq Çay Hövzəsinin İdarəçiliyi Planını hazırlamaq məqsədilə əlaqələndirməni təmin etməlidirlər. Su Ehtiyatlarının İnteqrasiyalı İdarəçiliyi Su Ehtiyatlarının İnteqrasiyalı İdarəçiliyi elə bir prosesdir ki, canlı ekosistemlərə və ətraf mühitə təhlükə törətmədən nəticədə əldə edilən iqtisadi və sosial rifahı bərabər şəkildə artırmaq üçün su, torpaq və bununla əlaqədar resurların əlaqələndirilmiş inkişafını və idarəçiliyini təşviq edir. Araşdırıcı monitorinq İstənilən bir izah edilməyən kənara çıxmaların səbəblərinin anlaşılması və qəza nəticəsində baş verən çirklənmələrin miqyası və təsirlərinin dəqiqləşdirilməsi üçün aparılan monitorinq Makro-
onurğasızlar Onurğası olmayan və böyüdülmədən görünə bilən heyvanlar. Axının dibində olan makro-onurğasızlara çay xərçəngi, molyusklar, su ilbizləri, su tırtılları və su həşəratlarının sürfələri kimi heyvanlar aiddir. Makrofitlər Suda və yaxud onun yaxınlığında bitən böyük su bitkiləri. Göllərdə adətən makrofitlər suda batır (yəni tamamilə su ilə örtülür) və kökləri olur. Lakin
A İ
ə
ə
ə
ğ
ə
ə
ə
ə
ə
Kür çayı hövz ə si üzr
ə Transs
ə rh ə d Çay İ dar ə çiliyi. M ə rh
l ə III – Erm ə nistan, Gürcüstan v ə Az
ə rbaycan
AQTA/2011/281-959 Səhifə 4 onlar həm də köksüz və ya üzə çıxan (qismən su ilə örtülmüş), ya da üzən ola bilər. Tədbirlər Sudan istifadənin mühafizəsi və dayanıqlığını təmin etmək və çay hövzəsi çərçivəsində su hövzələrinə dair məqsədlərə nail olmaq üçün fəaliyyətlər. Orta vəziyyət Təbii şəraitlə müqayisədə orta ölçüdə dəyişikliklər. [Bir çox həssas növlərin yoxa çıxmasıi; böyük ölçüdə saxlanılmış ekosistem funksiyaları] Monitorinq Monitorinqin məqsədi səlahiyyətli orqanlara, təşkilatlara və ictimaiyyətə ətraf mühitin vəziyyətinə dair informasiya ötürmək və səlahiyyətli orqanlar tərəfindən ətraf mühitin vəziyyətini mühafizə etmək və yaxşılaşdırmağa dair tədbirlər haqqında qərar qəbul etmək üçün ehtiyac duyulan məlumatla təmin etməkdir. Əməliyyat monitorinqi – risk altında olan su hövzələrinin vəziyyətini qiymətləndirmək, – risk altında olan su hövzələrinin vəziyyətində tədbirlər proqramının icrası nəticəsində əmələ gələn istənilən dəyişiklikləri qiymətləndirmək. Davamlı Üzvi Çirkləndiricilər (DÜÇ) Ətraf mühitdə uzun müddət qalan, ərzaq şəbəkəsi vasitəsilə canlı orqanizmlərdə toplanan və insan sağlamlığı və ətraf mühitə təhlükəyə səbəb olacaq risklər təşkil edən kimyəvi maddələr (UNEP) Fitoplankton (mikroskopik bitkilərdən ibarət olan plankton) Su ekosistemlərindəki çox kiçik, sərbəst üzən və fotosintetik orqanizmlər. Onlara mavi-yaşıl yosun (cyanobacteria), diatomlar, desmidlər (birhüceyrəli yaşıl yosunlar) və dinoflaqelyatlar aiddir. Zəif vəziyyət Bioloji orqanizmlər normal halda toxunulmaz şəraitdə olan səth su növləri ilə əlaqədar olanlardan əhəmiyyətli dərəcədə kənara çıxır. [Tolerant (davamlı) növlər üstünlük təşkil edir, həssas növlərə az rast gəlinir, ekosistem funksiyası dəyişdirilmişdir. Təzyiq (IMPRESS) Misal üçün hərəkətverici qüvvənin birbaşa təsiri, axında dəyişikliyə səbəb olan və ya suyun kimyəvi tərkibində dəyişikliyə səbəb olan təsir. Tədbirlər Proqramı Su hövzələrinin məqsədlərinə nail olmaq üçün zəruri olan fəaliyyətlərin təsviri. Tədbirlər proqramı həyata keçirilməyin xərclərini bölüşdürmək üçün mərhələlərə ayrıla bilər. Keyfiyyət Elementləri SÇD keyfiyyət elementləri kimi istinad edilən amilləri müəyyənləşdirir, hansılar ki səth su hövzəsinin ekoloji vəziyyətini və yaxud ekoloji potensialını və səth suyunun kimyəvi vəziyyətinin təyin edilməsində istifadə edilməlidir. Hər bir səth su kateqoriyası üçün keyfiyyət elementlərinin siyahısı üç qrup elementlərə bölünür: •
