Yeni TƏLİm texnologiyalari. FƏal və İnteraktiv təLİM Əhatə olunan məsələlər
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Venn diaqramı
Venn diaqramı kəsişən iki və ya daha artıq çevrə üzərində qurulur. Çevrələrin üst-üstə düşdüyü hissədə yazmaq üçün kifayət qədər yer olmalıdır. Həmin hissədə sözü gedən məsələnin oxşar yaxud ümumi cəhətləri qeyd olunur. Tutaq ki, şagirdlər coğrafiyadan və ya tarixdən iki ölkəni müqayisə edirlər. (Hər bir fənnə aid müqayisə olunan məsələ, obyekt ola bilər). Venn diaqramı vasitəsi ilə oxşar və ya fərqli cəhətləri vermək olar. Sinif qruplara bölünür, mövzuya aid mətn paylanılır. Müəllim qruplara tapşırır ki, mətnlə tanış olsunlar və onlara təqdim olunan ağ kağızlar üzərində Venn diaqramı qursunlar. Bu zaman müəllim diaqramı yazı lövhəsində qurur. Diaqramın kənar hissələrində (çevrələrin) fərqli cəhətlər, üst-üstə düşən hissədə isə oxşar cəhətlər yazılır. Qruplarda iş bitdikdən sonra hər qrup öz işini təqdim edir. Dərsin sonunda müəllim fikirləri ümumiləşdirərək lövhədə qurulmuş Venn diaqramında qeydlər edir və son nəticəni söyləyir. Bu diaqramdan bütün fənlərin tədrisi zamanı istifadə etmək əlverişlidir.
Venn diaqramından həm öyrədici, inkişafetdirici, həm də ümumiləşdirici dərsdə istifadə etmək olar. Müqayisə olunacaq obyektin, məsələnin sayından asılı olaraq çevrələrin kəsiyini artırmaq olar. Məsələn aşağıdakı kimi .
Oxşar Məqsəd: 1. Cisim və ya hadisələri müqayisə etmək və onların oxşar və fərqli cəhətlərini müəyyənləşdirmək; 2. Biliklərin aktuallaşması; 3. Təhlil proseslərinin inkişafı; 4. Qiymətləndirmə prosesinin inkişafı; Alqoritm: 1. Müqayisə olunacaq cismin və hadisələrin müəyyənləşdirilməsi; 2. Kəsişən dairələrin çəkilməsi (ortada yazmaq üçün yer saxlamaq); 3. I və II dairədə müqayisə olunacaq obyektləri qeyd etmək; 4. Şagirdlərə təlimat vermək (təlimatda nəyin müqayisə olunacağı və dairələrdə oxşar və fərqli cəhətlərin necə qeyd olunacağı barədə deyilir); 5. Müqayisə olunan obyektlər təsvir olunur: fərqli cəhətlər sol və sağ tərəfə, oxşar cəhətlər kəsişmə dairəsində qeyd olunur; 6. Müqayisə nəticəsində şagirdlər ümumiləşdirmə aparırlar;
A) İş forması- böyük və kiçik qruplarda və cütlərdə; B) Auditoriyanın bilik səviyyəsi – müqayisə olunacaq cisim və ya hadisələrin xüsusiyyətləri haqqında biliklər olmalıdır; C) Vaxt – maksimum 15 dəqiqə (materiallardan asılı olaraq); D) Dərs tipi – ümumiləşdirici dərs, bilik və bacarıqların formalaşdırılması; E) Dərs mərhələsi – yeni materialın təqdimatı - motivasiya, tədqiqat mərhələsi, nəticələrin çıxarılması, tətbiq etmə; Vəsaitlər: Lövhə, flomaster, kağız, əlavə ədəbiyyat və material; Yarana biləcək problemlər: 1. Ümumi cəhəti müəyyənləşdirməkdə çətinlik; 2. Vaxtın uzanması; 3. Nəticənin çıxarılmasında çətinlik. İki hissəli gündəlik strategiyası Sinifdəki şagirdləri cütlərə ayırırıq. Hər birisinə tapşırırıq ki, “Vətən həsrəti nədir?” mövzusuna aid fikirlərini qısa şəkildə qeyd etsinlər. Hər iki yoldaş (cütlər) yazıb qurtardıqdan sonra fikirlərini bir-birilə bölüşürlər. Bütün siniflə müzakirə aparmaq üçün bir şagirdi qaldırır, öz fikirlərini soruşuruq və digər şagirdlər də deyi- lənlərə əlavələr edə bilərlər. Sonra şagirdlərə Almas İldırımın “Əziz Azərbaycanım” şeirini oxumağı tapşırırıq, şeiri oxuduqca onlar iki hissəli gündəliyə uyğun qeydlər etməlidirlər. İki hissəli gündəlik tərtib etmək üçün şagirdlər ağ vərəqi şaquli xətlə iki yerə ayırırlar. Vərəqin sol tərəfində onlar mətndən yadda qalan, onlara çox təsir etmiş, nəyi isə xatırladan sitatları qeyd edirlər. Vərəqin sağ tərəfində isə onlar fikirlərini şərh
edirlər: Niyə bu sitatı yazıblar?, Sitat onlarda hansı fikirləri oyadıb?, Bununla bağlı hansı suallar meydana çıxmışdır? Şeirdən götürülən sitat Verilən şərhlər. Nəyə görə bu sitat yazılıb? 1.
2. 3.
4. 1.
2. 3.
4.
Şagirdlər şeri oxuyub iki hissəli gündəlikdə qeydlər edirlər. Sonra müzakirəni bütün siniflə aparmaq lazımdır. Cütlərdən biri qaldırılır, yazdıqlarını söyləyirlər, digərləri isə öz fikirlərini əlavə edirlər. Müzakirə qurtardıqdan sonra müəllim şagirdlərdən xahiş edir ki, 10 dəqiqə ərzində “Vətən” mövzusuna aid düşüncələrini yazsınlar. (Bu metod 10 dəqiqəlik ESSE adlanır.) Bu dərs zamanı müəllim proqramda verilmiş şeri sadəcə olaraq əzbər söyləmir, şagirdlərdən də həmin anda şeri evdə əzbərləməyi tələb etmir. Şagirdlərdə əsər üzərində apardıqları iş vasitəsi ilə maraq yaradır və sonra əzbərləməyi tapşırır.
Qruplara ayrılandan sonra müəllim hər qrupa sual yazılmış bir kağız və vatman verir. Qrupların sayı 4-sə 4 müxtəlif sual qoyulur. Hər qrupun üzvləri sualı oxuyur və ona cavab yazırlar. Sonra müəllimin köməkliyi ilə kağızları saat əqrəbi istiqamətində bir-birinə ötürürlər. İkinci dairə ilə gələn suala da cavab yazılır, yenə də qruplar kağızı dəyişdirirlər və beləliklə “karusel” kimi 1-ci qrupdakı kağız bütün digər qruplardan keçərək, axırda özünə qayıdır (eləcə də digər qrupların kağızları da digər qruplardan keçərək, axırda özünə qayıdır). Deməli hər qrup hər bir suala öz cavabını verir. Müəllim bu kağızları yazı lövhəsinə yapışdırır və sualların cavabları üzərində işləyirlər.
