Xotira turlari va xususiyatlari

---

Xotira turlari va xususiyatlari;
  
Dinamik xotiraning unumdorligi kutish vaqti va o‘tkazuvchanlik 
qobiliyati bilan o‘lchanishini bilamiz. Dinamik xotiralarning barchasida 
yacheykalar massivining qurilishi bir xil bo‘lar ekan, deyarli barcha 
mikrosxemalar (xotira mikrosxemalari) bir xil kutish vaqtiga ega bo‘ladi. 
O‘tkazuvchanlik qobiliyati esa nafaqat mikrosxema strukturasiga, balki 
mikrosxema va MP ning aloqasini tashkil qilinish uslubiga ham bog’liq. 
DDR SDRAM va SDRAM MP shinasiga bevosita ulanadi. Shu sababli 
ma’lumot almashish mikrosxemaning tezkorligidan tashqari shinaning 
o‘tkazuvchanligiga ham bog’liq bo‘ladi. Masalan 133 MHz takt 
chastotali shina har 7.5 ns (nanosekund) dabitta (yoki ikkita) ma’lumot 
almashishni bajaradi (agar takt signalining ikki fronti ham ishlatilsa 
ikkita). Shinadan yanada ko‘proq ma’lumotni uzatishning yagona usuli 
uni kengaytirishdir.
Lekin shinaning juda kengayib ketishi uning narxi oshishiga va 
ona platani ko‘p joyini band qilishga olib keladi. Buning o‘rniga tor lekin 
tezkorligi yuqori shinani ishlatish mumkin. Bu texnologiya Rambus 
shinalarida qo‘llanilgan (Rambus firmasi). Rambus texnologiyasining 
alohida xususiyati deb mikrosxemalar orasidagi axborot almashishda 
tezkorsignalizatsiya usulini aytish mumkin. Odatda mikrosxemalarda 0 
va 1 ni hosil qiluvchi minimal va maksimal qiymatlar ishlatiladi. 
Rambus texnologiyasida esa bazaviy kuchlanishdan kichik qiymatga farq 
qiladigan kuchlanishlar ishlatiladi. Bazaviy kuchlanish 2 V ga teng, 0 esa 
2-0.3=1.7 V, 1 esa 2+0.3=2.3 V ga teng. Bunday signallar tizimi 
differensial deyiladi. Kichik kuchlanishlar farqi tranzaksiya vaqtini 
qisqartiradi va ma’lumotlar uzatilishini tezlashtiradi. (Tranzaksiya – ing 
transaction ma’lumotlar bazasi bilan bajariladigan ketma-ket amallar 
guruhi. Tranzaksiya butun holicha va muvaffaqiyatli bajarilishi mumkin 
yoki umuman bajarilmasligi mumkin, bunda hech qanday foyda/zarar 
bo‘lmaydi. Tranzaksiyaga misol. 5 raqamli hisob egasidan 7 raqamli 

---

hisob egasiga 10 birlik summani o‘tkazish talabi qo‘yilgan. Amallar 
bajarish ketma-ketligi quyidagicha:
5 ning hisobini tekshirish
5 ning hisobini 10 birlikka kamaytirish
Yangi balansni 5 ning hisobiga yozib qo‘yish va 5 ni hisobini yopish
7 ning hisobini tekshirish
7 ning hisobini 10 birlikka ko‘paytirish
Yangi balansni 7 ning hisobiga yozib qo‘yish va 7 ni hisobini yopish)
Bu yerdagi barcha harakatlar “hisob raqamlar orasida mablag’ 
ko‘chirish” deb nomlanuvchi bitta mantiqiy butunlikni tashkil etadi va 
tranzaksiya hisoblanadi. Agar bu tranzaksiyani o‘rtasida uzadigan 
bo‘lsak va bajarilgan amallarni bekor qilmasak, 5 ning hisobi 10 birlikka 
kamayadi, 7 esa hech narsa olmaydi.
Differensial 
signal 
tizimini 
ishlatishda 
kommunikatsiya 
tarmoqlarini qurishning alohida texnologyasi zarur. Bu esa keng 
shinalarni hosil qilishni murakkablashtiradi. Bundan tashqari differensial 
signallar bilan ishlovchi alohida interfeys sxemalar kerak bo‘ladi. 
Rambus bunday aloqa liniyalarini qurishning to‘liq komplektini taqdim 
etadi. Ular Rambus kanalai deyiladi.Rambus shinalari 400 MHz 
chastotada ikki tomonlama ishlaydi, umumiy unumdorlik 800 MHz.
Rambus 
xotira 
mikrosxemalari 
DRAMning 
standart 
texnologiyalari asosida qurilsa ham, alohida tuzilish xususiyatlariga ega 
bo‘ladi. Ular bir nechta so‘zlarga parallalel kira oluvchi bir necha xotira 
banklariga birlashadi. Mikrosxema tarkibiga Rambus shinasi uchun 
interfeys sxemasi ham kiradi. Bunday sxemalar Rambus DRAM 
(RDRAM) deyiladi.
RDRAM va MP, RDRAM va boshqa qurilmalar o‘rtasidagi aloqa 
aloqa liniyalari orqali uzatiluvchi paketlar vositasida bajariladi. 
Paketlarning 3 xil turi mavjud: so‘rov paketlari, tasdiq paketlari, 

