XƏZƏr universiteti humanitar və sosial elmlər faküLTƏSİ

                                                                                                                    ƏLAVƏ 2. 

                           CARS- Uşaqlarda Autizm Reytinq Şkalası. 

Ad : 

Soyad: 

Yaş : 

Terapiya müddəti: 

       I. İnsanlarla qarşılıqlı münasibət 

   1.İnsanlar  ilə  qarşılıqlı  münasibətdə  çətinliyə  dair  heç  bir  dəlil  yoxdur.  Uşağın 

davranışı  yaşına  uyğundur.  Uşaqdan  nəyinsə  yerinə  yetirməsini  istəyərkən  hər 

hansı  utancaqlıq,  narahatçılıq  müşahidə  oluna  bilər,  lakin  bu  atipik  xarakter 

daşımır.  

   2.Münasibətlər  yüngül  səviyyədə  pozulub.  Uşaq  göz  kontaktından  adi  şəkildə 

böyüklərə cavab verməkdən qaçır, həddindən artıq utancaqlıq nümayiş etdirir və ya 

həddindən artıq böyüklərdən  asılıdır. (öz yaşıdları ilə müqayisədə) 

75 

 

 

 

  3.Münasibətlərin  orta  səviyyədə  pozuntusu.  Uşaq  təcrid  olunduğunu  nümayiş 

etdirir. Bəzən uşağın diqqətini cəlb etmək çox böyük əzmkarlıq güc cəhd tələb edir. 

uşaq minumum dərəcədə əlaqə qurmağa başlayacaq. 

4.Münasibətlərin  ciddi dərəcədə pozuntusu.Uşaq tamamilə təcrid olunub və ya  

böyüklərlə  kontakta  girmir.  Yalnız  çox  israrlı  səylər  nəticəsində  uşağın  diqqətini 

cəlb etmək olar. 

      II. Təqlid etmə bacarığı 

1.  Təqlid  yaşa  uyğundur.  Uşaq  onun  bacarıq  səviyyəsinə  uyğun  səslər,  sözləri, 

hərəkətləri təqlid edir.  

2.  Təqlid  yüngül  dərəcədə  pozulub.  Uşaq  əl  çalmaq  kimi  sadə  davranışları  və  ya 

bəzi səsləri təqlid edir. Bəzən isə böyüklərin müxtəlif  istiqamətlərindən  sonra  və 

ya gecikmə ilə təqlid edir. 

3. Təqlid orta dərəcədə pozulub. Uşaq yalnız müəyyən vaxtlarda təqlid edir, ya onu 

mıəcbur  etmək  lazımdır,  ya  da  böyüklərin  köməyi  ilə.  Çox  zaman  gecikmə  ilə 

təqlid edir. 

4.  Təqlidin  ciddi  dərəcədə  pozuntusu.  Uşaq  hətta  kömək  və  dəstəklə  b  elə  olsada 

heç vaxt səsləri, sözləri və davranışları təqlid etmir. 

      III. Emosiyalar 

1. Emosiyalar yaşa və vəziyyətə uyğundur. Uşaq üz ifadələri, duruş və ya davranışı 

dəyişmək üçün müvafiq dərəcədə emosianal reaksiya növü göstərir. 

2.  Emosiyalar  yüngül  dərəcədə  pozulub.  Uşaq  gözlənilmədən  vəziyyətə  uyğun 

olmaya  emosiyalar  nümayiş  etdirir.  Bəzən  uşağın  reaksiyası  onun  ətrafında  baş 

verən hadisələrlə  və obyektlərlə bağlə olmur. 

3.  Emosiyalar  orta  dərəcədə  pozulub.  Uşaq  vəziyyətlə  və  emosiyalarla 

uyğunlaşnayan  əlamətlər  göstərir.  Reaksiyalar  ləngiyə  bilər  və  hadisələrə  aid 

olmaya  bilər.  Uşaq  ağız-burnunu  əymək,  gülmək  kimi  hərəkətlər  nümayiş  etdirir 

və ya obyektlərə və ətrafında baş veən hadisələrə qarşı hər hansı bir emosiya ifadə 

etmir. 

4.Emosiyalar  ciddi  dərəcədə  pozulub.  Emosiyalar  çox  nadir  hallarda  vəziyyətə 

uyğundur. Əgər uşaq müəyyən əhval-ruhiyədədirsə  onu dəyişmək çox çətindir. 

76 

 

 

 

      IV. Bədəni  idarə etmə 

1.Bədəni idarə etmə yaşa uyğundur.Uşaq sərbəst hərəkət edir, onun hərəkətlərinin 

ardıcıllığı yaşa uyğundur. 

