Aktivlər
|
Məbləğ
|
Passiv
Kapital və öhdəliklər
|
Məbləğ
|
1.Avadanlıq
2.Kassa
3.Material ehtiyatları
4.Kassa
5.Kassa
Bank hesabı
6.Bank hesabı
7.Mallar
8.İstehsalat hesabı
|
4200
5500
4100
5500-3000=2500
2500-990=1510
990
990+2100=3090
3250
800
|
Nizamnamə kapitalı
Nizamnamə kapitalı
Malsatanlar hesabı
Malsatanlar hesabı
Qısamüddətli bank krediti
Malsatanlar hesabı
Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə borclar
|
4200
4200+5500=9700
4100
4100-3000=1100
2100
1100+3250=4350
800
|
№
|
Hesabın adı
|
İlk Qalıq
|
Dövriyyə
|
Son Qalıq
|
Debet
|
Kredit
|
Debet
|
Kredit
|
Debet
|
Kredit
|
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
|
Avadanlıqlar
Materiallar
İstehsalat hesabı
Mallar
Kassa
Bank hesabı
Alıcılar hesabı
Nizamnamə kapitalı
Qısamüddətli bank krediti
Malsatanlar
Əməyin ödənişi üzrə borc
|
4200
4100
800
3250
1560
3090
-
-
-
-
-
|
-
-
-
-
-
-
-
9700
2100
4350
800
|
4300
-
-
-
-
3690
400
-
-
1500
625
|
-
-
-
2300
1045
-
-
6400
770
-
-
|
8500
4100
800
950
465
6780
400
-
-
-
-
|
-
-
-
-
-
-
-
16100
2870
2850
175
|
Yekun
|
16950
|
16950
|
10515
|
10515
|
21995
|
21995
|
Təsərrüfat vəsaitinin tərkibini və hərəkətini uçota almaq üçün nəzərdə tutulan hesablar aktiv hesablardır.
Təsərrüfat vəsaitlərinin əmələgəlmə mənbələrinin vəziyyəti və hərəkətini uçota almaq üçün nəzərdə tutulmuş hesablar kapital və öhdəlik hesabı adlanır.
Aktiv hesablarda ilk solda (Qalıq) və bütün artma debetdə, azalma isə kreditdə yazılır.
Kapital və öhdəlik hesablarında ilk solda (Qalıq) və bütün artma kreditdə, azalma isə debetdə yazılır.
KAPİTAL
Hesablar Planının 3-cü bölməsi kapital adlanır. Bura ödənilmiş nominal (nizamnamə) kapital, emissiya gəliri, geri alınmış kapital (səhmlər), kapital ehtiyatları və bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər) aiddir.
Ödənilmiş nominal (nizamnamə) kapital – Nizamnamə kapitalı təsis sənədlərinə uyğun olaraq təsisçilər tərəfindən təsərrüfat fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün nəzərdə tutulan pay qoyuluşların həcmini əks etdirir. Nizamnamə kapitalının vəziyyəti və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün hesablar planında 30-cu maddədə 301 №li “Nominal (nizamnamə) kapitalı” və 302 №li “Nominal (nizamnamə) kapitalın ödənilməmiş hissəsi” nəzərdə tutulmuşdur. Təsisedici sənədlərdə göstərilən məbləğ müvafiq hesabın qalığına uyğun olmalıdır. Nizamnamə kapitalını uçota alan hesab üzrə yazılışıar, daha doğrusu, onun artması və azalması yalnız təsisedici sənədlərdə dəyişiklik edildikdən sonra müəyyən edilmiş qaydada aparılır. Nizamnamə fondunun yaradılma qaydası qanunverici və təsisedici sənədlərlə nizamlanır. Müəssisənin fəaliyyət istiqaməti, idarə edilməsi, təsisçilərin hüquqları, gəlirin bölüşdürülməsi, nizamnamədə dəyişikliklər edilməsi, yığıncaqların keçirilmə qaydası, rəhbər işçilərin təyin edilməsi, müəssisənin ləğv edilmə qaydası və s. Təsis müqaviləsində öz əksini tapır. Müəssisənin ali orqanı təsisçilərin ümumi yığıncağıdır. Hər hansı bir qərarın qəbul edilməsi yığıncağın protokolunda qeyd olunur.
