Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- Korrektorlar : fəlsəfə doktoru, dosent G.İ.Hüseynova fəlsəfə doktoru G.S.Həsənova Kompüter operatoru və dezayner : J.M.Əsgərzadə
- Qəzənfər Kazımov AMEA Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi filologiya elmlər doktoru, professor
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
| AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 1 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 1 Bu kitabı gözünün nurunu elm nuruna çevirənlərə - Azərbaycan alimlərinə ithaf edirəm! Əsl insanlara, əsl alimlərə sağlığında dəyər verək! Hörmətlə: MAYIL B. ƏSGƏROV LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ “Elm və təhsil” Bakı, 2015 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 2 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: filologiya elmlər doktoru, professor Q.Ş.Kazımov Rəyçilər: filologiya elmlər doktoru, professor H.M.Zərbəliyev psixologiya elmlər doktoru, professor R.İ.Əliyev filologiya elmlər doktoru, professor B.C.Cəfərova Korrektorlar: fəlsəfə doktoru, dosent G.İ.Hüseynova fəlsəfə doktoru G.S.Həsənova Kompüter operatoru və dezayner: J.M.Əsgərzadə Mayıl B. Əsgərov. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi. Bakı, “Elm və təhsil”, 2015 – 192 səhifə. Bu tədqiqatda dilçilik və psixologiya elmlərinin qovşağında yaranan, yeni bir istiqamətin əsasını qoyan “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi”nin tam elmi şərhi verilir. Təqdim edilən nəzəriyyənin tətbiqi ilə bütün səviyyələrdən olan dil vahidləri, o cümlədən, söz və forma, nitq və söyləm linqvo-psixoloji baxımdan təhlil edilir. Dərketmə və təfəkkür proseslərinin dil sistemində, eləcə də, dil sistemini əmələ gətirən vahidlərin dərketmə və təfəkkür proseslərində əks olunmasına əsaslanan qarşılıqlı vəhdətin mahiyyəti izah olunur. 4602000000-221 qrifli nəşr N098 - 2015 © Mayıl B. Əsgərov, 2015 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 3 MÜNDƏRİCAT REDAKTORDAN 4 RƏYCİLƏRDƏN Filologiya elmlər doktoru, professor H.Zərbəliyev “İntellekt obrazlari” dəketmə və təfəkkür prosesləri- nin realizasiya vasitəsi kimi 6 Psixologiya elmlər doktoru, professor R.Əliyev Linqvistika və psixologiyanın qovşağında yaranan yeni elmi istiqamət 15 Filologiya elmlər doktoru, professor B.Cəfərova Dilçilik elmində yeni nəzəriyyə 21 GĠRĠġ: Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin adı haqqında bir neçə söz 27 FƏSĠL 1. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin mahiyyəti 36 Gerçəklik elementi 45 İntellekt obrazı 49 Dərketmə 56 Düşünərək dərketmə 73 Nəzəriyyənin əsasları 90 FƏSĠL 2. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin dil sistemindəki yeri 95 Sözün yaranması 96 Sözün qavranılması 113 Söyləmin yaranması 123 Söyləmin qavranılması 132 Dil aktiv sistem kimi 150 NƏTĠCƏ-REZÜME 166 ƏDƏBĠYYAT SĠYAHISI 184 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 4 REDAKTORDAN “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi” adlı bu əsər ilk növbədə mövzusunun yeniliyi, problemin aktuallığı ilə diqqəti cəlb edir. Müəllif ümumi dilçiliklə bağlı maraqlı mövzu üzə- rində işləmiş, ona yeni elmi-metodoloji baxımdan yanaşmışdır. Dil və nitq məsələləri bütün tarix boyu insanı düşün- dürmüşdür. Məsələnin dini dünyagörüşlə bağlı izahı ilə yanaşı, həqiqi elmi izahı barədə də tarixən çox müxtəlif təmayüllər yaranmış, müxtəlif elmi konsepsiyalar meydana çıxmışdır. İnsan, hər şeydən əvvəl, bioloji və eyni zamanda sosial-psixo- loji varlıq olduğundan mövzunun tədqiqi ilə bağlı müxtəlif elm sahələri işə