---

ma’lumot paketlari. So‘rov paketida bajariladigan amalning tipi 
ko‘rsatiladi. Bu paket xotira adresi va uzatiladigan baytlar sonini 
aniqlovchi 8 razryadli hisoblagichga ega. Amal tipi xotiraga 
o‘qish/yozishni va RDRAMning turli boshqaruvchi registrlaridan 
o‘qish/yozishni bajaradi. Shinadan so‘rov kelishi bilan so‘rovni qayta 
ishlovchi qurilma 2 xil javob varianti beradi: 1) ijobiy javob – agar 
so‘ralgan ma’lumotni shu zahoti uzatish mumkin bo‘lsa; 2) salbiy javob 
– ma’lumot tayyor emas, qayta urinish lozim bo‘lsa.
So‘rovdagi bitlar soni ma’lumot liniyasidan ko‘p bo‘ladi, shu 
sababli so‘rov bir necha taktda bajariladi. Buni kompensatsiyasi 
ma’lumotlarni uzatishning yuqori tezligi bilan qoplanadi. RDRAM 
mikrosxemalarini SIMM va DIMM kabi yirik modullarga birlashtirish 
mumkin (RIMM). Bitta shunday modulda 16 tagacha RDRAM 
mikrosxemasi bolishi mumkin.
Rambus texnologiyasi DDR SDRAMbilan raqobatda bo‘la oladi. 
Har birining o‘ziga xos yutuqlari va kamchiliklari mavjud.
Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan xotira.
SRAM va DRAM mikrosxemalari elektrga bog’liq bo‘lib, elektr 
uzilishi bilan barcha ma’lumotlar o‘chib ketadi.lekin ko‘plab qurilmalar 
va komponentlar
(tashkil etuvchilar) borki, ularga axborothar doim zarur. Masalan qattiq 
disk
(vinchester). Katta hajmli ma’lumotlarni, operatsion tizimni saqlashi 
zarur.
Kompyuter yoqilganda dasturiy ta’minot (DT) qattiq diskdan asosiy 
xotiraga yuklanadi. Buni maxsus yuklovchi dastur bajaradi. Yuklovchi 
dasturning kodi ham ancha katta bo‘lganligi sababli, uning bir qismi ham 
qattiq diskda saqlanadi. MP DT ni asosiy xotiraga yukalshda maxsus 
komandalarni bajaradi. Agar barcha xotiralar energobog’liq bo‘lganda 
MP yukalshni bajara olmas edi. Shu sababli kompyuterda kichik hajmli 

---

energomustaqil xotira mavjud. Unda kompyuter ishga tushirilganda 
birinchi bajarilishi kerak bo‘lgan komandalar va DT ni asosiy xotiraga 
ko‘chiruvchi komandalar joylashadi.
Energomustaqil xotiraning turlari ko‘p. Ulardan ma’lumot o‘qish 
oddiy tartibda, xuddi SRAM yoki DRAMdan o‘qish kabi bajariladi. 
Ularga ma’lumot yozish uchun esa alohida protsedura zarur. Ishchi 
rejimda bu xotiradan ma’lumotlar faqat o‘qiladi, shu sababli bunday 
xotira faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan xotira – ROM (Read Only 
Memory) deyiladi.
Kesh - vaqt davomida tez-tez talab ma'lumotlarni saqlash uchun 
kompyuter protsessor yuqori tezlikdagi xotira. Bu axborot va qanday 
ma'lumotlar eng tez yo‘l olish uchun qarash zarur protsessori uchun 
«nuqtalari», deb sifatli ishlashini oshiradi.
Kesh xotira to‘g'ridan oldindan do‘konlar sifatida, istalgan 
ma'lumotlarni turli operatsiyalari tezligini ta'sir qiladi. o‘z faoliyatining 
tamoyil oddiy misol bilan tasvirlab mumkin. Har qanday odam ma'lum 
bir mantiqiy tartibda sizning ish stoli elementlari ustida joylashtirish 
uchun harakat o‘z ishini optimallashtirish uchun. Hoynahoy, keyingi 
band bo‘ladi, telefon, kerakli katalog joriy hujjat, va hokazo. D. Bu vaqt 
va kuch talab, chunki kimdir, u besh yil oldin yillik hisoboti uchun 
kerakli hujjatlar har doim maxfiy qilsangiz, deb dargumon. Bu 
tamoyiliga va keshni ishlaydi. Nima, bu mashina darajada anglatadi? 