7. Qiymətləndirmənin nəzəri məsələləri
Yuxarıda vurğulandığı kimi, yeni qiymətləndirmə sisteminin yaradılmasını zəruri edən amillər bunlardır: 1. Təhsil fəaliyyətinin səmərəlilik səviyyəsinin müəyyən edilməsi. 2. Təhsil standartlarının tələbata uyğunluğunun monitorinqinin həyata keçirilməsi. 3. Ölkə üzrə şagirdlərin nailiyyətləri barədə obyektiv məlumatların əldə edilməsi. 4. Təlim prosesinin təkmilləşdirilməsi və keyfiyyətinin yüksəldilməsi. Burada xüsusi olaraq vurğulamaq yerinə düşər ki, qiymətləndirmə və təlim proseslərinə təhsilin qaşılıqlı əlaqədə olan iki tərəfi kimi baxmaq məntiqidir.Sistemli proses olan qiymətləndirmə-təlim nəticələri ilə maraqlı tərəflər arasında səmərəli əks- əlaqə vasitəsi kimi aşağıdakı komponentləri əhatə etməklə qurulur: -Qiymətləndirmə məlumatları; -Məlumatların toplanması; -Qiymətləndirmə nəticələri; -Qiymətləndirmə standartları. Müasir qiymətləndirmə siyasəti. Qiymətləndirmə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilir və onu idarə edən vacib amil kimi meydana çıxır. Cari qiymətləndirmənin aradan qaldırılması məzmun standartlarının bütövlükdə mənimsənilməsini və qiymətləndirmənin obyektivliyini təmin edir. Tədris prosesinin bütün mərhələlərində tətbiq edilir.
Məzmun standartlarının mənimsənilməsi səviyyəsini ölçmək üçün qiymətləndirmə standartları müəyyənləşdirilmişdir. Dünya təcrübəsində qiymətləndirmənin aşağıdakı ümumi prinsipləri özünə yer almışdır: ▪ qiymətləndirmə təlim prosesinin mühüm tərkib hissəsidir və bütün təlim prosesi ərzində aparılmalıdır; ▪ qiymətləndirmə prosesində şəraitdən və şagirdlərin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif metodlardan istifadə edilməlidir; ▪ qiymətləndirmə təlimin keyfiyyətini korrektə edən proses olmalı, şagidlərdə öz bacarıqlarını qiymətləndirmək qabiliyyəti formalaşdırmalı və öz təlim nəticələrini daim yaxşılaşdırmaq istəyi, arzusu yaratmalıdır; ▪ qiymətləndirmə təlimin son nəticələrinə və ictimai həyata girişə yönələn qabaqlayıcı (önləyici) standarta əsaslanmalıdır; ▪ qiymətləndirmədə ədalətlilik, şəffaflıq və obyektivlik təmin olunmalıdır; ▪ qiymətləndirmə kriteriyaları ölçülə bilən və etibarlı olmalıdır. Qiymətləndirmənin aparılmasında riayət edilməli prisiplərə bunları aid etmək olar: –məqsədəuyğunluq; -nailiyyətlərin və təhsil imkanlarının qarşılıqlı dəyərləndirilməsi; -toplanmış məlumatların keyfiyyətcə müvafiqliyinin və etibarlılığının təmin olunması; -qiymətləndirmədə şəffaflıq,ədalətlilik,qarşılıqlı razılaşma və əməkdaşlıq; -təlim fəaliyyətində qiymətləndirmə nəticələrinin inkişafetdirici rolunun təmin olunması. Qiymətləndirmənin istiqamətləri, növləri və formaları. Qiymətləndirmənin istiqamətləri dedikdə, ayrı-ayrı forma, məzmun və məqsədə malik olan qiymətləndirmələr nəzərdə tutulur. Ölkəmizdə qiymətləndirmə aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: Beynəlxalq qiymətləndirmə; Milli qiymətləndirmə; Məktəbdaxili qiymətləndirmə. - Milli və beynəlxalq qiymətləndirmə təhsildə perspektivləri müəyyənləşdirmək
- Məktəbdaxili qiymətləndirmə rəsmi qiymətləndirmədir və şagirdlərin sinifdən- sinfə, bir təhsil səviyyəsindən digər təhsil səviyyəsinə keçirilməsinə xidmət edir. Beynəlxalq qiymətləndirmə: Beynəlxalq standartlara əsaslanır. Cəmiyyətdə inteqrasiya proseslərinin nəticəsidir. Hər bir ölkənin vətəndaşına digər ölkələrdə təhsil almaq imkanı yaradır. Beynəlxalq və milli ekspertlər tərəfindən keçirilir.
