Reyhan Mirzəzadə azərbaycançiliq və

_______________
Reyhan Mirzəzadə
________________
so 2S az
Konfrans  iştirakçılarından  aldığımız  qısa  müsahi­
bələri oxucularımıza təqdim  edirik:
Natalya Karpoviç,  Rusiya:
-  Yüksək  səviyyədə  təşkil  olunmuş  bu  məclis 
müxtəlif  ölkələrdən  olan  qadınlara  mühüm  bir  mövzuda 
geniş  diskussiya  aparmaq,  problemlərdən  birgə  səylərlə 
çıxmaq  yollarını  tapmaq,  bir-birinin  təcrübəsinə  bələd 
olmaq  imkanı  yaratdı.  Azərbaycanda  qadın,  ailə,  uşaq 
problemlərinin  həlli  sahəsində  görülmüş  böyük  işlər  se­
vindiricidir.  İctimai  həyatda  qadınlara  geniş yer  ayrılıb,  bu 
sahədə  davamlı  dövlət  siyasəti  yeridilir.  Mərhum  Pre­
zident  Heydər  Əliyevin  və  indiki  dövlət  başçısı  İlham  Əli­
yevin  gördüyü  işlərə  heyran  qalmamaq  olmur.  Birinci  ledi 
Mehriban  Əliyevanın  çoxcəhətli  fəaliyyəti,  xoşməramlı 
əməlləri  də  böyük  marağımıza  səbəb  oldu.  Ölkə  Pre­
zidenti  seçkilərinə  xeyli  qalsa  da,  sizin  qadınlar  Prezident 
İlham  Əliyevə  dərin  rəğbətlərini  və  bu  dəfə  də  ona  səs 
verəcəklərini  gizlətmədilər.  Əlbəttə,  qadınlara  hərtərəfli 
dövlət  qayğısı  göstərən  Prezidentin  siyasətini  müdafiə 
etmək  əsl qədirbilənlikdir.
Zeynəb  Radvan,  Misir;
- Azərbaycanın  son  illər qazandığı  uğurlar bizi  ürək­
dən  sevindirir.  Sizin  qadınlar  cəmiyyətin  həyatında  geniş 
miqyasda  iştirak  edirlər.  Bu  müsəlman  ölkələri  üçün  bir 
nümunədir.  Dövlətinizin,  onun  rəhbərinin  tərəqqi  və  de­
mokratiya  xəttinə  sadiqliyi,  qadın  problemini  himayə  et­
məsi  də  bizdə  xoş  fikirlər doğurdu,  ölkələrimizin  qadınla­
rının  bir-birini  yaxından  tanımasına  böyük  ehtiyac 
duyulur.
____
Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi
_____
so 29
 ca

Lida  Lixaç,  Ukrayna:
-  Azərbaycanın  birinci  ledisi  Mehriban  Əliyevanın 
mədəni  həyatı,  təhsili,  kimsəsiz  uşaqları  geniş  himayə  et­
məsi  barədə  konfransda  deyilənlər  bizə  xoş  təsir  bağış­
ladı.  ölkələrimiz  arasında  sıx  əlaqələri  qadın  təşkilatları­
nın  əməktaşlığı  ilə  tamamlamaq  problemlərin  həllinə 
kömək  edərdi,  ölkənizə  sülh,  tərəqqi,  Azərbaycan  qadın­
larına  səadət arzulayıram.
Çolpon  Baekova,  Qırğızıstan:
-  Azərbaycanda  ikinci  dəfədir  ki,  oluram.  Səkkiz  il 
ötəndən  sonra  Bakını  tanıya  bilmədim.  Ölkənizin  yüksək 
İnkişafı  qadın  problemlərinin  həllini  də  sürətləndirib. 
Prezident  İlham  Əliyev və  onun  xanımı  Mehriban  Əliyeva 
ümummilli  lideriniz  Heydər  Əliyevin  qadınlara  göstərlidiyi 
yüksək  himayəni  geniş  miqyasda  davam  etdirirlər.  Azər­
baycan  dövləti  qadını,  uşağı,  ailəni  hərtərəfli  himayə 
etdiyi  bir ölkə kimi yadımızda qaldı.
