Yusifov E. F., Hacıyev V. C
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7
Biosfer Rezervatların yaradılması zamanı əsas məqsədlərdən biri də kənd əhalisi ilə ətraf təbii mühitin harmonik əlaqəsini yaratmaqdan ibarət idi. BKŞ-nın 1971-ci ildə keçirdiyi ilk iclası MAB-ın yaranma tarixi hesab edilir. Bu andan etibarən demək olar ki, «insan və təbiət» konsepsiyası «insan» anlayışına sistemdə ətraf təbii mühitə zərərli təsir edən aqressiv elementi kimi baxmağa başladı. Məhz buna görə proqramın əsas mövzusu ekosistemlərin mühafizəsi məsələsidir. BKŞ əsas təbii sistemlərə – ekvatorial və tropik meşələrə, sahilyanı və dağ ekosistemlərinə, mülayim qurşaq meşələrinə, bozqır və səhralara insan təsirinin miqyas və nəticələrini müəyyənləşdirən layihələrə yardım etməyə başladı. 1974-cü ildə amerika alimləri uzunmüddətli elmi tədqiqatlara əsaslanan ilk biosfer rezervat yaratdılar. Əgər 1976-cı ildə 8 dövlətdə 59 biosfer rezervat yaradılmışdısa, növbəti 5 il ərzində «insan və biosfer» proqramının on illiyi ərəfəsində artıq dünyanın 55 ölkəsində 200 biosfer rezervat fəaliyyət göstərirdi. Biosfer rezervatların böyük əksəriyyəti əvvəllər yaradılmış milli parkların və digər xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahələrində yaradılırdı. Burada əsas fərq ondan ibarət idi ki, indi alimlər və mütəxəssislər tədqiqatları MAB çərçivəsində aparırdılar. Biosfer rezervatların inkişafındakı növbəti mühüm addım 1983-cü ildə Minsk şəhərində keçirilmiş biosfer rezervatlar üzrə birinci beynəlxalq konqresdə atıldı. Konqres üzvləri biosfer rezervatların çoxfunksiyalılığını qəbul edərək tədqiqat, monitorinq, təlim, maarifləndirmə və yerli icmalarla əlaqə məsələlərini xüsusi qeyd etdi. «İnsan və Biosfer» proqramı 1992-ci ildə Rio-de-Caneyroda keçirilmiş BMT-nin ətraf təbii mühit və inkişaf üzrə Konfransında yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu konfrans təbiəti mühafizə üzrə beynəlxalq proqramlara çox böyük təkan verdi. Məsələn, Bioloji müxtəlifliyin qorunması üzrə Konvensiya biomüxtəlifliyin mühafizəsində «ekosistem yanaşmasını» irəli sürərək ətraf təbii mühitin problemlərinin qlobal tədqiqi zamanı sistemin ayrı-ayrı hissələrinə də diqqət yetirməyin vacibliyini, onları birləşdirən proseslərin dinamikasının izlənməsinin mühümlüyünü qeyd etdi, «ekosistem yanaşma» metodunun təkcə təbii sistemlərə deyil, sosial və iqtisadi sistemlərə də tətbiqinin mümkünlüyünü vurğuladı. MAB Proqramı sonralar bu yanaşmanı təqdirəlayiq hesab edərək bu konsepsiyanın biosfer rezervatlara tətbiqində 5 müddəa irəli sürdü. Bundan əlavə, XXI əsrin Proqramının «Hərəkət planı»nda ətraf təbii mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması ilə bərabər yerli ictimaiyyət ilə də qarşılıqlı münasibətlərin yaradılmasının vacibliyi qeyd edilir. 8 Biosfer rezervatların bazasında davamlı inkişaf konsepsiyası 1995-ci ildə Sevilyada keçirilmiş beynəlxalq konfransda özünün sonrakı inkişafını əldə etdi. Nümayəndələr bioloji rezervatların idarə olunmasında on əsas məsələni müəyyənləşdirdi, qarşıdakı məqsədlərin icrası zamanı zəruri parametrlərin siyahısını tərtib etdikdən sonra onların funksiyaları daha aydın şəkil aldı (Batisse M., 2001). Qeyd edildi ki, biosfer rezervatlar ərazilərində ancaq yerli əhali ilə cəmiyyət arasındakı razılıq nəticəsində davamlı inkişafa nail olmaq mümkündür. Bu addım cəmiyyətdə onların rolunu yeni bir mərhələyə qaldırdı. Sevilya konfransında hazırlanmış «Biosfer Rezervatlar Qovşağının Dünya Şəbəkəsinin yaradılması haqqında» Əsasnamə sonradan YUNESKO üzvü ölkələri tərəfindən qəbul edilərək bir növ MAB Nizamnaməsinə çevrilib onu hüquqi cəhətdən möhkəmləndirdi, cəmiyyətdə yeni bir baxışlar sistemi yaratdı. Son zamanlarda yaranmış Sərhədyanı biosfer rezervatlarını isə keyfiyyətcə yeni mərhələ hesab etmək olar. Bu gün artıq Fransa – Almaniya, Çexiya – Polşa, Polşa – Slovakiya, Rumıniya – Ukrayna, Polşa – Slovakiya – Ukrayna və s. sərhədyanı biosfer ərazilər buna misaldır. İnformasiya mübadiləsi sahəsində də xeyli nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bu mübadilələr əsasən MAB-ın Avropa, Afrika, Cənub-Şərqi Asiya və digər regional mərkəzlərində təşkil edilən mütəmadi görüşlər nəticəsində əldə edilir. Sonda onu demək lazımdır ki, biosfer rezervatlar artıq nəinki dünyada özünə yer tutmuş, o, eyni zamanda Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə Cəmiyyətinin 2000-ci ildə Omanda keçirilmiş Konqresində «ekosistem yanaşmasının ən yaxşı nümunəsi» adlandırılmışdır. Hal- hazırda biosfer rezervatlar nadir təbiət ərazilərinin mühafizəsi məsələsindən tutmuş çeşidli ekosistemlərdə bioloji və mədəni müxtəlifliyin qorunması məsələsinə qədər uzun bir inkişaf yolu keçmişdir. Gələcəkdə, şübhəsiz ki, biosfer rezervatlar insanla təbiətin barışıq yaratdığı nümunəvi ərazilər olacaqdır. Xronoloji baxımdan İnsan və Biosfer Proqramının inkişaf tarixindəki əsas mərhələlər aşağıdakılardır: • Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|