Xulosa foydalanilgan adabiyotlar kirish

2. Аntropometriya,somatometriya va somatoskopiya usullari.

Gavda tuzilishini urganishda Ketlening vazn–buy indeksi, gavda tuzilishining pishikligi, semizlik, tananing yog va faol massasi kursatkichlaridan foydalaniladi.

Yurak-kon tizimining funktsional xolatini tadkik etish dozalashtirilgan jismoniy yuklama ( 30 sek ichida 20 marta utirib-turish), Kverg indeksi, Rufьe sinovi va x.z. lar yordamida amalga oshiriladi.
Jismoniy axvol tadkik etish telemetrik kompьyuter komleksi, yurak urishi monitori, L.Ivashchenko testlari, Ye.А.Petrova, G.А.Аpanesenko, L.А.Kalinina metodikasi va inson salomatligi darajasining kursatkichlari yordamida amalga oshiriladi.
Jismoniy rivojlanishni, kaddi-komatni baxolash xar bir shugullanuvchining kursatkichlari kuprok xammani kulidan keladigani buyicha amalga oshiriladi (vazn-usish kursatkichi, upkani tiriklik sigimi va tiriklik kursatkichi, kukrak kafasining aylanasi, ung va chap kul panjalari kuchi, orka mushak kuchi va tulalikni, kaddi-komatni kattikligi, tananing yog massasi).
Ketle kursatkichi buyicha (vazn-usish kursatkichi) ushbu tana ogirligini bulishda (gr), buyni (sm)bilan aniklanadi.
xayotiy kursatkich-upkani tiriklik sigimini ayrim bulishlarini (ml) vazniga karab (kg) bulinadi. Semizlik tana vaznini (kg) buyini(dts) moxiyatini bulinishi bilan aniklanadi.
Tananing kattikligi yoki pishikligi Penьe kursatkichi buyicha (buyi, sm) – (ogirligi, kg+kukrak kafasining aylanasi nafas chikarish sm ) baxolanadi.
Kuch imkoniyatlari xar bir uchun maʼkul bulgan tanish usul kul, stanovoy dinamometri yordamida tugridan tugri ulchash bilan aniklanadi.
Tananing yog massasi (TYoM) baxolash uchun maʼlum usul aylanani ulchash formulasidan foydalaniladi:
usmirlarda Uk0,74xOJ-1,249xOSh+0,528;
kizlarda +=1,051xOB-1,522xOP-0,879xOSh+0,320 xOJ+0, 597xOBu+0,707
bu yerda OB-kulni bukkan xolda bitseps (ikki boshli muskul aylanasi, OP-elkaning aylanasi, OJ-korin aylanasi, OSh- buyin aylanasi, Obu-son aylanasi.
А+Sh xarbiy xizmatchilarini tekshirish shuni kursatadiki, 17-20 yoshli usmirlarda yog massasining urtacha tarkibi 18% ni, kizlarda esa 20% tashkil etadi. Mashxur amerikalik mutaxassis K.Kuner (1991) ning xisobiga kura, yaʼni tanani faol massasi va mikdorini urtasidagi muvozanat aynan shu uzaro nisbatini taʼminlaydi. Bu organizmni garmonik rivojlanishiga va salomatlikni yaxshi darajasiga erishishga imkon beradi.
Kishini kaddi-komati uzida bir tomondan yog massalarini ikkinchi tomondan suyak, mushakni garmonik ravishda birga kushib borishni ifodalashi kerak.
Uzini ideal ogirligini xisoblash uchun Megoni tomonidan formula ishlab chikilgan. Usmirlar uzini buyini uzunligini dyumda oladi. kizlar uzlarini buylarini uzunligini 3,5 dyumga kupaytiradi, sungra 108 ni ayiradi.
Masalan: Usmirni buyi 174 sm. Buning uchun 174 sm li buyni 2,54 dm buladi, keyin olmagan rakamni 4 ga kupaytiraladi, sungra 128 rakami xisoblab chikariladi, keyin olingan rakam funtda : 453 kg kupaytiriladi 174 sm:2,54=68,5x4=274-128=146 futx0,453=66,1 kg buladi.
174 sm li usmirni tanasini ideal massasi, 66,1 kg ga teng buladi.
Muxandis V.Savelьev tanani ideal massasini aniklashga imkon beradigan formulani namoyon kildi. Buyni uzunligini (sm) x kukrak kafasini aylanasiga (sm) kupaytirish va 240 ga bulinadi. 6.1. jadvalda 18 yoshdagi usmirlarni jismoniy rivojlanishini baxolash mezoni keltiriladi.
Аgarda uspirin, ballarni umumiy yigindisini 40 dan oshik tuplasa- aʼlo darajada jismoniy rivojlanishga ega buladi, 32-39 ballgacha-yaxshi, 24-32 ballgacha- urta, 23 balldan pasti bush buladi.