Sarıkamış Faciası: 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunun yaşadığı en büyük facialardan biridir. Bu facianın yaşanmasında askeri açıdan bazı hatalar etkili olduğu gibi, Ermenilerin Ruslara yardımları ve Rus ordusunda Osmanlı Devleti'ne karşı savaşmaları da etkili olmuştur. Ermeniler, 1914 sonu ile 1915 başı arasında yaşanan Sarıkamış Faciası’nda Ruslara yardım, yataklık, casusluk ve lojistik yardım yapmışlardır.
Van İsyanı (19 Nisan-6 Mayıs 1915) Bu isyan, İkinci Van İsyanı olarak da bilinir. Çünkü 1896’da 1. Van İsyanı yaşanmıştır.
Çanakkale Cephesi’nde savaş tüm şiddetiyle devam ederken, Ruslar Osmanlı Devleti’nin gücünü bölmek, böylece Çanakkale Savaşı’nı İtilaf güçlerinin kazanmasını sağlamak için Van’a doğru ilerlemişlerdir. Ermenilerin yardım ettiği Rus ordusu Van’ı işgal etmiştir. Van’daki Müslüman nüfusun yarısından fazlası isyan sırasında şehit edilmiştir.
Van Valisi Cevdet Bey’in 11 Nisan 1915 tarihli Van’dan çektiği telgraf, durumun vahametini açıkça ortaya koyuyordu. Telgrafta:
“ Van’a gizlice 4000 kadar Ermeni çetecinin getirildiği ve bölgedeki Ermenilerin köyleri basmaya, yakıp yıkmaya, kadın, çocuk ve ihtiyarları yersiz yurtsuz bırakmaya başladılar” şeklinde bilgi vermekteydi. 15 Nisan 1915 günü Van’da başlayan Ermeni isyanını, o günleri yaşayan Emekli Tümgeneral Ahmet Hulki Saral şöyle anlatmıştır:
«Van, Ermenilerin ilk önce ele geçirmek istedikleri bir şehir idi. Bir noktada şansları da kendilerine yardımcı idi. 33. Piyade Tümeni Erzurum’a savaş dolayısıyla gönderilmişti. Van şehrinde bu surette jandarma kuvveti hariç başka askeri kuvvet kalmamıştı.»
1915 yılı. Van: ... Amerikalı Misyoner Yarrow, kolları Ermeniler tarafından tersyüz edilmiş bir kadını gördü. Bunu Ermenilerin yaptığını söylemesi üzerine “Ermeniler mi?... Ben, gazetelerde Türklerin hunharca davrandıklarını, Ermenileri katlettiklerini okumuştum. Anlamıyorum…” dedi.
(Alıntı: Ünlü Rus Yazar Lev Nikolayeviç Tolstoy’un Kızı Aleksandra Lvovna Tolstaya’nın Hatıratında Ermeniler.., Şahin Doğan.)
Ermeniler sadece Müslüman nüfusa karşı değil, kendileri gibi düşünmeyen Ermeni nüfusa karşı da terör faaliyeti yaptılar. Bununla ilgili birçok örnek verilebilir. Bu konuda 1. Van isyanında yaşanan bir örnek verilebilir.
