Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş


Tərcümə nəzəriyyəsinin predmeti və məqsədi



Yüklə 1,63 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/111
tarix02.01.2022
ölçüsü1,63 Mb.
#40087
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   111
Tərcümə nəzəriyyəsinin predmeti və məqsədi 
c
 
Tərcümə  ünsiyyət  vasitəsi  kimi  müxtəlif  dillərdə  danışan 
insanların bir araya gəldiyi vaxtdan meydana çıxmışdır. İlk yazılı 
tərcümə  nümunələrinə  qədim  Misirdə  rast  gəlinmişdir.  Qədim 
Şumer eposu Gilqamışdan bəzi parçaların bir neçə asiya dillərinə 
tərcümələri  tapılmışdır.  Tərcümə,  o  cümlədən  şifahi  tərcümə, 
müxtəlif  dillərdə  danışan  insanların  ünsiyyət  qurmaq 
ehtiyacından  yaranmış  və  inkişaf  etmişdir.  Şifahi  tərcümənin 
tarixi yəqin ki, yazılı tərcüməninkindən daha qədimdir. 
Tərcümə  nəzəriyyəsi  tərcümə  prosesində  qarşıya  çıxan 
problemlərin  çözülməsi  zamanı  meydana  gəlir  və  formalaşır. 
Bütün elmlərdə belədir, problem yoxsa, onun həlli istiqamətində 
də heç bir təşəbbüs göstərilmir. 
Tərcümə müəyyən bir prosesin nəticəsidir, onu bir fakt kimi 
qəbul  edirik.  Əgər  BUy  Şekspirin  Azerbaycan  dilinə  son 
tərcüməsidir və yaxud Sabir Rüstəmxanlımn “Ömür kitabı** bu 
günlərdə ingilis dilində çapdan çıxıb kimi cümlələrə fikir versək, 
onda hər iki halda tərcümə əsərlərinin mətni nəzərdə tutulur, bu 
zaman biz tərcümə faktından bəhs edirik. 
Tərcümə həm də prosesdir, bu prosesin nəticəsində bir dildə 
yazılmış  mətnin  əsasında  ikinci  bir  dildə  formaca  yeni, 
məzmunca birinci mətnə yaxın bir mətn meydana gəlir, yəni bu 
proses özü də bir fəaliyyət kimi tərcümədir. 
Proses  sözünü  tərcüməyə  şamil  etdikdə  onu  sırf  linqvistik 
mənada,  yəni  dillərarası  (interlinguistic)  transformasiya  (bir 
dildəki  mətni  digər  dilə  çevirmək)  mənasında  başa  düşmək 
lazımdır.  Bu  zaman  yenə  də  transformasiya,  yaxud  bir  mətn 
əsasında  ikinci  bir  mətnin  yaradılması  hərfən  başa 
düşülməməlidir,  çünki  orijinal  mətn  öz-özünə  çevrilmir,  ikinci 
mətn öz-özünə yaranmır. 
Məlumdur ki, orijinal mətn dəyişməz qalır, ancaq onun əsasında 
ikinci bir dildə yeni bir mətn yaradılır, yəni tərcü 
1) 


mə  faktı  meydana  gəlir.  Başqa  sözlə,  burda  transformasiya 
termini  ancaq  iki  dilin  sinxron  təsvirinə  tətbiq  edildikdə  bu 
mənada  işlədilə  bilər,  bu  zaman  biz  iki  dil  arasında  müəyyən 
əlaqələrlə üzləşirik, bu iki dildən biri məxəz (source)y digəri isə 
tərcümə (target) dili, yaxud hədəf dil adlanır, birincisi orijinalın, 
ikincisi isə tərcümənin dilidir. Bu dillərin ikisi birlikdə işçi dillər 
(working languages) adlanır, məxəz dil passiv (passive)y tərcümə 
dili  isə  aktiv  (active)  dil  adlanır.  Müvafiq  olaraq  məxəz  mətn 
(source text), tərcümə mətni, hədəf  mətn  (target text) terminləri 
meydana gəlir. Məxəz mətn məxəz dildə yazılmış olur, mütərcim 
müəyyən tərcümə transformasiyalarından istifadə etməklə hədəf 
dildə  yazılmış  bir  mətn  yaradır.  Bütün  bu  linqvistik  və 
interlinqvistik  əməliyyatların  cəmi  linqvistik  anlamda  tərcümə 
prosesini  təşkil  edir.  Beləliklə,  tərcümə  transformasiyanın  bir 
növü, 
daha 
dəqiq 
desək, 
dillərarası 
(interlinguistic) 
transformasiya kimi səciyyələndirilə bilər. 
Deyilənləri  ümumiləşdirirərək  demək  olar  ki,  tərcümə 
nəzəriyyəsinin  predmeti  dillərarası  transformasiya  prosesininin 
elmi təsviridir, daha doğrusu məxəz dildəki mətnin hədəf dildəki 
ekvivalent mətnə çevrilməsi prosesinin elmi təsviridir. Linqvistik 
tərcümə  nəzəriyyəsinin  məqsədi  yuxarıda  deyilən  mənada 
tərcümə prosesini modelləşdirməkdir. 
‘  Tərcümənin  mahiyyəti.  Tərcümədə  həmişə  iki  mətn  olur. 
Birinci  orijinal  (məxəz-source)  mətndir  ki,  o,  ikinci  mətndən 
(tərcümə,  hədəf-target)  asılı  olmadan  mövcuddur.  İkinci  mətn 
{target 
text) 
müəyyən 
əməliyyatların 
{dillərarası 
transformasiyaların) köməyi ilə birinci (source) mətnin əsasında 
yaradılır.  Birinci  mətnin  dili  məxəz  (source),  ikinci  mətnin  dili 
hədəf (target) dil adlanır. 
Nəyə  görə,  hansı  əsaslarla  hədəf  mətni  məxəz  mətnin 
ekvivalenti  adlandıra  bilərik?  Nə  üçün  My  sister  is  married 
cümləsi  Bacım  ərdədir  cümləsinin  ekvivalentidir,  ancaq  həmin 
cümlə Bacım Moskvada yaşayır cümləsinin ekvivalenti deyil? Bu 
cümlələri tutuşdurduqda məlum olur ki, dillərara- 



SI 

Yüklə 1,63 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   111




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin