Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазилиги

II bob
1. Jahon iqtisodiyoti va ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati.
Jahon tovar bozorining rivojlanishi XIX-XX asrlar oxiriga olib keldi aylangan xalqaro iqtisodiy aloqaning faollashuvi sekin-asta davlatlararo tovar ayirboshlash doirasidan chiqib ketish. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning jadal rivojlanishi va moliya kapitali qudratining o'sishi jahon xo'jaligining paydo bo'lishiga olib keldi.
Jahon iqtisodiyotining paydo bo'lishi
Jahon bozorining xarakterli xususiyati davlatlararo tovarlar harakati, xalqaro savdodir. Tovar ishlab chiqarishining jahon bozori bosqichidan jahon xo‘jaligi bosqichiga o‘tishi bilan nafaqat tovarlarning, balki uni ishlab chiqarish omillarining, birinchi navbatda kapital va mehnatning ham xalqaro harakati sodir bo‘lmoqda. Shunday qilib, jahon xo’jaligi kategoriyasi nafaqat muomala sohasiga, balki ishlab chiqarish sohasiga ham ta’sir ko’rsatadi.
Jahon xoʻjaligi (jahon xoʻjaligi) - ishlab chiqarishning harakatchan omillari bilan oʻzaro bogʻlangan jahon mamlakatlari milliy xoʻjaliklarining majmui.
Ishlab chiqarish omillari tushunchasini keng talqin qilish bilan har qanday mahsulot
foydalanilgan omil yoki ishlab chiqarish omillari sifatida qarash mumkin.
Biroq, hosil bo'lgan mahsulotni qayta ishlatish mumkin ishlab chiqarish omili. Haqiqatan ham, qazib olingan ko'mir bozorda sotiladi va shuning uchun u tovar sifatida qaraladi, lekin u, masalan, po'lat eritish uchun foydalanish uchun sotiladi.
Demak, ko'mir ishlab chiqarish omilidir. Hatto har qanday yakuniy mahsulot
masalan, sut ham tovar, ham ishlab chiqarish omili - uning do'konda sotiladi, lekin u ishlab chiqarishning yana bir omili bo'lgan ishchi kuchini qayta ishlab chiqarish uchun iste'mol qilinadi. jahon iqtisodiyotining asosi, jahon bozori kabi xalqaro mehnat taqsimoti va boshqalar ishlab chiqarish omillari. Jahon iqtisodiyoti va jahon bozori o'rtasidagi farq u nafaqat tovarlarning xalqaro harakati orqali, balki ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati orqali ham o'zini namoyon qilishidadir.
Jahon iqtisodiyoti milliy xo'jaliklarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligining yuqori darajasini bildiradi, bunda tovar ayirboshlash bilan birga barcha mobil resurslar harakati rivojlanib, hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi. Mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar (xalqaro iqtisodiy munosabatlar) rang-barang bo‘lib, ular nafaqat savdoni, balki kapital, mehnat resurslari harakati, ilmiy-texnik bilimlar, valyuta almashinuvini ham qamrab oladi.
Jahon iqtisodiyoti jahon bozorining barcha asosiy parametrlarini o'z ichiga oladi va uni ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakatchanligi bilan bog'liq yangi muhim xususiyatlar bilan to'ldiradi.
Zamonaviy jahon iqtisodiyotining xarakterli xususiyatlari quyidagilardan iborat:
• ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakatining rivojlanishi;
kapital, ishchi kuchi va texnologiya eksporti-importi ko'rinishida hammasi;
• korxonalarda ishlab chiqarishning xalqaro shakllarining shu asosda o'sishi;
bir qancha mamlakatlarda, birinchi navbatda, ichida joylashgan
transmilliy korporatsiyalar;
• qo'llab-quvvatlovchi davlatlarning iqtisodiy siyosati
ikki tomonlama va ko'p tomonlama asosda tovarlar va ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati;
• ko'plab davlatlar ichida ochiq iqtisodiyotning paydo bo'lishi va
davlatlararo uyushmalar.

Demak, jahon iqtisodiyoti jahon bozoriga nisbatan yuqori bosqich, bozor iqtisodiyotining rivojlanish bosqichi sifatida namoyon bo'ladi, u an'anaviy iqtisodiyotdan tashqari, o'z ichiga oladi.

Tartibga solingan milliy chora-tadbirlar orqali jahon iqtisodiyoti (masalan, ta'minlash investitsiyalarning davlat kafolatlari) va davlatlararo iqtisodiy siyosat (masalan, ikki tomonlama soliqqa tortishning oldini olish bo'yicha shartnomalar tuzish).
Jahon xo‘jaligining jahon bozoridan farqi shundaki, u nafaqat tovarlarning xalqaro harakati, balki ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati orqali ham o‘zini namoyon qiladi. Jahon iqtisodiyoti tizimida jahon bozori iqtisodiy rivojlanishning ajralmas omili va uning tarkibiy qismi sifatida harakat qiladi.
Jahon iqtisodiyoti doirasida alohida mamlakatlar iqtisodiyoti yanada ochiq va xalqaro iqtisodiy munosabatlarga yo'naltirilgan bo'lib bormoqda.