Xanlığı Ş Ə r q – q ə r b b a k I bu kitab “Fuad Əliyev, Urfan Həsənov. İrəvan xanlığı” (Bakı, Azərnəşr, 1997) nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır. Redaktoru və ön sözün müəllifi: Kərim Şükürov
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkinci cəmiyyətə
- Üçüncü cəmiyyətə
- Dördüncü cəmiyyətə
- Beşinci cəmiyyətə
|
Birinci cəmiyyətə daxil olanlar:
a)Müsəlmanlar cəmiyyəti – şahın xəzinəsinə 1200; b) Erməni cəmiyyəti – 2 440 tümən; c) Qaraçılar 30 tümən vergi verməli idilər. Göründüyü kimi, müsəlmanlar, daha doğrusu, azərbaycanlılar İrəvan xanlığında əhalinin böyük əksəriyyətini təşkil edirdilər. İkinci cəmiyyətə “Üç kilsə” mənastırı aididi. Şahzadə Abbas Mirzənin sərəncamı ilə bu dini müəssisə hər cür vergidən azad edilsə də, XVIII əsrın sonu, XIX əsrin əvvəllərində İrəvan xanı – sərdar Hüseyn xan erməni dindarlarını ildə 400 tümən vergi verməyə məcbur edirdi. Üçüncü cəmiyyətə İ.Şopen Maku xanlığından pulla toplanılan vergiləri daxil etmişdir. Çox güman ki, İran hakimiyyəti illərində Abbas Mirzə Maku xanlığını İrəvan xanlığına qatmış və ümumi idarəni İrəvan xanı sərdar Hüseyn xana həvalə etmişdir. Maku xanı Əli xana tiyul hüququ əsasında ona verilən Ərəblinski, Qara Həsənli və Diadin kəndləri, habelə Şərur mahalından İrəvan xanlığı ildə 300 tümən verməli idi. Dördüncü cəmiyyətə elatlar aid edilmişdir: a) Azərbaycanlı elatlardan Böyük çoban – qara elatları – 350 tümən Sər – 150 tümən Dəmirçili – 50 tümən Kərimbəyli - 130 tümən Qafarlı – 200 tümən Şıxlar – 100 tümən Milli – 300 tümən Qaraçarlı – 300 tümən Əlikenli – 300 tümən Seyidli – 200 tümən 64 Ağsaxlı – 240 tümən Ayrımlar – 1040 tümən b) Kürd ailələrini təşkil edən Zömlan ailəsi – 400 tümən Cal-Əli ailəsi – 267 tümən Sakentli ailəsi – 219 tümən İsa ağanın tabeliyində olan kürd ailələri – 174 tümən Xali-xanlı ailəsi – 280 tümən Qızılbaş uşağı kürdləri–127 tümən Misir kəndli kürdləri – 151 tümən Şərur qaraçı kürdləri – 10 tümən Beşinci cəmiyyətə əhalinin binaçı adlanan, vergi verən qismi daxil edilmişdir (binaçı – bina sözündən olub maddi cəhəddən binası – bünövrəsi olan ailələrdən alınırdı). Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, bu vergi barədə başqa tarixi ədəbiyyatda hələlik məlumat əldə edilməmişdir. İran tərəfindən İrəvan xanlığına hakim təyin edilmiş sərdar Hüseyn xan binaçı pullarını ən yaxın iki nəfər köməkçisi vasitəsilə toplayırdı. Bununla belə, sərdar Hüseyn xan özü şəxsən hər bir kəndin vəziyyəti, torpağın münbitliyi, suya olan ehtiyacı ilə maraqlanmış və beləliklə də, kəndlərdə binaçı vergisini verməyə qadir olan həyətləri müəyyən etmişdir. Binaçı vergisi icbari olsa da, bəzən quraqlıq düşdükdə və yaxud dolu yağdıqda, əkin sahələrinə çəyirtkə üz verdikdə və çay daşqını əkin sahələrini basdıqda rəiyyətlərdən binaçı vergisi alınmırdı. Lakin vəziyyət bir qədər düzəldikdə və əhalinin maddi- rifah halı yaxşılaşdıqda sərdar bu verginin məbləğini də bilirdi. Elə hallar olurdu ki, bu və ya digər təqsir üzündən kənd əhalisini cəzalandırmaq əvəzinə sərdar binaçı verginin miqdarını əvvəlkinə nisbətən xeyli artırırdı. Bəzi mahallarda əhali binaçıdan azad edilirdi. Məs.: Şərurda əhali əldə edilən məhsulu sərdarla tən yarı bölüşdürdüyünə görə binaçı vergisini bir daha vermirdi. Sonuncu İrəvan xanı sərdar Hüseyn xan bəzi hallarda başqa xanlıqlardan olan qaçqın kəndlilər üçün öz torpaqlarında işləmək 65 məqsədilə şərait yaradır, onlara əkin istehsal alətləri və qoşqu heyvanları verməklə müəyyən vaxt onları vergidən azad edirdi. Sonralar xüsusi vergi siyahısına daxil edilərək həmin kəndlilərdən tələb olunan vergilər toplanılırdı. İrəvan xanlığında binaçı vergisi verən kəndlilər iki qismə bölünürdülər: bəhrəkərlər və yarımkərlər. Bəhrəkərlər sərdarın xəzinəsinə ildə 10 tümən məbləğində binaçı verməli idilər.Yarımkərlər isə üç tümən binaçı verməklə kifayətlənirdilər. Ermənilər azərbaycanlılardan fərqli olaraq sərdarın xəzinəsinə daha çox məbləğdə binaçı verməli idilər. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|