Yeni TƏLİm texnologiyalari. FƏal və İnteraktiv təLİM Əhatə olunan məsələlər
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Formativ qiymətləndirmənin nəticələri şagirdin portfoliosunda, müəllimin formativ qiymətləndirmə dəftərlərində və şagirdin məktəbli kitabçasında sözlə və ya rəqəmlə qeyd olunur. Summativ qiymətləndirmə
ibarətdir. Kiçik və böyük summativ qiymətləndirmə təlim prosesində müəyyən mərhəlyrə yekun vurmaqla müvafiq məzmun standartlarına uyğun qiymətləndirmə standartları əsasında hazırlanmış vasitələrlə şagirdin nailiyyət səviyyəsini ölçmək məqsədilə aparılır.
şagirdlərin əldə etdiyi biliklərin tətbiqinə hansı səviyyədə nail olduğunu aşkar etməkdən ibarətdir. Summativ qiymətləndirmə məzmun standartlarının mənimsənilmə səviyyəsinin etibarlı göstəricisidir. Məqsədlər: Hər hansı mərhələ üzrə şagirdin nailiyyətinin səviyyəsini müəyyən edib qiymət yazmaq; Təlim və tədris prosesinin monitorinqini həyata keçirmək (irəliləmə və geriləməni müəyyənləşdirmək);
Məktəbdə təlimin təşkili işinin səviyyəsini müəyyənləşdirmək.
bəhs və ya bölmələrin sonunda, altı həftədən gec olmayaraq, müəllim tərəfindən keçirilir. Onun nəticələri yarımillik qiymətlərin hesablanmasında nəzərə alınır.
Böyük summativ qiymətləndirmə yarımillərin sonunda ümumi təhsil müəssisəsinin rəhbərliyinin və ya orada yaradılan müvafiq komissiyanın nəzarəti ilə fənni tədris edən müəllim tərəfindən aparılır. Yekun summativ qiymətləndirmə buraxılış siniflərində təhsil səviyyələrinin sonunda yekun attestasiya (buraxılış imtahanları) şəklində aparılır.
Summativ qiymətləndirmənin nəticələri keçirildiyi tarixdə sinif jurnalında qeyd olunur.
Komponentlər Ənənəvi qiymətləndirmə Müasir qiymətləndirmə Məqsədlər Bilik, bacarıq, vərdişlərin inkişafına yönəlmiş sayılırdı : Reallıqda, əsasən,
bilik səviyyəsi qiymətləndirilirdi. Bilik, bacarıq, vərdiş, dəyər-lərin, şəxsiyyətin inkişafına yönəlmişdir: şagirdin nailiyyəti (qazanılan dəyərlər) qiymətləndirilir, inkişafı sistemli şəkildə izlənilir. Rol və vəzifələr Qiymətləndirmə şagirdə
qiymət yazmaq kimi qəbul olunurdu; şagird yalnız qiymət almaq naminə oxuyurdu; tədris prosesinin yalnız müəyyən bir hissəsində tətbiq edilirdi. Qiymətləndirmə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilir və
onu idarəedən vacib amil kimi meydana çıxır, tədris prosesinin bütün mərhələlərində tətbiq edilir. Növlər və istiqamətlər Məktəbdaxili cari və yekun qiymətləndirmə Beynəlxalq, milli,
məktəbdaxili qiymətləndirmə. Diaqnostik, formativ, summativ qiymətləndirmə Xüsusiyyətlər Daha formal,