Miri  Qəmbərov,  millət vəkili:
-  Deputat  həmkarım  Xanhüseyn  Kazımlının  rəhbər­
lik  etdiyi  partiyanın  qadınlar  bayramı  ərəfəsində  keçirdiyi 
bu  bəynalxalq  məclis  əsl  bayram  əhvalı  ilə  keçdi.  Qa­
dınlar  dünyanın  ağrılı  problemlərini,  önə  çəkdilər,  müsbət 
meylləri  dəyərləndirdilər.  Məclisdə Azərbaycanın  uğurları, 
problemləri,  xüsusən  Qarabağ münaqişəsi də diqqət  mər­
kəzində  oldu.  Mən  qadınlar  bayramı  münasibətilə  bütün 
anaları,  bacıları,  qız  balaları  təbrik  edirəm.  Qoy  qadın­
ların  nəsibi  xoş  günlər,  əmin-amanlıq,  firavanlıq  olsun! 
Bütün  kişilər  bu  zərif,  nəcib  məxluqun  qayğısını  çəkməli, 
onlara  arxa-dayaq  olmalıdırlar.
Tahir Aydınoğlu 
“ Xalq  qəzeti”,  6  mart 2008-ci  il
_______________
Reyhan Mirzəzadə
_______________ _
so 
ЗСоя
“BÜTÜN  CAHAN  SƏNƏ  HEYRAN...”
Ulu  öndərimiz  Heydər  Əliyevin  unudulmaz  bir 
kəlamı  var:“Xalq  bir  çox  xüsusiyyətləri  ilə  tanınır,  sayılır 
və dünya  xalqları  içərisində fərqlənir.  Bu  xüsusiyyətlərdən 
ən yüksəyi,  ən  böyüyü  mədəniyyətdir”.
Elə Azərbaycanımız da  bəşər tarixində bir çox xüsu­
siyyətləri  ilə,  iqtisadiyyatı,  coğrafi  gözəlliyi,  elm  dühaları, 
mədəniyyəti  və  incəsənəti  ilə  tanınıb,  sevilib.  Dünya  ədə­
biyyatında  bu  barədə  az  yazılmayıb.  Fransadan  başla­
yaq.  Qeyd  edim  ki,  Fransa  həyatı,  fransız xalqının  mədə­
niyyəti  Azərbaycan  yazıçılarının  əsərlərində  zaman- 
zaman  təsvir  edildiyi  kimi,  fransız  yazıçılarının  da  Azər­
baycan  xalqının  coğrafi  və  milli  xüsusiyyətlərindən,  adət- 
ənənələrindən bəhs edən əsərləri vardır.
Fransız  şair və  yazıçısı  Jerar  de  Nerval  (Jerar  Lab- 
rüni)  Şərqə  səyahətə  çıxarkən  gördüklərini qələmə  almış, 
“Şərqə  səyahət”,  “Şərq  həyatından  səhnələr”  adlı  əsər­
lərində  Türkiyə,  İran,  Tiflis  haqqında  məlumat  vermiş  və 
yazılarında Azərbaycana  da  yer ayırmışdı.  Avropa  yazıçı­
larından  öz  əsərlərində Azərbaycan  haqqında  daha geniş 
məlumat  verən  yazıçılar  Aleksandr  Düma  (ata)  və  onun 
dostu Jül Vern olmuşdur.
Dünya  ədəbiyyatı  xəzinəsinə  301  cild  əsər  bəxş  et­
miş,  “Qraf Monte  Kristo” ,  “Üç  müşketyor”,  “Dəmir  maskalı 
adam",  “Qara  zanbaq"  kimi  əsərləri  dəfələrlə  ekranlaşdı- 
rılmış  məşhur  fransız  yazıçısı  Aleksandr  Düma  tarixdə 
həm də səyyah  kimi tanınıb.  O,  bir sıra  ölkələri gəzib,  yer­
li  əhalinin  etnoqrafik  xüsusiyyətləri,  yaşayış  tərzi,  milli 
adət-ənənələri,  incəsənəti  və  musiqi  mədəniyyəti  ilə  ma­
raqlanıb.  Təbii  ki,  Azərbaycan  da  Dümanın  həyatında  xoş 
xatirələrlə yadda qalıb.
Azərbavcancılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi
____
SO 
31
  0 8

Yazıçı  1858-ci  ilin  noyabr ayında  Moskvadan  səfərə 
çıxaraq  Həştərxandan,  Gizlərdən,  Dərbənddən  keçib, 
Qubaya  gəlib.  Azərbaycan  xalqının  tarixi,  etnoqrafiyası 
və  məişəti  ilə  dərindən  maraqlanan  Düma,  səyahət  za­
manı  yurdumuzun  həyatı  ilə  ətraflı  tanış  olub,  özünə  ya­
xın  adamlar  tapıb,  yazacağı  kitab  üçün  materiallar  top­
layıb.  Onun  Quba,  Şahdağ  və  bu  dağlarla  əlaqədar əfsa­
nələr  haqqında  məlumatı  indi  də  böyük  maraqla  oxunur. 
Yazıçı  xüsusilə  Quba  xalçalarına  yüksək  qiymət  verib.
Aleksandr  Düma  Bakıda  olarkən  təsadüfən  knyaz 
Xasay  xan  Usmiyev  və  onun  ailəsi  də  Bakıya  gəlmişdi. 
Həmin  vaxtlar  Bakı  qubernatoru  M.Piqulyevski  Dümanı 
öz  evinə  qonaq  dəvət  edərkən  Xasay  xan  arvadı  Xurşud 
Banu  bəyim  Natəvan,  qayınanası  Bədircahan  bəyim,  oğlu 
Mehdiqulu  xan  və  qızı  Xanbikə  ilə  qubernatorun  qonağı 
idilər.
Düma  Piqulyevskinin  evindəki  ziyafətdə  Qarabağdan 
gəlmiş  qonaqlarla  görüşmüş  və  özünün  yazdığı  "Qafqaza 
səyahət”  adlı  kitabında  bu  görüşdən  aldığı  xoş  təəssüratı 
belə  ifadə  etmişdi:  “...Biz  faytona  minib  dəvət  olundu­
ğumuz  evə  tərəf  yollandıq.  Mən  qonaq  otağına  daxil 
olarkən  ev  sahibi  məni  gülərüzlə  qarşıladı.  Bizi  qarşıla­
yanlar  içərisində  ev  sahibinin  34  yaşlı  bacısı  və  16  yaşlı 
qızı  da var idi".
Düma  Avropa  qaydasında  qarşılandığına  görə  Xur­
şud  Banu  bəyim  və  anası  məclisdə  açıq  üzlə  oturmuş­
dular.  Bu  isə  Dümanı  daha  çox  heyrətləndirmiş,  xüsusilə 
Natəvanın  gözəlliyi  fransız  qonağını  məftun  etmişdi.  Dü­
ma  xatirələrində  Natəvanın  əri  knyaz  Usmiyev  haqqında 
yazır:  "...Xasay  xan  Usmiyev  35  yaşlı  məğrur və  yaraşıqlı 
bir  kişi  idi.  Fransız  dilini  heç  də  parislilərdən  pis  danış­
mırdı.  O,  əyninə  çərkəzi  çııxa  geymiş,  başına  qələmi  pa­
paq  qoymuşdu.  Belində  qızıla  tutulmuş  xəncər  asılmışdı.
__________________Reyhan_Mirzəzadd_____________________яо32са'>________________
Reyhan Mirzəzadd
________________ _
яо32са
Knyazın  fransızca  danışığına,  ağlına,  mədəniyyətinə 
heyran qalmışdım”.
Dümanın  yazılarından  aydın  olurdu  ki,  o,  Xasay 
xanla  və  arvadı  Xurşud  Banu  bəyimlə  bir  neçə  dəfə  gö­
rüşmüş  və  bu  görüşlərin  birində  Düma  Xasay  xana  ta­
pança  bağışlamış,  Natəvan  isə  yazıçıya  iki  arxalıq  və 
özünün  toxuduğu  pul  kisəciyini  hədiyyə  vermişdi.  Amma 
təəssüflər olsun ki,  Natəvanın  şairəliyindən,  onun  yazdığı 
əsərlərdən,  çəkdiyi  rəsmlərdən  Dümanın  xəbəri  olmamış­
dı.  Görünür,  Natəvan  təvazökarlıqdan  bu  barədə  söhbət 
açmamışdı  Necə  deyərlər,  müvəffəqiyyətlərini  gizləmək, 
ən  böyük  müvəffəqiyyətdir.  Düma  daha  sonra  Bakıdan 
Şamaxıya getmiş,  Nuxada  (Şəkidə) olmuş və oradan Tifli­
sə yola düşmüşdü.  Fransız yazıçısını  Şamaxıda  müşayiət 
edən dost və tanışlarının yazdıqlarına görə,  Düma  Şama­
xıda  qaldığı  iki gün  ərzində öz mülayim  xasiyyəti və meh­
ribanlığı  ilə  yerli  əhalinin  hədsiz  hörmət  və  məhəbbətini 
qazanmışdı.  Bu  qısaca  müddətdə yazıçı  Şamaxının  tarixi 
ilə,  yerli  əhalinin  adət  və  məişəti,  xüsusilə  şərq  nağılları 
və  əfsanələri  ilə  maraqlanmış,  özünü  şərqli  kimi  aparmış­
dı.  O,  xalı  üzərində  bardaş  qurar,  qəlyan  çəkər və  həvəs­
lə  ləzgihəngi  oynayardı.  Bunu  görən  Şamaxı  camaatı  hər 
yerdə  əziz  qonağı  sevgi  və  səmimiyyətlə  qarşılayardı.  Bu 
barədə  Düma  yazırdı:"...Şamaxıda  mənə,  Avropanın 
uzaq  diyarından  gəlmiş  qonağa  göstərilən  ehtiram  və 
hörməti  ifadə etmək  üçün  söz tapmaqda  çətinlik  çəkirəm". 
Azərbaycan,  onun  təbiəti  və  insanları  yazıçının  ürəyində 
dərin  izlər  qoyur.“Nə  olaydı,  mənə  bir  də  bu  yerlərə 
gəlmək  qismət  olaydı!”-deyir.  Nuxanın  da  ab-havasına, 
bumbuz  sulu  bulaqlarına,  füsunkar  təbiətinə  məftun  olan 
yazıçı,  heyranlığını  gizlətmir,  Azərbaycandan  ayrılarkən 
bu  ayrılığa  təəssüflənirdi:  “...Bazarı  və şəhəri xeyli  gəzdik.
____
Azərbaycancılıq vd vətərıpərvdrlik mdfkurdsi
____
.  SO 
33 
CA

Elə  bil  ürəyimə  dammışdı  ki,  daha  Nuxadan  gözəl  bir  yer
görə  bilməyəcəyik".
“Qafqaza  səyahət”  kitabında  xalqımızın  təbii  sər­
vətləri,  tarixi abidələri haqqında maraqlı  məlumatlar verən 
yazıçı,  eyni  zamanda  azərbaycanlıların  həssas,  mehri­
ban,  zəkalı,  qayğıkeş,  qonaqpərvər,  sözübütöv,  mərd,  iş­
güzar,  yaraşıqlı,  gözəl  olduqlarından  xüsusi  bəhs  edir. 
Diqqətə  onu  da  çatdırır  ki,  elə  xalqların  adamları  var  öz 
əli  ilə  imza  qoyduğu,  möhür  vurduğu  sənəddən  belə  bo­
yun  qaçırır.  Azərbaycanlılarda  isə  kişi  sözü  var.  Onlarla 
bir  şey  barədə  sövdələşəndə  sənəd,  imza,  möhür  tələb 
etmək  lazım  deyil.  Azərbaycanlılar  verdiyi  sözdən  heç 
vaxt dönməz.