•
hidromorfoloji elementlər •
kimyəvi və fiziki-kimyəvi elementlər İstinad şərti Xüsusi növ bioloji istinad şərtləri hər bir səth su hövzəsi üçün yüksək ekoloji vəziyyətdə bioloji keyfiyyət elementlərinin dəyərlərini təmsil edir. Səth su hövzəsi üçün bioloji keyfiyyət elementlərinin dəyərləri normal halda toxunulmaz şəraitdə olan növlərlə əlaqədar olanları əks etdirir və heç bir pozulma və yaxud çox cüzi pozulma əlamətlərini göstərir. Cavab (IMPRESS Təlimatı) Su hövzəsinin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün həyata keçirilən tədbirlər (məsələn, su sərfiyyatını azaltmaq, nöqtələr şəklində su buraxılmalarını məhdudlaşdırmaq, kənd təsərrüfatı üçün ən yaxşı təcrübəli Təlimatı işləyib hazırlamaq)
A İ
ə
ə
ə
ğ
ə
ə
ə
ə
ə
Kür çayı hövz ə si üzr
ə Transs
ə rh ə d Çay İ dar ə çiliyi. M ə rh
l ə III – Erm ə nistan, Gürcüstan v ə Az
ə rbaycan
AQTA/2011/281-959 Səhifə 5 Çay hövzəsi Bütün səth su axınlarının cərəyanlar, çaylar və ehtimal ki göllər növbəsi ilə vahid çay ağzında, estuaridə (dənizə tökülən çayın qıfvarı enli mənsəbi) və ya deltada dənizə axdığı torpaq sahəsi Çay Hövzəsi Rayonu Onlarla əlaqədar olan yeraltı sular və sahil suları ilə birgə bir və ya daha artıq qonşu çay hövzəsindən təşkil olunmuş quru və dəniz sahəsi. Çay Hövzəsinin İdarəçiliyi Planı Çay Hövzəsinin İdarəçiliyi Planı təhlili, səciyyəvi xüsusiyyətləri, monitorinq nəticələrini və tədbirlər proqramını bir sənəddə ümumiləşdirir və təqdim edir, hansı ki maraqlı tərəflərlə dialoqda istifadə edilə bilər (ictimai məlumat və məsləhətləşmə daxil olmaqla) Su Obyektinin Vəziyyəti
Su hövzəsinin həm təbii və həm də antropogen amillər nəticəsində şəraiti (yəni fiziki, kimyəvi və bioloji xüsusiyyətlər) Status
Ondan alınan hidromorfoloji və kimyəvi məlumatlarla dəstəklənən su hövzəsinin bioloji və ya ekoloji davranışı. Əhəmiyyətli Təzyiq
(IMPRESS Təlimatı) Özlüyündə və yaxud digər təzyiqlərlə birlikdə xüsusi müəyyənləşdirilmiş məqsədlərə nail omağın uğursuzluğuna gətirib çıxara bilən istənilən təzyiq Əlavə tədbirlər Əlavə tədbirlərə daxildir: institusional, maarifləndirmə, qanunvericilik, tədqiqat, iqtisadi vasitələr, təhsil, nümayiş layihələri və s. Səth Su Obyekti “Səth su Obyekti” göl, sututar, cərəyan, çay və ya kanal, cərəyanın, çayın və ya kanalın bir hissəsi, keçid suları və yaxud sahil suyunun sahəsi kimi ayrıca və mühüm səth su elementi mənasını verir. Səth su
kateqoriyaları Çaylar, göllər, keçid suları və ya sahil suları Vəziyyətin monitorinqi - Səciyyəvi xüsusiyyətlərin nəticələrini yoxlamaq. - Gələcək monitorinq proqramlarının layihəsini işə salmaq. - Təbii şərtlərdə olan uzun müddətli dəyişiklikləri və geniş yayılmış antropogen fəaliyyət nəticəsində əmələ gələn
dəyişiklikləri qiymətləndirmək. Tipologiya Hər bir səth su kateqoriyası üçün çay hövzəsi rayonu daxilindəki müvafiq səth su hövzələri növlərinə görə fərqləndirilməlidir. Su Hövzəsi Direktivin ekoloji məqsədlərinin tətbiq edilməli olduğu çay hövzəsində (rayonunda) əlaqədar yarım-bölmə. Bu səbəbdən, “su hövzə”lərinin təyin edilməsinin əsas məqsədi vəziyyətin aydın şəkildə təsvir edilməsi və ekoloji məqsədlərlə müqayisəsidir. Risk altında olan su obykti