Debet__Kredit__Məbləğ__Əməliyyatın_məzmunu'>Debet
|
Kredit
|
Məbləğ
|
Əməliyyatın məzmunu
|
302
111
223
|
301
302
302
|
(10.000)
(5000)
(2000)
|
1. Təsis sənədlərinə uyğun məbləğdə nizamnamə kapitalı əks etdirilir
2. Təsisçi tərəfindən avadanlıq qoyulub
3. Pul vəsaiti qoyulub
|
Burada 301 və 302 №li hesabların fərqi – 7.000 manat balansda göstərilir (10.000-5000-2000)
|
UZUNMÜDDƏTLİ AKTİVLƏR
Uzunmüddətli aktivlər aktivlər hesablar planının 1-ci bölməsində 10-19-cu maddələri əhatə etməklə uçota alınır. Buna müəssisənin mülkiyyətində olan və ya maliyyə icarəsi əsasında istifadə edilən aktivlər aiddir.
Satış məqsədilə saxlanılan və hesabat tarixindən sonra 12 ay ərzində pul vəsaitlərinə çevrilməsi gözlənilən aktivlər uzunmüddətli aktivlərə aid edilmir.
Qeyri-maddi aktivlər – Hesablar Planına uyğun olaraq qeyri-maddi aktivlərin uçotu üçün 10-cu maddədə 101 – Qeyri-maddi aktivlər – Dəyər, 102 – Qeyri-maddi aktivlər – Amortizasiya və 103 – Qeyri-maddi aktivlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması hesablarından istifadə edilir.
Qeyri-maddi aktivlərin daxil olmasi 101 №-li hesabın debetində, balansdan silinməsi isə kreditində əks olunur. Hesablanmış köhnəlmə məbləği 102 №-li hesabın kreditində, silinən köhnəlmə məbləği debetində qeyd olunur. Ülmi-tədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərinin balans dəyəri, Qudvil, proqram təminatı, patent, lisenziya, ticarət markası və digər qeyri-maddi aktivlər 101 №-li hesabda uçota alınır (101-1, 101-2 və s.)
Faydalı istifadə müddətinə malik olmayan qeyri-maddi aktivlərə amortizasiya hesablanmır.
Debet
|
Kredit
|
Əməliyyatın məzmunu
|
101
|
531
|
Qeyri-maddi aktivlər başqa müəssisədən alındıqda
|
241
|
531
|
ƏDV nəzərə alınıb
|
731
|
531
|
Ödəniş (qeyri-maddi aktivin alınmas) gecikdiyindən % hesablanıb
|
531
|
223
|
Borc ödənilib
|
521
|
241
|
ƏDV əvəzləşdirilib
|
101
|
302
|
Qeyri-maddi aktiv təsisçi tərəfindən qoyulub
|
202
|
102
|
Köhnəlmə hesablanıb
|
701
|
101
|
Satış prosesində qeyri-maddi aktiv ilk dəyərlə silinir
|
102
|
701
|
Köhnəlmə silinmir
|
211
|
601
|
Hesab-faktura alıcıya təqdim olunur
|
223
|
211
|
Alıcıdan mədaxil hesablaşma hesabına daxil olub
|
103
|
533, 522
|
Qeyri-maddi aktivin əldə edilməsi ilə bağlı əmək haqqı və sosial sığorta haqqı hesablanıb.
|
533
|
221, 223
|
Borcun bir hissesi ödənilib
|
101
|
103
|
Qeyri-maddi aktiv sonda mədaxil olunur.
|
Torpaq, tikili və avadanlıqlar – Mühasibat uçotunda 11-ci maddədə müəssisəyə məxsus, yaxud icarəyə götürülmüş torpaq, tikili və avadanlıqların (əsas vəsaitlərin) hərəkətinin mövcudluğunu ümumiləşdirmək üçün 111 №-li “Torpaq, tikinti və avadanlıqlar – Dəyər” və 113 №-li “Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması” hesabından istifadə edilir.