Elmi-fantastik  romanların  müəllifi  kimi  dünya  şöhrəti 
qazanan  fransız  yazıçısı  Jül Vern  də  əsərlərinin  bir neçə­
sində Azərbaycan  haqqında  məlumat verir.  Doğrudur,  Jül 
Vernin  Azərbaycanda  olub-olmaması  şübhəli  idi.  İddia 
olunurdu  ki,  o, Azərbaycan  haqqında  bir səyyahdan geniş 
məlumatlar almış  və yazıçı  həmin  məlumatlardan  özünün 
“Klodius  Bombernak”  əsərində  bəhs  etmişdi.  Tədqiqatçı­
ların  bəziləri  isə  güman  edirdilər  ki,  Azərbaycan  haqqın­
dakı  hissələri  yazıçının  dostu  Aleksandr  Düma  ona  ver­
mişdi.  Ümumiyyətlə,  Jül Vernin  Azərbaycanda  olub-olma­
ması  hələlik  aydın  deyildir.  Jül  Vern  də Aleksandr  Düma- 
tək  öz  əsərində Azərbaycana  xas  olan  “papaq”,  “arxalıq", 
“yapıncı”,  “xəncər”,  “zurna”  və  digər bu  kimi  sözlər işlədir, 
Azərbaycanın  sevimli  milli  xörəyi  olan  plovun  hazırlanma­
sından  danışır.  Yazıçı  Tiflis  -  Bakı  yolundan  söhbət  aça­
raq  yazır:"...Bu  yolların  ikisi  də  Naftoluqdan,  Poyludan, 
Ağstafadan,  Dəllərdən,  Yelizavetpoldan,  Kürdəmirdən, 
Ələtdən,  Bakıdan  keçərək  Kür düzənliyini kəsir”.
Stansiyalar  üzrə  hərəkət  edən  səyyah  Klodius  Bom- 
bernaq  -   Jül  Vern  nəhayət,  Azərbaycanın  qədim  şəhəri
_____________
Reyhan Mirzəzadə
_________________Reyhan_Mirzəzadə__________________ю_36_oä'>__________________
ю  
34
 oa
Gəncəyə gəlir.  O,  Gəncəni  belə təsvir edir:  “....Tiflisin  yüz 
yetmiş  kilometrliyində,  Kürün  qollarından  biri  sayılan 
Gəncə çayı  üstündə  salınmış,  20 min əhalisi  olan  bu  kiçik 
şəhərdə  mən  nə  gördüm?".  Yazıçı  öz  sualına  cavab  ola­
raq Yelizavetpolun  qədim  çinarlarından,  şiş  uclu  divar ha­
sarlarından da danışır.  Yelizavetpoldan,  Şirvandan  keçən 
Jül  Vern  Goran,  Ləki,  Yevlax,  Ucar,  Kürdəmir,  Qarasu, 
Nəvai  kimi  yerlərin  adını  çəkir.  O,  Azərbaycanın  təbii 
mənzərəsinə  heyran  qaldığını,  aşiq  olduğunu  söyləyir 
Bakıya  çatan  yazıçı  öz  qəhrəmanının  dili  ilə  yazır:  “Üç 
cərgə  daşlı  hasarla  əhatə  olunmuş  Bakı  şəhəri  Abşeron 
yarımadası,  Qafqaz  silsiləsinin  qurtaracaq  ətəklərində 
yerləşmişdir”.  Yazıçı  Bakını  adım-adım  gəzərək,  onunla 
tanış  olur,  Qədim  Xan  Sarayına,  'Qız  Q alasfna  bax­
maqdan doymadığını  bildirir.
Azərbaycan  və  hind  xalqları  arasındakı  dostluğun 
tarixi  hələ  neçə  əsr  bundan  əvvəl  başlayıb.  Zaman-za­
man  respublikamıza  Hindistandan  xeyli  səyyah,  tacir,  elm 
xadimi,  şair  və  yazıçı  qonaq  gəlib.  R.Taqor,  S.Vurğun 
qarşılıqlı  ehtiramı  ədəbiyyatımızda  silinməz  izlər  qoyub. 