Su Çərçivə Direktivinin 5-ci maddəsində səciyyələndirildiyi kimi xüsusiyyətlərə və
Su Çərçivə
Direktivinin 8-ci
maddəsində səciyyələndirildiyi kimi əməliyyat monitorinqinin nəticələrinə əsasən, ekoloji keyfiyyət məqsədlərinə əməl edilməmək riskində olduğu müəyyən edilən su obyekti. A İ
ə
ə
ə
ğ
ə
ə
ə
ə
ə
Kür çayı hövz ə si üzr
ə Transs
ə rh ə d Çay İ dar ə çiliyi. M ə rh
l ə III – Erm ə nistan, Gürcüstan v ə Az
ə rbaycan
AQTA/2011/281-959 Səhifə 6 Mündəricat Su İdarəçiliyi üzrə Vacib Anlayışlar .................................................................................................... 2 1. Təqdimat ............................................................................................................................ 7 2. Səth su hövzələrinin monitorinqini aparmağın səbəbləri hansılardır................................. 8 3. Aİ Su Çərçivə Direktivinə əsasən monitorinq ................................................................... 9 3.1 S Ə TH SULARININ VƏZIYYƏTININ MONITORINQI ....................................................... 10 3.1.1 Monitorinq (nümunə götürmə) məntəqələrinin seçilməsi.......................................... 10 3.1.2 Müşahidə monitorinqi üçün parametrlərin seçimi ..................................................... 10 3.1.3 Səth sularının vəziyyətinin monitorinqində yarım-şəbəkələr .................................... 12 3.1.4 Müşahidə monitorinqinin tezliyi ................................................................................ 13 3.2 S
TH SULARININ ƏMƏLIYYAT MONITORINQI ........................................................... 14 3.2.1 Səth sularının əməliyyat monitorinqinin yarım-şəbəkələri ........................................ 15 3.2.2 Monitorinq (nümunə götürmə) məntəqələrinin seçimi .............................................. 15 3.2.3 Əməliyyat monitorinqi üzrə parametrlərin seçimi .....................................................16 3.2.4 Əməliyyat monitorinqinin tezliyi...............................................................................16 3.3 A
...................................................................... 17 3.4
K EYFIYYƏTƏ N Ə
K EYFIYYƏTƏ Ə MINLIK
................................................ 17 3.5
M Ə LUMATIN IDARƏÇILIYI VƏ HESABAT VERMƏ ...................................................... 18 4.
Monitorinq və çay hövzəsinin səciyyələndirilməsi.......................................................... 19 5.
Su Çərçivə Direktivinə uyğun gələn monitorinq proqramının xərcləri ........................... 20 6.
Aİ SÇD-nə uyğun gələn monitorinq proqramının mərhələli icrası.................................. 20 7.
Xülasə............................................................................................................................... 22 İstinad olunan sənədlər.......................................................................................................................23 Şəkillər və Cədvəllərin Siyahısı.........................................................................................................23 Əlavə 1 Prioritet Çirkləndirici Maddələr üzrə Ekoloji Keyfiyyət Standartları (EKS) ..................24
Kataloq: EU-Azeri Language files EU-Azeri Language files -> Kür çayı üçün çayın trans-sərhəd menecmenti, II mərhələ – Erm Yüklə 346 Kb. Dostları ilə paylaş:
|