Milli qurumlar tərəfindən keçirilir.
Diaqnostik qiymətləndirmə (ilkin səviyyənin qiymətləndirilməsi); Formativ qiymətləndirmə (inkişafın izlənməsi); Summativ (yekun) qiymətləndirmə. Dərsliyin XXII fəslində qeyd olunduğu kimi,ümumtəhsil məktəblərinin təlim təcrübəsində müasir qiymətləndirmənin növlərindən, əsasən, aşağıdakı suallara cavab tapmaq məqsədilə istifadə olunur: 1) İlkin səviyyənin qiymətləndirilməsi (diaqnostik qiymətləndirmə) – şagirdər əsas bilik və bacarıqlara hansı dərəcədə malikdirlər? Şagirdlər tədris olunan materialın hansı hissəsini bilirlər? 2) İrəliləyişlərin monitorinqi (formativ qiymətləndirmə) –standartların mənimsənilməsinə doğru şagirdlər kifayət qədər irəliləyə bilirlərmi? 3) Yekun (summativ) qiymətləndirmə-şagirdlər verilmiş standart və ya standartlar qrupunda müəyyən edilmiş məqsədlərə çatmışlarmı? Qiymətləndirmə formaları-qiymətləndirmənin keçirilmə mexanizmini nəzərdə tutur. Məsələn, yekun qiymətləndirmənin mərhələsi olan buraxılış imtahanları mərkəzləşdirilmiş, kiçik summativ qiymətləndirmə sinifdaxili, böyük summativ qiymətləndirmə məktəbdaxili, milli və beynəlxalq qiymətləndirmə tədqiqatları seçim yolu ilə məktəbdaxili formada aparılır. Təbii ki, ilkin səviyyənin qiymətləndirilməsi (diaqnostik qiymətləndirmə) şagirdin artıq nələri bildiyini müəyyən edir və təlimin düzgün qurulmasında müəllimə yol göstərir. Təlim prosesində düzgün istiqamətləşdirilmiş şagird öyrənilmiş materialın təkrarına vaxt itirmir, həmçinin onun üçün başa düşülməyən və ya tanış olmayan material qalmır. İlkin səviyyənin qiymətləndirilməsində suallar bir-biri ilə elə əlaqələndirib tənzimlənməlidir ki, onların bəziləri şagirdin hansı biliklərə malik olduğunu, digərləri isə yeni materialı mənimsəmədiyi güman olunan şagirdləri müəyyən etsin. Əgər ilkin səviyyənin qiymətləndirilməsi şagirdlərin sinifdəki fəaliyyətini müqayisə etmək və ya sonrakı inkişafını qiymətləndirmək üçün ilkin məlumat bazasını yaratmaq məqsədilə istifadə olunursa, onda bu suallar əsas psixometrik tələblərə cavab verməlidir. Şagirdlərin irəliləyişinin monitorinqi (formativ qiymətləndirmə) vasitəsi ilə tədrisin düzgün istiqamətləndirilməsi həyata keçirilir, alternativ üsul və mənbələrdən istifadə və ya şagirdin daha da irəliləməsi üçün ona əlavə impulsun verilməsi barədə ehtiyaclar müəyyənləşdirilir. Qəbul edilmiş standartların reallaşmasına istiqamətlənən irəliləyişlərin monitorinqi (formativ qiymətləndirmə) sinifdə hər bir şagirdin inkişafının hərəkətverici amilinə, təlimin həlledici komponentinə çevrilir. Müəllim yalnız belə monitorinq vasitəsilə tədris prosesini tənzimləyir, bütün şagirdlərin irəliləyişlərini təmin edir, eyni zamanda uğur qazana bilməyən şagirdlərin ehtiyaclarını öyrənərək onlara əlavə kömək göstərir. Bu mənada şagirdlərin faktiki fəaliyyətinin nəticələri müəllim üçün real indikatora çevrilir . Monitorinqlər müəyyən anlayışların mənimsənildiyini müşahidə etmək və ev tapşırıqlarını nəzərdən keçirməklə, yaxud başqa formal qiymətləndirmə tipindən istifadə etməklə aparıla
bilər. Monitorinqlərin hansı formada aparılmasından asılı olmayaraq, onlar müntəzəm xarakter daşımalıdır. Yekun (summativ) qiymətləndirmə standart və ya standartlar qrupunda müəyyən olunmuş məqsədlərə şagirdlərin hansı səviyyədə nail olduqlarını müəyyən edir. Yekun (summativ) qiymətləndirmə standartların mənimsənilməsi istiqamətində şagirdlərin əldə etdiyi irəliləyişləri dəyərləndirir. Bu qiymətləndirmə növü mövzunun, bəhs və bölmənin, yaxud da tədris ilinin sonunda eyni qaydada keçirilir. Yekin (summativ) qiymətləndirmənin mühüm cəhəti şagirdlərin mənimsədiklərini tətbiqetmə qabiliyyətinə nə dərəcədə malik olduqlarını aşkara çıxarmaqdır.