---

Aslida, bir shunga o‘xshash jarayon. ma'lum bir ierarxik uchun 
kompyuter mavjud barcha ma'lumotlar. Ba'zi axborot boshqalardan ko‘ra 
ko‘proq tez-tez talab bo‘lsa, ular, o‘z navbatida, yaqinmiz.
SHaxsiy kompyuter bir protsessor uchun axborot yetkazib berish 
bilan shug'ullanadi birinchi holat, xotira amalga oshiradi. Bu diskda bir 
necha marta tezroq bo‘lsa-da Biroq, u har doim bu yonga maxsus 
ehtiyojlarini bilan saqlamaydi. boshqalardan ko‘ra ko‘proq tez-tez 
ishlatiladi ma'lumotlar, ikkinchi darajali kesh uzatiladi, shuning uchun. 
Bu nima? Bu holda, xotira yonga o‘zi ichiga protsessori yaqin 
joylashtirilgan, va yangi kompyuter va odatda integratsiya qilingan 
alohida chip, ultra-yuqori tezlikda, ustida joylashgan.
Misol uchun, tez-tez ishlatiladigan ma'lumotlar, shu jamoa, bir 
maxsus hujayra protsessor ko‘chib va o‘zini ilk darajasi keshini taqdim 
etadi. Bu shaxsiy kompyuter eng tez xotira hisoblanadi.
Protsessor ma'lum vazifani bajarish kerak, deb, u birinchi 
Ro‘yxatdan o‘tish ma'lumotlarni tahlil. ma'lumotlar mavjud bo‘lmasa, u 
keyin, birinchi darajada kesh aylanadi - ikkinchi darajali kesh. axborot, 
ham, u erda topilmadi bo‘lsa, protsessor, RAM anglatadi. zarur 

---

ma'lumotlar boshqa hech bir joyda yo‘q edi, agar so‘nggi versiyada, 
qurilma qattiq diskda ma'lumotlarni o‘qiydi. Shunga ko‘ra, ertami 
protsessor zarur ma'lumotlarni topadi, tezroq uning vazifasini ijro etadi.
keshlash texnologiyasi quyidagi xususiyatlarga ega:
• 
Kesh - tez xotira turi nisbatan kichik hajmi. Bu ko‘proq hajmi, 
lekin kam tezkor xotira bilan ishlaydi.
• 
o‘ng axborot protsessori izlayotganda unga berilgan huquqini 
tekshirish qiladi. Ular aniqlangan bo‘lsa, u bir «hit» deb, va agar - 
a «slip». sog'inib va hit soni, va unga yuklangan vazifani nisbatan 
protsessor tezligini belgilaydi.
• 
kesh hajmi shaxsiy kompyuter qattiq disk mavjud asosiy xotira 
yoki quvvatiga, ancha kichik bo‘ladi.
Operatsiya vaqtida, Internet-brauzerida bir foydalanuvchi bir veb-
sahifa, keyinchalik foydali bo‘lishi mumkin tasvirlar, skriptlar, tovushlar 
va boshqa ko‘plab ma'lumotlarni turli yuklaydi. Bu ma'lumotlar 
vaqtinchalik fayllar yoki brauzer kesh fayllar sifatida tanilgan. Bu 
yuqorida barcha tashqari, boshqa materiallar qator o‘z ichiga oladi, juda 
murakkab jarayon hisoblanadi:
• 
Cookie fayllar.
• 
Foydalanuvchi ko‘rsatilgan, deb axborot -manzil bor.
• 
tashrif buyurgan veb-sahifalar jurnali.

---

• 
veb-saytlari va portallar haqida qilingan turli xil ma'lumotlar.
• 
yuklash haqida ma'lumot.
• 
turli onlayn resurslardan Parollar va seanslari.
• 
Sozlamalar saytlar va yanada ko‘proq.
Butun tartibi, bir tomondan, u World Wide Web ayrim sahifalarini 
yuklashda jarayonida vaqt tejash imkonini beradi, chunki juda foydalidir, 
va tez-tez saytlar yoki elektron pochta kirib tashrif buyurdi uchun parol 
talab qilmaydi.
Biroq, kesh yordamida shaxsiy kompyuter saqlaydi materiallari - 
Network uchinchi tomon foydalanuvchilar uchun mavjud qilinishi 
mumkin ma'lumotdir. Bu esa, o‘z navbatida, bu mumkin 
foydalanuvchining shaxsiy ma'lumotlarni kuzatib borish uchun qiladi. 
Bundan tashqari, kesh ham viruslar skriptlar bilan zararlangan reklama 
bannerlar, turli xil saqlash mumkin, va hokazo .. bu holda, siz ajralmas 
brauzeri anglatadi kesh xotira tozalash kerak bo‘ladi.