qeyri-dəqiq, müəllimin subyektiv rəyinə əsaslanırdı, sistemsiz idi. Standart əsasında qurulur. Daha obyektiv, dəqiq, adekvat, sistemlidir/. Meyarlar, göstəricilər Mövzulara əsaslanan nailiyyətlərin qiymətləndirilməsidir.Dahaçox kəmiyyət göstəriciləri nəzərə alınır. Qiymətləndirmə standartlarına əsaslanır.Keyfiyyət göstəriciləri nəzərə alınır. Üsul və vasitələr Məhdud və qeyri-çevik (şifahi cavab, yoxlama işləri, testlər) Daha müxtəlif və çevik (müsahibə, söhbət,
müşahidə, rubriklər, tapşırıqlar, valideyn-lərlə və digər fənn müəllimləri ilə əməkdaşlıq, şagirdlərin şifahi
cavabları, şagirdlərin yazı işlərinin təhlili, test tapşırıqlarının nəticələri). Formalar Sinifdaxili, məktəbdaxili Sinifdaxili, məktəbdaxili, mərkəzləşdirilmiş. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin üsul və vasitələri Məlumatların toplanması üçün qiymətləndirmə üsulları və vasitələrindən istifadə olunur. Məlumatların toplanması Nə üçün
Məqsəd Necə
Qiymətləndir- mə vasitələri 1. Qiymətləndirmə üsulları şagirdlərin təlim fəaliyyəti haqqında məlumatları toplamaq üçün istifadə olunan prosedurlardır. 2. Qiymətləndirmə vasitələri həmin üsulu həyata keçirmək üçün istifadə olunan alətlərdir. 3. Qiymətləndirmənin növündən asılı olaraq üsul və vasitələr fərqli olur. Məsələn, formativ qiymətləndirmə zamanı müəllimin məqsədi şagirdin riyazi məsələ həll etmək bacarığının yoxlanılmasıdırsa, onun istifadə edəcəyi üsul tapşırıqvermə, qiymətləndirmə vasitəsi isə riyazi çalışmalardır. Qiymətləndirmənin məqsədindən asılı olaraq üsul və vasitələr fərqli olur. Diaqnostik qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr Üsullar Vasitələr Tapşırıqvermə Çalışmalar Müsahibə Müəllimin qeydiyyat vərəqi Valideynlərlə və digər fənn müəllimləri ilə əməkdaşlıq Söhbət və müəllimin sorğu vərəqi Formativ qiymətləndirmədə istifadə olunan üsul və vasitələr
Üsullar Vasitələr Şifahi və yazılı tədqimat Müşahidə vərəqləri, özünüqiymətləndirmə vərəqi Tədqiqat layihəsi Meyar cədvəli Rubrik (sxem) Meyarlar üzrə qiymətləndirmə şkalası Test Test tapşırıqları Özünüqiymətləndirmə Özünüqiymətləndirmə vərəqləri Oyunlar Müşahidə vərəqləri
Üsullar Vasitələr Layihə
Təqdimat Şifahi sorğu Sual-cavab Test
Test tapşırıqları Tapşırıqvermə Tapşırıq, çalışma, laboratoriya işləri
Test tapşırıqları qiymətləndirmə vasitəsi kimi hal-hazırda papulyarlıq qazansa da, fənni tədris edən müəllim diaqnostik, formativ və hətta summativ qiymətləndirmədə test tapşırıqlarına aludəçilik göstərməməlidir.
Şagirdlərin şifahi və yazılı nitq bacarıqlarını, məntiqi və təfəkkürünü, müstəqil düşünmə qabiliyyətini inkişaf etdirən üsullardan-layihə (qiymətləndirmə vasitəsi-şagirdlərin təqdimatı və müəllimin tərtib etdiyi meyar cədvəli), şifahi sorğu (qiymətləndirmə vasitəsi- şifahi nitq bacarıqları üzrə qeydiyyat vərəqi), yoxlama yazı işlərindən (məsələ və misal həlli) geniş istifadə etməlidir.
Test tapşırıqlarından davamlı olmamaqla, yeri gəldikcə , summativ qiymətləndirmədə isə tərəddüdsüz istifadə etmək tövsiyə olunur.