Yeni məktəbdaxili qiymətləndirmənin əsas mahiyyətini formativ qiymətləndirmə təşkil edir. Formativ qiymətləndirmə şagirdin təlim fəaliyyətinin daim izlənməsi və prosesin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş məzmun standartlarından irəli gələn bilik və bacarıqlara yönəlməsi səviyyəsinin qiymətləndirilməsidir. Qiymətləndirmə sisteminin “sistem-struktur” interpretasiyası.
Kəmiy yət Beynəlxalq
-Qiymətləndirmə zamanı şagirdə qiymət yazmaq kimi qəbul olunurdu; şagird yalnız qiymət almaq xatirinə oxuyurdu. - Cari qiymətləndirmə formalizmə gətirib çıxarırdı; müəllimin subyektiv rəyinə əsaslanırdı. - Tədris prosesinin yalnız müəyyən bir hissəsində tətbiq edilirdi. - Əsasən, bilik səviyyəsi qiymətləndirilirdi. - Qiymətləndirmə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilir və onu idarəedən vacib amil kimi meydana çıxır. -
qiymətləndirmənin aradan
qaldırılması məzmun standartlarının bütövlükdə mənimsənilməsini və
qiymətləndirmənin obyektivliyini təmin edir.
-Tədris prosesinin bütün mərhələlərində tətbiq edilir. - Şagirdin naliyyəti (qazanılan dəyərlər) qiymətləndirilir, inkişafı sistemli şəkildə Qiymətlən dirmə Növləri
Xüsusiy yətləri
Məqsədi Formaları Meyar və
normativlər Rolu və
vəzifələri Milli
Məktəb daxili
Diaq- nostik
Formativ Summati
v Metod
və vasitəri Keyfiyyət
izlənilir. - Məzmun standartlarının mənimsənilməsi səviyyəsini ölçmək
üçün qiymətləndirmə standartları müəyyənləşdirilmişdir.
müəyyənləşdirmək, birbaşa müəllimin təlim strategiyalarının seçilməsinə xidmət edir.
Şəraitə görə təlim məqsədləri və strategiyalarında çevik dəyişikliklər aparılmasına imkan yaradır.
Şagirdlərin maraq dairəsi, dünyagörüşü, yaşadığı mühit haqqında məlumat almağa imkan verir. Fərdi yanaşmaya və diferensial təlimə şərait yaradır. Məqsədlər: - Hər bir şagirdin bilik və bacarıqlarının ilkin səviyyəsi haqqında məlumat əldə etmək; - Təlim prosesinin planlaşdırılmasında şagirdlərin fərdi inkişaf xüsusiyyətlərini nəzərə almaq və fərdi yanaşmanı təmin etmək; - Təlim strategiyasını müəyyənləşdirmək. Diaqnostik qiymətləndirmənin keçirilmə vaxtı: - Dərs ilinin, tədris vahidlərinin əvvəlində; - Yeri gəldikcə- bəhs və bölmələrin əvvəlində; - Zəruri vəziyyət yarandıqda (şagird başqa məktəbdən gələndə, sinfi dəyişəndə və s.) Diaqnostik qiymətləndirmənin qeydiyyatı: Diaqnostik qiymətləndirmənin nəticələri rəsmi sənədlərdə qeyd olunmur, yazılı qeydlər müəllimin qeyd dəftərində öz əksini tapır, sinif və şagird portfoliosunda saxlanılır.