Vəsaitin daxil olması hesabın debeti üzrə xaric olması isə kreditinə yazılır, vəsaitlərin qrupları və növləri üzrə ayrıca subhesab və analitik hesablardan istifadə edilir.
Misal üçün 111-1 Torpaq, 111-2 Tikililər, 111-3 Maşın və avadanlıqlar, 111-4 Nəqliyyat vasitələri, 111-5 Digər torpaq tikili və avadanlıqlar.
Tikililərə - Balansda olan istehsal və qeyr-istehsal təyinatlı, inzibati, kitabxana, klub, xəstəxana, muzey, laboratoriyalar və digər təsərrüfatların yerləşdiyi obyektlər aid edilir.
Maşın və avadanlıqlara – elektrik enerjisi və istilik hasil edən maşın-generatorlar, mexaniki mühərriklər, ölçü cihazları, dozatorlar, amperimetrlər, suölçənlər, xüsusi tərəzilər, kassa aparatları, hesablayıcı maşınlar, stabilizatorlar, digər laboratoriya və tibbi avadanlıqlar və başqaları aid edilir.
Nəqliyyat vasitələrinə - dəmiryol, su, hava və avtomobil nəqliyyatı vasitələri (gəmilər, paraxodlar, yük və minik avtomobilləri, təyyarələr, vertolyotlar və s. ) daxil edilir.
Vergi məcəlləsində əsas vəsaitlər aşağıdakı kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılır:
binalar, tikintilər və qurğular
maşınlar, avadanlıq və hesablama texnikası
nəqliyyat vasitələri
iş heyvanları
geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər
digər əsas vəsaitlər
Ancaq vergi məcəlləsində vergitutma məqsədləri üçün istifadə müddəti 1 ildən artıq, qalıq dəyəri 500 manat və ilin sonuna qalıq dəyəri ilkin dəyərinin 5%-dən az olmayan maddi aktivlər əsas vəsaitlər hesab olunur.
Məsələ. İlin sonuna əsas vəsaitin qalıq dəyəri 740, ilkin dəyəri 15.00 manat təşkil edir. Vergitutma məqsədi üçün bu əsas vəsait hesab edilə bilməz. Çünki qalıq dəyəri ilkin dəyərindən azdır (740<15.000*5%=750)
Əsas vəsaitlər istifadə edilmə yönümünə görə istehsal və qeyri-istehsal təyinatlı olurlar. Məhsul istehsalı (xidmət) prosesi ilə bağlı olanlar istehsal təyinatlı, mədəni-məişət, idman kompleksləri, elmi-tədris binaları və s. qeyri-istehsal təyinatlı olurlar. Bunlar da öz növbəsində əlamətlərinə görə ehtiyatda, istismarda, konversiyada (fəaliyyəti dayandırılmış) olan və icarədə olan əsas vəsaitlərə bölünür.