Qiymətləndirmə standartları qiymətləndirmə sxemləri (QS) şəklində hazırlanır. QS xüsusi növ qiymətləndirmə şkalasıdır. QS qiymətləndirmənin daha ədalətli, obyektiv, etibarlı və ardıcıl həyata keçirilməsinə imkan verir, müəllimləri tədrisin səmərəliliyi ilə, faydalı məlumatlarla təmin edir və tələb edir ki, hər bir müəllim mü- vafiq şərtlər üzrə öz meyarlarını müəyyənləşdirsin. QS şagirdin işini qiy- mətləndirmək üçün müəllimin sərf etdiyi vaxtı azaldır. Keyfiyyət səviyyələri vasitəsilə müxtəlif qabiliyyətə malik şagirdlərin təhsil aldığı sinifləri nəzərə almağa şərait yaradır. QS fəaliyyətin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə olunan meyarlarla bağlı şagirdlərin məlumatlandırılmasını, onların işinin necə qiymətləndiriləcəyini və onlardan nələrin tələb olunacağını aydın şəkildə göstərməklə konkret məqsəd və tələbləri (meyarları) müəyyən edir. QS şagird işlərinin keyfiyyətini daha yaxşı qiymətləndirməklə təlim prosesində irəliləyişlərin qiymətləndirilməsi üçün çərçivə təyin edir, işlərin keyfiyyəti ilə bağlı əks tərəfə məlumat verilməsini təmin edir. QS-in elementləri bunlardır: - qiymətləndiriləcək əsas sahələr; - nailiyyətin müxtəlif səviyyələrini dəyərləndirmək üçün qiymətləndirmə şkalası; - səviyyə üzrə etiket: nailiyyət səviyyəsini təsvir edən söz və ya rəqəm; - səviyyə deskriptoru: nailiyyət səviyyəsini daha müfəssəl təsvir edən söz (ifadə); - səviyyə indikatorları: hər bir nailiyyət səviyyəsi üzrə diqqət yetiriləcək məsələyə aid konkret nümunələr; - standart: nail olunması nəzərdə tutulan nəticə. QS vasitəsilə qiymətləndirmə standartlarının hazırlanması aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: - təlim məqsədi təyin edilir (bilik, bacarıq, münasibət, nəticə), şagirdlərin nəyi bilməsi və bacarması barədə mülahizələr dəqiqləşdirilir; - qiymətləndirmə məqsədi seçilir (diaqnostik, formativ, summativ); - hansı növ qiymətləndirmə sxemlərindən istifadə edilməsi barədə qərar verilir (holistik, analitik); - qiymətləndirmənin aspektləri (bilik, bacarıqlar, onların əldə olunması yolları, tətbiqi və s.), yaxud əsas sahələri müəyyənləş-dirilir və təsvir edilir; - müxtəlif nailiyyət səviyyələri keyfiyyət baxımından müəyyənləşdirilir və təsvir edilir; - nailiyyət səviyyələrinin qiymətləndirmə ballarına görə sayı dəqiqləşdirilir; - səviyyə deskriptorlarının (təsviri indikatorlar) növləri (kəmiyyət, normativ, deskriptiv) seçilir. Deskriptiv növ seçilərsə, bütün nailiyyət səviyyələrinin sözlə təsviri verilir; - hər bir səviyyə üzrə müxtəlif nümunəvi şagird tapşırıqları hazırlanır; - zərurət yaranarsa, qiymətləndirmə sxemi nəzərdən keçirilir və lazımi dəyişikliklər edilir. Qiymətləndirmə standartlarının hazırlanmasında baza rolu oynayan və təlim standartlarını, göstərilən təlim nəticələrini təyin edən hər bir fənn kurikulumu, adətən, qiymətləndirmə standartları toplusundan daha əhatəli və geniş hazırlanır. Bəzən də bir sıra qiymətləndirmə standartları kurikulumda aşkar əks olunmasa da, müxtəlif qiymətləndirmə tədbirlərində onlardan istifadə edilir. Qiymətləndiriləcək bacarıqların təyin olunması prosesində onların idraki xarakterdə olması xüsusilə nəzərə alınır ki, bu da qiymətləndirmə tapşırıqlarının mürəkkəblik səviyyəsinin mü- əyyən olunmasında vacib şərt hesab olunur, mənimsəmənin əsas xüsusiyyətlərini (məntiqi düşünmə, prosedurların yerinə yetirilməsi, anlayışların dərk edilməsi, problemlərin həlli) əhatə edir. Nəzərə alınmalıdır ki, aşağı səviyyəli suallar yalnız sadə prosedurların yerinə yetirilməsinə, elementar konsepsiyaların dərk edilməsinə, sadə problemlərin həllinə yönəldilir. Yüksək səviyyəli suallardan isə şagirdlərdə məntiqi düşünmək, anlayışları hərtərəfli dərk etmək, mürəkkəb prosedurları yerinə yetirmək və qeyri-standart prob- lemləri həll etmək bacarıqlarının formalaşmasında istifadə olunur. Şagirdlərin məzmun standartlarına nə dərəcədə nail olduğunu ölçmək və qazanılmış bacarıqlar üzrə yekun (summativ) qiymətləndirmələr aparmaq üçün qiymətləndirmə vasitələri (testləri) hazırlanır. Rubriklər qiymətləndirmə (formativ) üsulu və vasitəsi kimi Rubrik-meyar əsasında şagirdin nailiyyəti səviyyəsinin qiymətləndirmə şkalasıdır. O, iki əsas suala cavab verir: 1. Mən nəyi qiymətləndirməliyəm (bacarıq meyarları)? 2. Bu meyar üzrə hansı nailiyyət səviyyələri ola bilər?
