JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS http://www.newjournal.org/
Volume–22_Issue-1_February_2023 35 Yozuvlar turlariga ko'ra, hisob registrlarining quyidagi turlari mavjud:
Xronologik;[1]
Tizimli
Birlashtirilgan.
Xronologik hisob registrlarida korxonada amalga oshirilgan yoki sodir bo'lgan
xo'jalik operatsiyalari hech qanday tizimga kiritilmasdan, faqat hujjatlar buxgalteriya
tizimiga kiritilgan vaqtga ko'ra ro'yxatga olinadi. Xronologik hisob registrining
vazifasini buxgalteriya hisobining memorial-order shaklida qo'llaniladigan "Xo'jalik
muomalalarini ro'yxatga olish jurnali" bajaradi. Ushbu jurnalda xo'jalik operatsiyalari
sodir bo'lgan vaqtga qarab ketma-ket qayd etiladi.Tizimli hisob registrlari ma'lum
belgilar bo'yicha korxonada sodir bo'ladigan xo'jalik operatsiyalarini muntazam
ravishda qayd etish uchun mo'ljallangan. Tizimli hisob registrlariga “Bosh kitob”,
analitik hisob kartochkalari misol bo`la oladi.Kombinatsiyalangan hisob registrlari -
bu korxonada amalga oshirilayotgan xo'jalik operatsiyalarining tizimli va xronologik
guruhlanishini ta'minlovchi hisob registrlari. Hisob registrlarining bu turi buxgalteriya
hisobini takomillashtirish natijasida yaratilgan bo'lib, ularda xo'jalik operatsiyalari bir
vaqtning o'zida buxgalteriya hisobi schyotlarida o'zlarining iqtisodiy mazmuniga ko'ra
ajratilgan holda aks ettiriladi.
Hisob registrlari ulardagi ma'lumotlar miqdoriga qarab ikki turga bo'linadi:
Sintetik hisob registrlari;
Analitik hisob registrlari.[2]
Sintetik hisob registrlaridagi yozuvlar hech qanday tushuntirishsiz pul shaklida
umumlashtiriladi. Sintetik hisob registrlaridagi yozuvlar ayrim olingan hujjatlar
bo'yicha amalga oshirilmaydi, ularda ilgari iqtisodiy mazmuniga ko'ra guruhlangan bir
xil hujjatlar yig'indisida aks ettiriladi. Bu turdagi hisob registrlariga bosh kitob, xo’jalik
muomalalarini ro’yxatga olish jurnali va boshqalar kiradi.Analitik hisob registrlari
xo‘jalik fondlari va ularning shakllanish manbalari, iqtisodiy jarayonlar to‘g‘risidagi
batafsil ma’lumotlarni aks ettirish va ularni tahliliy guruhlar bo‘yicha ro‘yxatga olish
uchun mo‘ljallangan. Analitik hisob registrlari sintetik hisob registrlariga qaraganda
korxonada amalga oshirilgan xo'jalik muomalalarini batafsil ko'rsatadi. Bunday turdagi
hisob registrlariga misol qilib «Asosiy vositalar», «Debitorlar va kreditorlar bilan
hisob-kitoblar» va boshqa schyotlarda yuritiladigan kartochkalarni keltirish
mumkin.Buxgalteriya hisobining shakli ma'lum bir texnik vositadan foydalangan
holda buxgalteriya hisobini tashkil etishdir. Bunda korxonaning buxgalteriya hisobi
ishida sodir bo'lgan har bir xo'jalik muomalasining qisqa muddatda, to'g'ri va izchil
ravishda hisob registrlarining aniq tizimida tuzilishi ta'minlanadi.Amalda buxgalteriya
hisobining turli shakllari mavjud. Ushbu shakllar bir-biridan quyidagi asosiy jihatlarda
farqlanadi:
Hisob registrlarining soni, funktsiyalari va ko'rinishi bo'yicha;