qarışmış, xüsusilə psixoloqlar bu sahədə böyük fəallıq göstərmişlər. Dil öyrənildikcə, dərinə gedildikcə insanı yeni müəmmalarla qarşılaşdıran bir orqanizmdir. Odur ki V.Humbolt kimi nəhəng alimlər dili ruhi aləmlə bağlamışlar. Lakin heç şübhəsiz, dil həqiqi bioloji və sosial varlıq olan insa- nın təfəkkürünün, ümumi inkişafının məhsuludur. Fəlsəfə doktoru Mayıl Əsgərov da dilə realist mövqedən yanaşmış, dili əmələ gətirən bütün vahidlərin, o cümlədən də nitqin yaranması, qavranılması məsələlərini yeni nəzəriyyə əsasında izah etmişdir. Əvvəlki psixolinqvistik məktəb və istiqamətlərdən fərqli olaraq M.Əsgərov sadəcə nitqin deyil, eyni zamanda sözün, formanın, ümumiyyətlə dil sisteminin yaranma və mənimsə- nilmə mexanizmini öyrənməyə cəhd edir. Odur ki, təbii olaraq, mövcud problemlə məşğul olmuş alimlərin fikir və mülahizə- lərini diqqətlə araşdırmış, bu sahə ilə məşğul olmuş bihe- viorizm, neobiheviorizm, nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi, konnek- sionist psixolinqvistika, koqnitiv psixolinqvistika kimi konsep- siya və nəzəriyyələri təhlil edərək, “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi” adlı yeni bir nəzəriyyə irəli sürmüşdür. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 5 Məlumdur ki, nə təkcə psixologiya, nə də təkcə dilçilik elminə aid olan heç bir nəzəriyyə təkbaşına olaraq nitq və dərk- etmə, dil və təfəkkür arasındakı qarşılıqlı əlaqələri sistemli şəkildə şərh edə bilməzdi. Odur ki bütün hallarda problem müxtəlif elmlərin kəsişməsində müəyyənləşə bilir. Doğrudur, nitqin yaranması və qavranılması məsələləri daim psixo- linqvistləri maraqlandırmışdır. Lakin müəllifə görə, əvvəlki bütün nəzəriyyə və konsepsiyalar yalnız “nitq necə yaranır və necə dərk olunur»” – suallarına cavab verir, nəticədə bütövlükdə nitqin daxili vahidləri unudulmuş olur. Problemin linqivistika ilə psixologiyanın vəhdətində şərhi onun hərtərəfli tədqiqinə imkan verir. Müəllif öz nəzəriy- yəsinin əsas xüsusiyyətlərini, fərqli cəhətlərini izah edərək yazır: «Tərəfimizdən irəli sürülən bu nəzəriyyə həm ayrıca götürülmüş sözün və ya formanın, həm söyləmin və ya nitqin yaranma və mənimsənilmə mexanizmini, həm də ümumilikdə dil sisteminin mahiyyətini izah etməyə imkan verir» (s.33). Əsər giriş və iki fəsildən ibarətdir. “Giriş”də müəllif “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi”nin adı ilə bağlı izahatlar vermiş, bu nəzəriyyənin nə üçün məhz belə adlanmasının səbəblərini məntiqi şəkildə əsaslandırmışdır. İlk fəsil linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin mahiy- yətinin izahından başlayır. Təbii ki, sözün və formanın, nitqin və söyləmin yaranma və dərk olunmasının bir sıra mərhələləri vardır və onların izahında müəllif tam real istiqamət götürmüş- dür. Mərhələləri müəllif belə müəyyənləşdirmişdir: gerçəklik elementi (ətraf aləmlə bağlı dərk olunan şeylər, hadisələr) – intellekt obrazı (insanın hiss orqanları vasitəsilə obyektiv aləm və onun vahidləri ilə vizual, vokal, friktual, tastual, attaral təmas nəticəsində hər bir gerçəklik elementlərinə ekvivalent olan intellekt obrazı) - dərketmə (intellekt obrazının əmələ gəlməsi nəticəsində yaranan iki elementli intellekt kodu- nun əsas yaddaşa qeydi). AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 6 Müəllif yazır: “İnsan digər canlılardan onunla fərqlənir ki, sadəcə obyektiv aləmdə var olan və hiss orqanlarına təsir göstərən gerçəklik vahidlərini dərk etmir, eyni zamanda öz şüuru vasitəsilə təbiətdə hazır şəkildə mövcud olmayan yeni gerçəklik vahidləri yaratmağa və onları da