2.Bədəni  idarə  etmə  yüngül  dərəcədə  pozulub.Davranışlarda  uyğunsuzluq,  pis 

Koordinasiya,    hərəkətlərdə      bir    qədər    qəribəlik,    təkrarlanma    hərəkətləri  

müşahidə edilir. 

3.  Bədəni  idarə  etmənin  pozulması  orta  səviyyədədir.Uşaq  öz  yaşı  üçün  qəribə, 

qeyri-adi  davranış  göstərir,  hansı  ki,  bura  daxildir  barmaqlarla  qəribə  hərəkətlər, 

bədənin  və  barmaqların  qeyri-adi  vəziyyətləri,  qəlizlik,  bədənin  çimdiklənməsi, 

özünə təcavüz, barmaqların ucunda yerimə. 

4. Bədəni idarə etmə ciddi dərəcədə pozulmuşdur. Yuxarıda təsvir edilmiş intensiv 

və  tez-təz  istifadə  edilən  hərəkətlər  bədəndən  istifadənin  ciddi  pozulması 

əlamətidir.  

     V. Predmetlərdən istifadə. 

1. Oyuncaqların və başqa predmetlərin uyğun olan istifadəsi. uşaq oyuncaqlara və 

başqa  predmetlərə  normal  maraq  göstərir,  hansı  ki,  onun  yaşına  və  bacarıqlarına 

uyğundur və  təyinat üzrə bu oyuncaqlardan  istifadə edir. 

2.Oyuncaqlardan  və  başqa  predmetlərdən  istifadə  yüngül  dərəcədə  pozulmuşdur. 

Uşaq oyuncağa qeyri-adi maraq göstərə və onunla daha çox uşaq üsulu ilə oynaya 

bilər. 

3.Oyuncaqlara və predmetlərlə istifadənin  və marağın pozulması orta dərəcədədir. 

O  oyuncağın  bəzi  əhəmiyyətsiz  hissəsində  fokuslana  bilər,  daim  predmetin  hər 

hansı hissələrini hərəkətə gətirə və onlarla qeyri-adi üsulla oynaya bilər. 

4.Uyğun  gəlməyən  istifadənin  pozulmasının  ciddi  dərəcəsi,  oyuncaqlara  və  başqa 

predmetlərə  maraq.  Uşaq  yüksək  intensivli  davranış  göstərə  bilər,  nə  zaman  ki, 

uşaq  belə  fəllıqla  məşğuldur  onun  diqqətini  cəlb  etmək,  onu  yayındırmaq  çox 

çətindir. 

    VI. Dəyişikliklərə uyğunlaşma. 

1.Dəyişikliklərə  cavab  yaşa  uyğundur.  Nə  vaxt  ki,  uşaq  ətalətlilikdə  dəyişikliklər 

hiss edir , o xüsusi stressiz bunu qəbul edir. 

77 

 

 

 

2.Dəyişikliklərə   cavab   yüngül    pozulmuşdur.   Nə   vaxt     ki,  böyük  məsələni  

dəyişdirməyə çalışır, uşaq əvəllki fəallığı davam edə  və ya həminki fəallığı davam 

edə bilər. 

3.  Dəyişikliklərə  cavab  orta  dərəcədə  pozulmuşdur.  Uşaq  dəyişikliklərə  fəal 

müqavimət  göstərir,  əvvəlki    fəallığı  davam  etməyə  çalışır,  onu  bundan 

yayındırmaq çətindir. Nə vaxt ki, əvvəlki ritm pozulur o acıqlanır. 

4.  Yaş  dövrünə  uyğun  dəyişikliklərə  cavab  reaksiyasının  pozulmasının  ciddi 

dərəcəsi,uşaq dəyişikliklərə ağır reaksiya göstərir. 

    VII. Görmədən(vizual cavab) istifadə  

1.Görmədən istifadə normaldır və yaşa uyğundur. Görmə  yeni obyektin tədqiqatı 

üşün başqa sensor modallıqlarla birlikdə istifadə olunur. 

2.Görmədən  istifadə  yüngül  dərəcədə  pozulmuşdur.  Bəzən  uşaq  ona  nəyisə 

xatırladan predemetə baxa bilər. Uşaq yaşıdları ilə müqayisədə  güzgüylə və işıqla 

daha tez-tez maraqlana bilər. Uşaq başqaları ilə göz kontaktından çəkinir. 

3.Görmədən istifadə orta dərəcədə pozulmuşdur. Uşağın əşyaya baxması üçün ona 

bunu mütəmadi olaraq xatırlatmaq lazımdır. O hər hansı boş bir sahəyə baxa bilər, 

başqalarının  gözünə  baxmaqdan  çəkinir.  Predmetlərə  qeyri-adi  küncdən  baxır  və 

ya predmetləri gözlərinə çox yaxın gətirir. 