Zamanında  kinoteatrlarımızda  fasiləsiz  nümayiş  etdirilən 
hind  filmlərinə  tamaşaçılarımız  təkrar-təkrar  baxmaqdan 
doymurdu.  Dünya  şöhrətli  müğənnimiz  Rəşid  Behbudovla 
görkəmli  hind  aktyoru  Rac  Kapurun  dostluğu  dillər əzbəri 
idi.  Bakıya  gələn  hindistanlı  şairlər  içərisində  Amrit 
Qayalın  xüsusi yeri vardı
Görkəmli  şair Azərbaycanda  olarkən  xalqımızın  milli 
adət-ənənələri,  ecazkar  mədəniyyəti  və  incəsənəti  ilə  ya­
xından  tanış  olmuş,  şəhər  və  kəndlərimizin  füsunkar təbi­
əti  onu  valeh  etmişdi.  Şair  yurdumuza  olan  sevgisini  bir 
neçə  şeirində  tərənnüm  etmişdi.  Onlardan  birini-məhəb­
bət  dolu  “Azərbaycan”  şeirini  bütövlükdə  oxucuların  diq­
qətinə təqdim  edirəm:
Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi
____
ъо 35 az

Qafqazda  var Odlar yurdu,  gözəl məkan,  Azərbaycan!
Ağ göyərçin  qanadını,  aç,  qanadlan, Azərbaycan!
Bakı  özü -  mirvaridir,  insanları  ondan gözəl,
Boyunbağı  işıqları -  karvan-karvan, Azərbaycan!
Xəzər mavi güzgü tutub  onun gözəl surətinə,
Sahilləri sahilsizdi -  əlvan-əlvan,  Azərbaycan!
Gözəl gözlər,  qara-gözlər,  mavi kirpik gözəllərin
Ən  qiymətli  sərvətindir,  oldum  heyran,  Azərbaycan!
Ürəklərdə sevinc gördüm,  aləm  gülür,  şadlıq  edir,
Yer üzünün sevinc,  fərəh  yuvasısan,  Azərbaycan!
Qəlbiaçıq,  istiqanlı,  qonaqpərvər bir ölkəsən,
Elə  bildim  öz evimdi  burda  hər yan,  Azərbaycan!
Mənim  doğma  diyarımdı  həm  Qucarat,  həm  də  Qayal,
Mən  də sənə  doğmalaşdım,  ey mehriban Azərbaycan!
70  üdən  artıq  sovetlər  birliyində  bir-birimizə  mənəvi 
arxa,  dayaq  olduğumuz,  bir-birimizin  uğurlarımıza  sevin­
diyimiz  qazax  və  özbək  xalqları,  onların  unudulmaz  söz 
ustadları,  sənətkarları  həmişə  bizə  əzizdir,  doğmadır. 
Sədaqətli  qardaşlarımızın  həmin  illərin  yadigarı  olan  şeir­
lərinin  munis  misraları  hər  bir  azərbaycanlıya  yüksək 
ovqat,  xoş  əhval  -  ruhiyyə,  qürur  hissi  bəxş  edir.  Qazax 
şairi  Əbdülkərim  Əhməd  “Azərbaycan!  Azərbaycan!” 
şeirində yazır:
_______________
Reyhan Mirzəzadə
________________
ю  36 oä
Əssalamü əleyküm...ey...tarixlərdən mənə əyan, 
Gündoğandan günbatana zaman-zaman şölə yayan, 
...Ooğma balan  kimi gəldim sənin Ana qucağına,
Alqış  ulu tarixinə,  o çağına,  bu çağına.
Vurulmuşam  hər daşına,  hər guşənə,  bucağına,
Baş əyirəm  üstü -  gülzar,  altı -  yanar torpağına.
Bütün  bəşər sənə valeh,  bütün cahan  sənə  heyran
Azərbaycan!
...Ozanların qopuzunda  tellər günəş  şüasıdır, 
Qılınclaşan qopuz bizə  Koroğlunun  mirasıdır,
Arada  səd deyil Xəzər,  qardaşlığın aynasıdır,
Bu dostluğa  kəm  baxsa  kim,  xar olası,  sınasıdır,
Qoca  Şərqin qapısında yan əbədi  məşəl  kimi!
Yüksəl  aya,  ulduzacan Azərbaycan! Azərbaycan!
özbək  şairi  Qafur  Qulam  sanki  bugünkü  Azərbay­
canı  vəsf edir:
...Azərbaycan,  əzəldən  azadlıq aşiqisən,
Mənim azad nəğməmi  bilirəm ki, duyarsan. 