Diaqnostik qiymətləndirmə məqsədinə uyğun olaraq iki formada keçirilir: davamlı və qısamüddətli;
Davamlı diaqnostik qiymətləndirmə, adətən, təhsil səviyyəsinin və dərs ilinin əvvəlində, bir neçə dərsin müəyyən hissəsində aparılır;
Davamlı diaqnostik qiymətləndirmənin məqsədi sinifdəki şagirdlərin bilik və bacarıqlarının mövcud vəziyyətini öyrənməkdir.
Davamlı diaqnostik qiymətləndirmədə müəllim şagirdin bilik və bacarıqlarının daxil olduğu, inkişaf sahələrini (idraki, sosial-emosional, fiziki- hərəki) öyrəndiyinə görə, daha çox müşahidə üsulundan və bu üsulu reallaşdıran vasitədən-müşahidə cədvəlindən istifadə edir. Şagird haqqında daha ətraflı məlumat toplamaq üçün valideynlərlə və digər fənn müəllimləri ilə əməkdaşlıq üsulundan və sorğu vasitələrindən istifadə edilir.
Qısamüddətli diaqnostik qiymətləndirmə, adətən, tədris vahidlərinin əvvəlində, bir dərsin müəyyən hissəsində aparılır;
Qısamüddətli diaqnostik qiymətləndirmənin məqsədi şagirdin fənn üzrə zəruri bilik və bacarıqları haqqında məlumat toplamaqdır;
Qısamüddətli diaqnostik qiymətləndirmədə müəllim şagirdin hər hansı bir bəhs və bölmə üzrə bilik və bacarıqlarını yoxladığına görə tapşırıqvermə, müsahibə, layihə kimi qiymətləndirmə üsullarından və müvafiq olaraq çalışma, şifahi sual-cavab, təqdimat vasitələrindən istifadə edir.
Yeni
məktəbdaxili qiymətləndirmənin əsas mahiyyətini formativ qiymətləndirmə təşkil edir.
standartlarından irəli gələn bilik və bacarıqlara yiyələnməsi səviyyəsinin qiymətləndirilməsidir.
yönəlmiş irəliləmələrini və geriləmələrini izləmək, bu zaman qarşıya çıxan problemləri aradan qaldırmaq və təhsilalanı istiqamətləndirmək məqsədilə aparılır.
qiymətlərin yazılmaması və şagirdin təlim fəaliyyətinin daim izlənməsidir. Şagird gündəlik təlim fəaliyyəti ərzində rəqəmli qiymət almaq üçün deyil, yaxşı nəticə göstərmək üçün çalışır. Bu prosesdə şagirdlər qiymətləndirmə meyarları ilə əvvəlcədən tanış olurlar.
Formativ qiymətləndirmə sinifdə hər bir şagirdin inkişafının sistemli şəkildə izlənilməsini təmin edir. Müəllim bu qiymətləndirmə vaitəsilə tədris prosesini tənzimləyir, uğur qazana bilməyən şagirdlərin ehtiyaclarını öyrənərək onlara əlavə kömək göstərir. Formativ qiymətləndirmə şagirdlərin təlim nəticələrinə nail olması və nəticədə summativ qiymətləndirmədə müvəffəqiyyət qazanmasına kömək məqsədilə aparılır. Məqsədlər:
olmaq;
təmin etmək;
bacarıqlar əldə etməsini izləmək;
Tədris prosesinin düzgün istiqamətləndirilməsini və səmərəliliyini təmin etmək.
Dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq təlim prosesində müntəzəm şəkildə aparılır. |