dərk etməyə qadirdir. Belə gerçəklik vahidlərini yaradarkən insan əvvəl dərk etmiş olduğu gerçəklik elementlərindən bir mənbə kimi, özünün düşüncə, təfəkkür imkan və qabiliyyətlərindən isə bir vasitə kimi istifadə edir. Bu cür dərketməyə bizim tədqiqat çərçivəsində düşünərək dərketmə və ya sinktual dərketmə deyilir” (s.172). İkinci fəsildə müəllif, öz ideyalarına müvafiq olaraq, sözün və nitqin yaranması və qavranılması məsələlərinə keç- miş, dil aktiv sistem kimi təhlil edilmişdir. İnsan informasiya mübadiləsini nitq və ya söyləm, yaxud söyləmlər birliyi – sintaktik bütövlər vasitəsilə qurur. İnformasiya mübadiləsinə xidmət edən kommunikativ nitq və ya söyləm dərketmə aktının dördüncü fazasında ardıcıl şəkildə cərəyan edən dörd pillə nəticəsində yaranır, vizual və ya vokal dərketmənin birinci yarımaktında mənimsənilərək dərk olunur. Bunların barəsində oxucu əsərdən ətraflı məlumat ala biləcəkdir. Psixolinqvistikanın aktual problemlərinə həsr olunmuş bu əsər zəngin rus və Avropa elmi ədəbiyyatının tədqiqi və təhlili əsasında yazılmışdır. Kitabda bir sıra görkəmli alimlərin əsər haqqında rəyləri və sonda xülasələr verilmişdir. Bu monoqrafiyada sxemlərdən, şəkillərdən, faktiki nü- munələrdən geniş şəkildə istifadə edildiyinə görə dilçilik el- mimizlə yanaşı, kütləvi oxucular üçün də maraqlı olacaqdır. Qəzənfər Kazımov AMEA Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi filologiya elmlər doktoru, professor AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 7 RƏYÇĠLƏRDƏN “ĠNTELLEKT OBRAZLARI” DƏRKETMƏ VƏ TƏFƏKKÜR PROSESLƏRĠNĠN REALĠZASĠYA VASĠTƏSĠ KĠMĠ Linqvistikada strukturalizmin aparıcı linqvistik nəzəriyyə, psixologiyada isə biheviorizmin aparıcı istiqamət hesab olunduğu bir dövrdə – 1951-ci ildə linqvist və psixoloqlar səyləri birləş- dirmək məqsədilə Amerikanın Kornell Universitetində toplaşıb Linqvistika və psixologiya üzrə Komitə yaratdılar. Lakin bundan sonra səylərin birləşdirilməsi üçün heç bir iş görülmədiyindən psixoloq və linqvistlər fəaliyyətlərini əvvəlki kimi ayrı-ayrılıqda davam etdirməli oldular. Psixolinqvistikada linqvistika dövrü N.Xomskinin transfor- masion-generativ qrammatikasının güclü inkişafı ilə başlandı. Transformasion-generativ qrammatikanın “linqvistik nəzəriyyənin əsasında nitq fəaliyyəti deyil, dil kompetensiyası durmalıdır” müddəasını əsas tutaraq psixolinqvistlər nitqyaratma problemini kənara qoymaqla əsas diqqəti dilin başa düşülməsinə yönəltdilər. Psixolinqvistikanın inkişafının koqnitiv dövrü dilin digər fundamental koqnitiv proseslər arasında yerinin müəyyənləş- dirilməsi cəhdləri ilə başlandı. Predmeti dil və nitqin psixoloji aspektlərini öyrənmək olan psixolinqvistika psixologiya ilə linqvistikanın kəsişmə nöqtəsində yaranmışdır. Bu psixoloji as- pektləri ən ümumi şəkildə nitqin yaradılması və qavranması, dilin başa düşülməsi və mənimsənməsinə ayırmaq olar. Nitqin yaradılmasını öyrənərkən tədqiqatçı “insanlar dediklə- rini nə üçün və necə deyir” sualına cavab axtarır. Bu məsələ nitqin qavranması – akustik siqnalların qavranan fonemlərin mental təsəvvürlərinə çevrilməsi prosesi ilə sıx bağlıdır. Nitqyaratmanın öyrənilməsinin mühüm vasitəsi nitq yan- lışlıqlarıdır, çünki onlar insanların öz nitq fəaliyyətində istifadə etdikləri dil qaydalarını əks etdirir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 8 Dilin başa düşülməsi prosesinin öyrənilməsi “nitqi dinləyərkən insanlar nə edirlər?”, “dil informasiyası necə saxlanır?” sualına cavab verməyə yönəlmişdir. Morfofonoloji səviyyədə nitq siqnalının akustik xarakteristikaları