Rubrik bacarıq və ya nəticəni artan keyfiyyət kontinuumunda (aşağı səviyyədən yuxarı səviyyəyə qədər) təsvir edir. Rubrik qiymətləndirmənin həm üsulu, həm də vasitəsi kimi çıxış edə bilər. Qiymətləndirmə şkalası nailiyyət səviyyəsinə qiymət (balla və ya sözlə) verilməsi üçün mexanizmdir. Rubrik-formativ qiymətləndirmənin ən faydalı üsullarından biridir.Ondan həm də diaqnostik və summativ qiymətləndirmədə istifadə oluna bilər. Rubriklərin əsas elementləri: 1. Rubrikin adı( hansı bacarıq və ya kompetensiya qiymətləndirilir). 2. Qiymətləndiriləcək bacarığın və ya kompetensiyanın hansı bacarıqlardan
4. Səviyyə üzrə göstəricilər- nailiyyət səviyyəsini təsvir edən söz və ya rəqəm. 5. Səviyyə deskriptor- nailiyyət səviyyəsini daha müfəssəl təsvir edən sözlü ifadə.
Rubriklər qiymətləndirmə zamanı şagirdlərdə hansı bacarıqların inkişaf etdirilməsinin tələb edildiyini göstərir. Rubriklərdən, əsasən, formativ qiymətləndirmə zamanı, həmçinin diaqnostik və summativ qiymətləndirmədə də istifadə olunur. Rubriklər nailiyyət səviyyələrini sözlə təsvir edir və iki əsas suala cavab verir: Nə qiymətləndirilir? Nailiyyət səviyyələri necə ifadə olunur? Rubriklərin üstün cəhətləri vardır: Bunlar aşağıdakılardır: 1. Rubriklər qiymətləndirmənin daha ədalətli, obyektiv, etibarlı və ardıcıl olmasına imkan verir. 2. Rubrikləri hazırlamaq üçün müəllimlər müvafiq şərtlər üzrə öz meyarlarını müəyyənləşdirir və bununla təlim məqsədlərini daha yaxşı təsvir edir. 3. Rubriklər müəllimlərin şagirdin işini qiymətləndirməyə sərf etdiyi vaxtı azaldır. 4. Rubriklər tədrisin səmərəliliyi ilə bağlı müəllimləri faydalı məlumatlarla təmin edir.
5. Rubriklər keyfiyyət səviyyələri intervalı vasitəsilə telerogen (müxtəlif qabiliyyətə malik şagirdlərin olduğu) siniflərində qiymətləndirmə aparmağa kömək edir.
- təlim məqsədini təyin etməklə rubrikin adını müəyyənləşdirmək. Addım 2. Bacarığın hansı əsas tərkib hissələri (aspektləri, meyarları) ola bilər?- aspektləri (meyarları) təsvir etmək (Təsviri sxem formasında ifadə etmək). Addım 3. Nailiyyətin müxtəlif səviyyələrini qiymətləndirmək üçün hansı qiymətləndirmə şkalasından istifadə ediləcəkdir?-nailiyyət səviyyələrinin sayını (4-6 səviyyə) və ifadəsini (göstəriciləri) dəqiqləşdirmək. Addım 4. Bu aspektlər üzrə hansı nailiyyət səviyyələri ola bilər?-bütün nailiyyət səviyyələrinin deskriptorlarının sözlü təsvirini yazmaq, bunun üçün əvvəl şkalanın ən yüksək və ən aşağı səviyyəsini, sonra isə onların arasında olan şkalaları müəyyənləşdirmək. Rubriklər iki növə ayrılır: - Holistik rubrik-şagirdin fəaliyyətinə verilən tələbləri meyar şəklində təsvir edir və onların nailiyyət səviyyələrini göstərir. - Analitik rubrik-şagirdin fəaliyyətinə verilən tələblərdən irəli gələn meyarları bir neçə aspektə ayıraraq nailiyyət səviyyələrini müəyyən edir.