Amortizasiya (Əlavə 2)
Debet
|
Kredit
|
Əməliyyatın məzmunu
|
111
|
113
|
Başa çatmış kapital qoyuluşu əsas vəsait kimi qəbul edildikdə
|
113
241
|
531
531
|
Podrat üsulu ilə kapital qoyuluşu aparıldıqda
ƏDV ayrıca əks etdirildikdə
|
113
531, 533
|
201, 531, 533 və s
221, 223
|
Əsas vəsait təsərrüfat üsuslu ilə inşa edildikdə
Bəzi xərclər ödəndikdə
|
113
241
531
521
113
531
111
|
531
531
223
241
531
223, 224
113
|
Başqa müəssisələrdən alındıqda (ƏDV-siz)
ƏDV nəzərə alındıqda
Əsas vəsaitə görə borc ödənilib
Eyni zamanda ƏDV əvəzləşdirilir
Daşınma və quraşdırma xərcləri (ƏDV-siz)
Borc ödənilir
Əsas vəsait faktiki məsrəflər məbləğində çədaxil edilib
|
113
538
|
538
221, 223
|
Vəsait fiziki şəxsdən alınıb
Fiziki şəxs vergi ödəyicisi kimi uçota durub ciddi hesabat blankı (qaimə, mədaxil qəbzi və s.) təqdim etdikdə borc ödənilir
|
113
111
|
538
113
|
Alınan vəsait digər fiziki şəxs tərəfindən quraşdırılıb
Əsas vəsait faktiki məsrəflər məbləğində mədaxil edilib
|
111
335, 731
|
335, 611
112
|
Əvəzsiz olaraq istehsal (qeyri-istehsal) təyinatlı vəsaitlər alındıqda
Vəsaitin köhnəlmə məbləği nəzərə alınır
|
111
331
|
331
111
|
Əsas vəsait yenidən qiymətləndirildikdə
Əsas vəsaitin dəyəri azaldıqda
|
701, 731
701, 731
183
|
111
521
601, 611
|
Təzə əsas vəsait maliyyə qoyuluşu şəklində verildikdə
ƏDV nəzərə alınır
Müqavilə qiyməti ilə təhvil verildikdə
|
701, 731
112
183
701, 731
801
601, 611
|
111
701, 731
601, 611
521
701, 731
801
|
İstifadə edilmiş vəsait verildikdə
Köhnəlmə silinir
Müqavilə qiyməti ilə təhvil verilir
ƏDV hesablanır
Satışın maya dəyəri silinir
Satış silinir
|
701, 731
112
171
701, 731
701, 731
801
601, 611
|
111
701, 731
601, 611
521
538 (711)
701, 731
801
|
Satış prosesində vəsait ilk dəyərlə silinir
Köhnəlmə silinir
Hesab-faktura alıcıya təqdim olunur
ƏDV hesablanır
Satış xərcləri nəzərə alınıb
Satışın maya dəyəri silinir
Satış silinir
|
731
112
214
731
611
223
|
111
731
611
538
542
214
|
Əsas vəsait uzun müddətə icarəyə verilir.
Köhnəlmə silinir
Müqavilə üzrə icarə məbləği göstərilir
ƏDV əks etdirlir
Gəlir əks olunur
İllik icarə haqqı daxil olub
|
207
112
|
111
207
|
Əsas vəsait digər ehtiyatlar sırasına keçirildikdə
Köhnəlmə haqq-hesab edilir
|
731
112
201
|
111
731
111
|
Yararsız olan vəsaitlər silindikdə
Köhnəlmə silinir
Yararlı materiallar anbara mədaxil edilib
|
731
218
533
|
111
731
218
|
Vəsaitlər əksik gəldikdə
Çatışmazlıq günahkar şəxsin hesabına aid edildikdə
Günahkar şəxsin əmək haqqından tuulur
|
Əsas vəsaitlərlə bağlı sənədlər (Əlavə 3)
Torpaq, tikili və avdanlıqlara hesablanmış köhnəlmə məbləği 112 №-li hesabın kreditinə, istehsal xərclərini uçota alan və digər hesabların debetinə yazılır.
Vəsaitlər təsərrüfatdan xaric edildikdə həmin dövrə qədər hesablanmış köhnəlmə məbləği 731№-li hesabın kreditinə silinir (721-də ola bilər).
Debet
|
Kredit
|
Əməliyyatın məzmunu
|
202
721, 731
202, 731
112
|
112
112
112
721, 731, 701
|
İstehsal avadanlığına köhnəlmə hesablandıqda
Qeyri-istehsal sahəsində istifadə edilən vəsaitlərə köhnəlmə hesablanıb
İcarəyə verilmiş vəsaitlər üçün köhnəlmə hesablanıb
Satılan, icarəyə verilən, ləğv olunan və s. səbəbdən məxaric olan vəsaitə görə hesablanmış köhnəlmə məbləği silinir.
|
Dostları ilə paylaş: |