mental leksikonda 1 sözlərin axtarılması üçün zəruri olan təsəvvürlərə çevrilməlidir. Bundan sonra tanınmış sözlər cümlənin sintaktik analizi mərhələsinə daxil olur və sonda nitqin semantik interpretasiyasını müəyyənləşdirir. Cümlənin sintaktik analizinin psixolinqvistik modelləri üçün mərkəzi problem insanların cümlənin strukturunu təqdim etmək üçün sözləri sintaktik ağacda necə birləşdirmələri məsələsidir. Sintaktik analizi xarakterizə edən analitik əməliyyatların tədqiqi zamanı ən əlverişli material sintaktik cəhətdən çoxmənalı cümlələrdir. Sintaktik analiz komponentinin yerini müxtəlif şəkildə müəy- yənləşdirən iki əsas istiqamət mövcuddur: modulyar və qarşılıqlı asılılıq. Modulyar istiqamətin tərəfdarları hesab edirlər ki, dili ba- şa düşmə aparatı öz funksiyalarını bir-birindən asılı olmadan ciddi ardıcıllıqla həyata keçirən modullardan ibarətdir. Bu zaman cümlənin sintaktik analizi semantik analizdən əvvəl baş verir. Qarşılıqlı asılılıq istiqamətinin tərəfdarlarının fikrincə, cüm- lənin sintaktik analizi semantik və praqmatik informasiya ilə müəyyənləşdirilir, başqa sözlə, cümlənin sintaktik strukturu ilk növbədə arqumentlərin (aktantların) tərkibini müəyyənləşdirən və ciddi şəkildə semantik kontekstlə məhdudlaşan feildən asılıdır. Hesab olunur ki, cümlənin sintaktik analizinin özü paralel, ardıcıl və gecikmə kimi üç fərqli üsulla həyata keçirilə bilər. Bu üç fərqli üsul cümlənin sintaktik analizinin üç başlıca modelinin fərqlərini 1 Mental leksikon insanın sözlər, onların mənaları və öz aralarında qarşılıqlı əlaqələri haqqında biliklərinin məcmusudur. Mental leksikon sözlərin fonoloji, orfoqrafik və semantik xarakteristikalarının qaydaları üzrə qurulmuşdur. Mental leksikonda sözlərin axtarışı yalnız sözün bu daxili xarakteristikalarından deyil, həm də sözün işlənmə tezliyi və kontekstin təsiri kimi zahiri xarakteristikalardan asılıdır. Psixolinqvistlərin cavab tapmağa cəhd etdikləri əsas məsələlər mental leksikonda lüğət məqaləsinə müraciətin necə reallaşması və sözün tanınmasının necə baş verməsidr. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 9 müəyyən edir: E.Gibson modeli (paralel analiz), L.Frazerin Yanılma və B.Pritçettin Baş söz modeli (ardıcıl analiz) və P.Qorellin Struktur determinizm modeli (gecikmə ilə analiz). Sadalanmış bu problemlər ətrafında saysız-hesabsız tədqiqatlar aparılmış, çoxlu sayda və bir çox hallarda bir-birinə tam zidd olan nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür. Hər bir nəzəriyyə də, şübhəsiz, konkret arqumentlərə əsaslanmışdır. Nitqin yaradılması və qavranması, dilin başa düşülməsi və mənimsənməsi ilə bağlı bu nəzəriyyələrin hansının ən doğru olduğunu demək çətindir. Bununla belə, onlar arasında inandırıcı nəzəriyyələrin olmadığını demək doğru olmazdı. M.Əsgərovun “Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi”nə də biz burada heç də hamısını xatırlatmadığımız həmin nəzəriyyələr, konsepsiyalar, tədqiqat istiqamətləri müstəvisində yanaşmışıq. Müəllif ona məlum olan psixolinqvistik nəzəriyyə və konsepsiya- ları tənqidi şərh etmiş, onların müsbət və mənfi tərəflərini müəy- yənləşdirməyə çalışmış və öz konsepsiyasını təqdim etmişdir. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin əvvəlki konsepsiya- lardan əsas fərqi onun psixoloji əsasındadır. Məsələn, bihevio- ristlər “stimul-reaksiya” sxeminə, neobihevioristlər “stimul-dispo- zisiya-reaksiya” sxeminə, nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsinin müəllifi “psixoloji fəaliyyət” sxeminə əsaslanırdılarsa, M.