Şagirdlərin bacarıqlarının qiymətləndirilməsi üzrə holistik rubrik
Göstəricilər (səviyyə) Meyarlar Qeyd 4.
3.
2. 1. Təqdimat yaxşı
təşkil olunub. Məzmun bütünlüklə əhatə olunub və həqiqətən şagirdlərin birgə əməyinin məhsuludur. Təqdimatın təşkili qənaətbəxşdir. Məzmun müəyyən qədər əhatə olunub və şagirdlərin onun üzərində birgə çalışdığı məlum olur. Təqdimatın təşkilatçılığı zəifdir. Məzmun bir qədər əhatə olunub və qrupun kollektiv işlədiyi az hiss olunur. Təqdimat qoyulmuş məzmunu əhatə etmir. Təqdimatın kollektiv işin nəticəsi olduğu hiss olunmur.
1. Holistik qiymətləndirmə şagird nailiyyətləri üzrə ümumi mənzərəni təsvir edir. Analitik qiymətləndirmə isə şagirdin ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üzrə qiymətlərini təyin edir, şagirdlərin fəaliyyəti ardıcıl qiymətləndirilməklə, onların nailiyyətləri haqqında daha ətraflı informasiya verir. 2. Holistik qiymətləndirmə sürətli, analitik qiymətləndirmə üçün daha çox vaxt tələb olunur.
Holistik rubrik. Holistik rubrik qeyd olunduğu kimi, şagirdin işi ilə bağlı ümumi təəsürat yaradır və əksər hallarda fəaliyyət səviyyələrini əks etdirən 4-6 ballıq şkalaya əsaslanır.
mənzərəni təsvir edir. Zəif cəhətləri: təfərrüatlı informasiya vermir, bir ümumi qiymətin verilməsi çətin ola bilər. Aşağıdakı hallarda holistik rubriklərdən istifadə etmək məsləhətdir: 1. Nailiyyətin ani mənzərəsini əldə etmək istəyəndə;
2. Keyfiyyətin müəyyən olunması üçün tək bir aspekt adekvatlıq təşkil edərsə. Analitik rubrik. Analitik rubrik qeyd olunduğu kimi, şagirdin işinin (fəaliyyətinin) çoxşaxəli aspektləri üzrə ayrı-ayrı qiymətlər təyin edir. Hər bir aspektin qiymətləndirilməsi üçün, əsasən, 4-6 ballıq şkaladan istifadə olunur. Üstün cəhətləri: daha təfərrüatlı informasiya verir, hər bir şagird, sinif və illər üzrə daha ardıcıl qiymətləndirmə aparılır. Zəif cəhətləri: qiymətləndirmə üçün çox vaxt tələb olunur (vaxt aparır). Aşağıdakı hallarda analitik rubrikdən istifadə olunması məsləhətdir: a) Nisbi üstünlüyü və zəifliyi görmək istədikdə; b) Təfərrüatlı məlumat (əks-əlaqə) əldə etmək istədikdə; c) Mürəkkəb fəaliyyəti və ya nəticəni qiymətləndirmək istədikdə; ç) Şagirdlərin öz qavramanlarını və ya fəaliyyətlərini qiymətləndirmələrini istədikdə.