4.  Görmədən  istifadənin  pozulması  ciddi  dərəcədədir.  Uşaq  başqaları  ilə  göz 

təmasından  inadla  qaçır,  yuxarıda  təsvir  edilmiş  görmənin  qeyri-adi  istifadəsinin 

ekstremal formalarına malik ola bilər. 

     VII. eşitmədən( eşitmə cavabı) istifadə 

1.Yaşa  uyğundur.  Səslərə  və  nitqə  reaksiya  yaşa  uyğundur.  Uşaq  başqa  sensor 

modallıqlarla birlikdə eşitmədən istifadə edir. 

2. eşitmədən istifadə  yüngül pozulmuşdur. Uşaq həmişə cavab vermir və ya bəzi 

səslərə zəif reaksiya göstərir. Səs cavbı ləngimə ilə ola bilər, uşağın diqqətini cəlb 

etmək üçün səslər təkrarlanmalıdır. 

3.Eşitmə  cavabının pozulmasının orta dərəcəsi. Səslərə uşağın cavabı müxtəlifdir. 

Bir neçə təkrardan sonra çox vaxt səsə məhəl qoymur, hətta bəzi gündəlik səsləri 

eşitdikdə qulaqlarını bağlayır. 

78 

 

 

 

4.Eşitmədən    istifadə   yüngül  dərəcədə   pozulmuşdur.  Uşaq  səsin tipindən asılı  

olmayaraq lazımı reaksiya göstərmir. 

     IX. Cavab və iy duyğusundan, toxunma hissindən və daddan istifadə 

1.  İy  duyğusu,toxunma  hissi  və  dadın  normal  istifadəsi.  Uşaq  yeni  obyektləri 

yaşına uyğun təqlid edir. Əgər uşaq adi zəif ağrı hiss edirsə,o öz narahatlığını ifadə 

edir amma normadan artıq reaksiya göstərir. 

2.  İy  duyğusundan,    toxunma    hissindən    və    daddan    istifadənin    pozulmasının 

yüngül  istifadəsi,  uşaq  obyektləri  iyləyə,  yeyilməyən  predmetlərin  dadına  baxa 

bilər, zəif ağrıya həddindən artıq reaksiya göstərə bilər. 

3.İy duyğusundan, toxunma hissindən və daddan istifadənin pozulmasının yüngül 

dərəcəsi.  Uşaq  sığallanmaqdan  narahat  ola  bilər.Uşağın  reaksiyaları  çox  güclu  və 

ya çox zəif ola bilər 

4.İy  duyğusundan,  toxunma  hissindən  və  daddan  istifadənin  pozulmasının  ciddi 

dərəcəsi. uşaq tamamilə ağrıya məhəl qoymur və ya yüngül diskomforta çox güclü 

reaksiya verə bilər. 

      X. Aqressivlik və qorxular. 

1.  Aqressivliyin  və  qorxuların  normal  təzahürü.  Uşağın  davranışı  vəziyyətləri 

yaşına uyğundur 

2.Aqressivlik və qorxuların təzahürü yüngül pozulmuşdur. Bəzən uşaq öz yaşıdları 

ilə müqayisədə  çox güclü qorxular nümayiş etdirir. 

3. Aqressivlik və qorxuların təzahürü orta dərəcədə pozulmuşdur.  Uşaq daha çox 

və daha az qorxular nümayiş etdirir. 

4.  Aqressivlik  və  qorxuların  təzahürü  ciddi  dərəcədə  pozulmuşdur.  Uşaqları 

sakitləşdirmək  və  təsəlli  vermək  çox  çətindir.  Və  əksinə,  uşaq  təhlükəli 

vəziyyətlərdə narahatlıqları göstərməyə bilər. Hansılar ki, eyni yaşda olan uşaqlar 

çəkinirlər. 

   XI. Şifahi kommunikasiya. 

1. Şifahi kommunukasiya yaşa və vəziyyətə uyğundur. 

2.Şifahi kommunukasiyanın yüngül dərəcədə pozulması. Nitqin ləngiməsi. istifadə  

 edilən   nitqin  çox  hissəsi  dərk  edilmişdir, lakin bəzi exolaliyalar və əvəzliklərin  

79 

 

 

 

əvəzetmələri ola bilər bəzən qeyi-adi sözlər və jarqonlardan istifadə olunur. 

3.Şifahi kommunukasiyanın  pozulmasının  orta  dərəcəsi. Nitq iştirak etməyə bilər.  