Əsgərov özündə bu nəzəriyyələrin sintezini ehtiva edən “stimul-kod-fəaliyyət” sxeminə əsaslanır. Bihevioristlər nitqi stimula qarşı göstərilən reaksiya, neobihe- vioristlər nitqi stimula qarşı göstərilən, lakin daha uyğun şəraitdə reallaşan reaksiya hesab edirlər. Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsinin müəllifi nitqi sözdə tamamlanan fikir hesab edərək, sözü həm nit- qin, həm də təfəkkürün vahidi adlandırır. M.Əsgərovun fikrinə görə, nitqi stimula qarşı verilən reaksiya səviyyəsinə qədər bəsitləşdirmək doğru olmadığı kimi, onu dərk- etmə və təfəkkür proseslərinə bərabərləşdirmək, nitqin yaran- masını təfəkkür prosesinin özü ilə eyni səviyyədə tutmaq da doğru olmazdı, çünki nitqyaratma prosesi bəsit bir reaksiya olmadığı kimi, ən ali şüur fəaliyyəti olan təfəkkür prosesi də deyildir. Onun AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 10 qənaətincə, nitqyaratma prosesi təfəkkür prosesi ilə nə qədər yaxından bağlı olsa da, ən çoxu onun yaratdığı son məhsul ola bilər, lakin heç bir halda təfəkkür prosesinin özü ola bilməz. Göründüyü kimi, “stimul-kod-fəaliyyət” sxemində müəllif bi- heviorizm, neobiheviorizm və nitq fəaliyyəti nəzəriyyələrini yaradıcı şəkildə sintez etmişdir (s.92). Biheviorizm və neobiheviorizm nəzəriyyələrinin minimal vahidləri müəyyən edilərkən “dərk edilən minimal vahid” və “dərketmənin reallaşmasını təmin edən minimal vahid” arasında heç bir fərq qoyulmamışdır. Hər iki anlayışı eyni bir terminlə bəzi tədqiqatçılar “təfəkkür elementi”, bəziləri “diferensial element”, bəziləri isə “kinakem” adlandırır (s.49). Nitq fəaliyyəti nəzəriyyə- sində isə istinad edilən minimal vahid “fəaliyyət” kimi təqdim olunur. Bu nəzəriyyənin yaradıcısı A.A.Leontyev L.S.Vıqotskinin belə bir fikrinə istinad edir: “təfəkkür və nitqin öyrənilməsinin dönüş nöqtəsi odur ki, tamı tərkib hissələrinə deyil, onun bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən vahidlərə ayıraraq öyrənmək lazımdır… Psixologiya tamı daxili elementlərinə parçalayaraq öyrənmə metodundan əl çəkməli və onu vahidləri əsasında öyrən- məlidir” 1 . Həmin fikri nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsinin əsas istinad nöqtəsi kimi qəbul edən A.A.Leontyev “fəaliyyət”i bu nəzəriy- yənin minimal vahidi elan edərək hər bir kiçik fəaliyyətin daha böyük fəaliyyəti əmələ gətirən minimal vahid olduğunu sübut et- məyə çalışır. Digər psixoloji fəaliyyətlərdə olduğu kimi, nitqya- ratma fəaliyyətində də hər bir kiçik addım, hər bir kiçik mərhələ daha böyük mərhələnin daxili elementi, minimal vahidi hesab olunur. A.A.Leontyev bunu bir-birinin içində olan matryoşkalara bənzədir. Bu monoqrafiyada M.B.Əsgərov irəli sürdüyü konsepsiyanın minimal vahidlərini belə müəyyən edir: dərk olunan minimal vahid “gerçəklik elementi”, dərketmənin reallaşmasını təmin edən minimal vahid isə “intellekt obrazı”dır. O, haqlı olaraq qeyd edir ki, gerçəkliyi insanın bir anda və tam şəkildə dərk etməsi 1 Л.С.Выготский. Психология. М., 2000, c.268 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi Kataloq: Kitab -> 2015 2015 -> Рамиз мещдийев ялийев илщам 2015 -> I fəsil. Nizami Gəncəvi irsinin öyrənilməsi və təbliğində ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin rolu 2015 -> Nur alanlar 2015 -> İradə nuriyeva 2015 -> İnstitutu S. P. Həsənov 2015 -> AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu 2015 -> ƏZİzxan tanriverdi 2015 -> Baburnamə 3 2015 -> AÇßÐÁAÉÚAÍ ÔÎËÊËÎÐÓ кцллиййаты XXI úèëä 2015 -> ÀÇЯÐÁÀJ†ÀÍ ÌÈËËÈ ÅËÌËЯÐ ÀÊÀÄÅÌÈJÀÑÛ ÔÎËÊËÎÐ ÈÍÑÒÈÒÓÒÓ Yüklə 2,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|