1. Təlim məqsədini təyin edin (bilik, bacarıq, münasibət və s.). Şagirdlərin nəyi bilməsini və bacarmasını müəyyənləşdirmək istədiyiniz barədə fikirləşin; 2. Qiymətləndirmə məqsədini seçin (diaqnostik, formativ, summativ); 3. Hansı növ rubrikdən istifadə edəcəyinizə qərar verin (holistik, analitik); 4. Sizin üçün maraqlı olan aspektləri (meyarları) müəyyənləşdirin və bu aspektləri təsvir edin;
5. Müxtəlif nailiyyət səviyyələrinin necə ifadə olunmasını müəyyənləşdirin; 6. Nailiyyət səviyyələrinin sayını dəqiqləşdirin ( və ya qiymətləndirmə ballarıni); 7. Səviyyə deskriptorlarını ifadə edin; 8. Bütün nailiyyət səviyyələrinin deskriptorlarının sözlü təsvirini yazın. Qeyd: Dərslik komplektinə daxil olan”Müəllim üçün metodik vəsait”lərdə
Qiymətləndirmənin “keyfiyyət” üsulları Yalnız “kəmiyyətcə qiymətləndirmə” üsullarından istifadə etmək kifayət deyil. Onunla yanaşı aşağıdakı “keyfiyyətcə qiymətləndirmə” üsullarından da istifadə etmək məqsədəuyğundur:
Yazı və yoxlama işlərində konstruktiv qeydlər; “Portfolio” sistemi;
Verbal (sözlə); Qarşılıqlı qiymətləndirmə;
Özünüqiymətləndirmə; Reytinqin çıxarılması;
Emosional münasibət yolu ilə qiymətləndirmə; Meyar cədvəli. Formativ qiymətləndirmə həm şagirdə, həm də valideynə yönəlmiş ola bilər. Bundan asılı olaraq formativ qiymətləndirmənin nəticələri müxtəlif formada çatdırılır: Şagird üçün dəftərində və ya digər iş vərəqlərində konstruktiv şərhlər (qeydlər) yazılır və nəticələri təkmilləşdirmək üçün konkret göstərişlər və tapşırıqlar verilir;
Şagirdlə əks-əlaqə formativ qiymətləndirmənin müxtəlif keyfiyyət üsullarından istifadə edərək yaradıla bilər; Qiymətləndirmənin portfolio vasitəsi
Qiymətləndirmənin portfolio adlı vasitəsi və onun xarici ölkələrdə tətbiqi, istifadə dairəsi olduqca fərqli və əlverişlidir. ABŞ-ın əksər ştatlarında geniş tətbiq dairəsinə malik bu vasitə şagirdlrədə öz təhsillərinə qarşı məsuliyyət hissi aşılayır. Rusiya Federasiyasında portfolio şagirdlərin müəyyən mövzu və fənn üzrə bilmədikləri və bacarmadıqlarından bilik və bacarıqlarına, pedaqoji vurğunun qiy- mətdən özünü qiymətləndirməyə keçidindən, kəmiyyət və keyfiyyət qiymətlərinin inteqrasiyasından ibarətdir. Portfolio şagirdlərin fərdi təlim nailiyyətlərinin sənədləşdirilmiş (sertifikatlaşdırılmış) məcmusudur. Portfolionun funksiyaları aşağıdakılardır: ▪ diaqnostik – müəyyən edilmiş müddət ərzində dəyişiklikləri və inkişaf həddini yoxlayır; ▪ məqsədəmüvafiq – təlim məqsədlərini təmin edir; ▪ təqdimat – görülən işlərin məzmununu açıqlayır; ▪ inkişafetdirici – ildən-ilə təlimin davamlılığını təmin edir; ▪ reytinqli – bilik və bacarıqların əhatə dairəsini göstərir.
Əsas inkişaf sahələri: 1. İdraki (koqnitiv) inkişaf (bilmə, anlama, tətbiq, təhlil, dəyərləndirmə və sintez bacarıqları); 2. Şəxsi inkişaf (özü və bacarıqları barədə danışmaq, özünə inamı nümayiş etdirmək, müxtəlif situasiyalarda öz davranışını idarə etmək bacarıqları); 3. Sosial-emosional inkişaf (qrupda pozitiv münasibət qurmaq, ünsiyyətə girmək, yaxşı-pis hərəkətləri seçmək, davranışının səbəblərini izah etmək və məsuliyyətini anlamaq); 4. Hərəki (psixomotor) inkişaf (təqlid etmək, tapşırıqları başa düşmək, yerinə yetirmək, tətbiq etmək və uyğunlaşmaq). |