əgər   nitq  olursa   onda  bu  özünü   qəribə  sözlər,  məsələn,   jarqon,  exolaliyalar,  

əvəzliklərin əvəzetmələri şəklində göstərir. 

4.Şifahi kommunikasiyanın pozulmasının ciddi dərəcəsi. dərk edilmiş nitq yoxdur.  

Uşaq ciyildəyə,  qəribə  səslər  çıxarda,  heyvanları  yamsılaya  bilər, bəzi  qeyri-

təbii  

sözlərdən və ya frazalardan daim istifadə edə bilər. 

    XII. Qeyri-verbal kommunikasiya. 

1. Qeyri-verbal kommunikasiyadan istifadə yaşa və vəziyyətə uyğundur. 

2.  Qeyri-verbal  kommunikasiyadan  istifadə  yüngül  dərəcədə  pozulmuşdu.  Uşaq 

nail olmaq itədiyi əşyanı düzgün göstərə bilməz, hansı ki, eyni yaş dövründə olan 

başqa uşaqlar daha spesifik jestlərdən istifadə edə bilər. 

3.  Qeyri-verbal  kommunikasiyadan  istifadə  orta  dərəcədə  pozulmuşdur.  Əsasən, 

uşaq  öz  ehtiyaclarını  və  ya  arzuları  qeyri-verbal  yolla  ifadə  edə  bilmir  və  başqa 

insanların qeyri-verbal kommunikasiyasını anlaya bilmir. 

4.  Qeyri-verbal  kommunikasiyadan  istifadə  ağır  dərəcədə  pozulmuşdur.  Uşaq 

yalnız qəribə və  qeyri-adi jestlərdən istifadə edir, hanılar ki, aşkar mənaya  malik 

deyillər. 

     XIII. Fəllığın səviyyəsi 

1.Uşağın  fəallığının  səviyyəsi  yaşa  və  şəraitə  uyğundur.  Uşaq  eyni  yaşın 

uşaqlarından daha çox və daha az aktiv deyil. 

2. Uşağın fəallığının səviyyəsi yüngül pozulmuşdur. Uşaq bir qədər yorulmaz ola 

bilər  və  yaxud  tənbaəl,  yavaş-yavaş  hərəkət  edən.  Fəllığın  səviyyəsi  onun 

fəaliyyətinə bir az mane olur. 

3.Uşağın fəallığının səviyyəsi orta dərəcəd pozulmuşdur. Uşaq çox aktiv ola bilər 

onu  saxlamaq  çətindir,  enerjisi  sonsuz  ola  bilər  hətta  gecə  yatmaq  belə  istəməz. 

Əksinə  uşaq  yuxulu  ola  bilər.  Onu  tərpənməyə  məcbur  etmək  üçün  çox  güc 

xərcləmək lazımdır. 

80 

 

 

 

4.  Fəllığın  səviyyəsinin  pozulmasının  ciddi  dərəcəsi.  Uşaq  fəallığın  və  ya 

passivliyin ekstremal formalarını göstərir və ya fəallıq və passivlik bir-birini əvəz 

edir. 

    XIV. Səviyyə və intellektual cavabın yekdilliyi. 

1.İntellektual  fəaliyyət  normal  səviyyədədir  və  uşaq  müxtəlif  sahələrdə  bərabər 

inkişaf  etmişdir.  Uşağın  intellektual  təzahürləri  yaşa  uyğundur,  uşaqda  qeyri-adi 

intellektual bacarıq və ya çətinlik yoxur. 

2.İntellektual fəaliyyət yüngül dərəcədə pozulmuşdur. Uşaq o qədər də düşüncəli 

deyil, eyni yaş dövrünün uşaqları kimi, bacarıqlar bütün sahələrdə demək olar ki, 

eynidir. 

3. İntellektual  fəaliyyətin pozulması orta dərəcədədir. əsasən uşaq demək olar ki, 

düşüncəli    deyil,  ancaq    intellektin  bir  və  ya    bir  neçə  sahəsi    normaya  yaxın  

fəaliyyət göstərir. 

4.İntellektual fəaliyyətin pozulmasının ciddi səviyyəsi. Baxmayarq ki, uşaq o qədər 

düşuncəli  deyil,  lakin  yaşıdlarından  fərqli  olaraq  bir  və  ya  bir  neçə  sahədə  yaxşı 

isləyə bilər. 

    XV. Ümumi təəsürat.  

1. Autizm yoxdur. Uşaq autizm əlamətləri göstərmir. 

2. Yüngül autizm əlamətləri var. Uşaqda yüngül dərəcədə bəzi əlamətlər var 

3. Autizmin təzahürünün orta səviyyəsi.  

4. Ağır autizm, autizmin ciddi  dərəcəsi. 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

81