Keşməkeşdən,  vuruşdan çıxmısan  vüqarla  sən, 
Ürəyimi  verdiyim  bir sevimli diyarsan.
...Azərbaycan,  sevirsən  böyük şeiri,  sənəti,
Tarixə  həkk olunub öz şöhrətin,  öz adın.
Hələ keçmişlərdə də çox dühalar səndədi,
Şəfəqlər saçdı  dahi  Nizamitək ustadın.
Bizə yaxşı  tanışdır Füzulilə Vidadi,
Biz  ürəkdən  sevirik  sizin  böyük Vurğunu.
Üzeyir!  Çox əzizdir sənəti,  sözü,  adı,
Könüldə  bəsləyirik  bir xoş  duyğutək  onu.
____
Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi
____
ю  37
 oa

...Sevimli bayramında ey əziz,  qardaş diyar, 
Xəzərtək qalxıb-enir iftixar ilə sinə.
Mübarək  bayramında  mənim bir sözüm  də var: 
Yaşa,  əbədi yaşa!  Salam,  afərin  sənə!
Pavel  Pançenkonun  “Azərbaycan”şeirindən.  Çox
bəyəndim  bu  misraları:
...O,  can atmış  bir yerə ki,
Yoxdur orda  paşayla  xan.
Mənim  hələ çoxdur sənə 
Çoxdur sözüm,  Azərbaycan!
Könlüm sənə mahnı  qoşur,
Yüksək uçur o qartaldan;
Bulaq  kimi  axır-gedir 
Mənim  nəğməm,  Azərbaycan!
Koroğlular ölkəsisən,
Tanı  məni qanadımdan.
Qartallarla  bir uçuram 
Göylərində,  Azərbaycan!
Mən sənin  rus  nəğməkarın,
Mən  yaxınam  sənə dostdan,
Adım  Pavel  Pançenkodur,
Mən  oğlunam,  Azərbaycan!
Polyakəsilli  şair,  tərcüməçi  Robert  Rojdestvenskinin 
“Sağ  ol!” şeirindən.  Necə  də gözəl  yazıb:
_______________
Reyhan Mirzəzadə
________________
ЕЛ 
38
 03
Məğruram ki, gördüm səni,
Şeir,  sənət torpağısan,
Sən  ki, zəhmət torpağısan.
And  içirəm,
unutmaram,
Sənin fəhlə əllərini.
Nə zaman ki,  maşın keçər,
Xatırlaram  axşam -  səhər 
Sənin zəhmət səhərini.
Bax bu  anda,  bax bu çağda 
Mən qoyuram  ürəyimi bu 
torpaqda.
Düşsəm  yaza,  düşsəm qara 
Mən yenə də  ürəyimçin 
Qayıdaram bu diyara
qayıdaram...
İndi bu gün ayrılırıq.
Biz sabahkı görüş üçün 
ayrılırıq.
Unutmaram  heç bir zaman 
Doğmayıq  biz,  Azərbaycan!
Qəlbi təmiz Azərbaycan!
Sağ  ol,  Bakı,
Sağ ol,  əziz Azərbaycan!
Böyük  rus  yazıçısı  L.N.Tolstoyun  sözüdür:“Dil  millə­
tin  ruhudur.  Dil  ideyanın,  hissin,  təfəkkürün  canıdır”.  Doğ­
rudan  da  dil  hər  millətin,  xalqın  varlığı  deməkdir.  Hər  bir 
xalqın  milliliyini,  mənəvi  dəyərlərini  yaşadan,  inkişaf etdi­
rən  onun  dilidir.  Hər bir xalq  öz  dili  ilə  yaranır.  Ancaq  xal­
qın  dilini  yaşatmaq,  inkişaf  etdirmək  və  dünya  mədəniy­
yəti  səviyyəsinə  qaldırmaq  xalqın  qabaqcıl  adamlarının, 
elm,  bilik  xadimlərinin  fəaliyyəti  nəticəsində  mümkün  olur.
____
Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik məfkurəsi
____
ю  
39
 ca

Azərbaycana  hərtərəfli  sədaqəti  ilə  xalqımızın  qabaqcıl 
adamına  çevrilən Abram  Plavnik  kimi.
Abram  Plavnik  əslən  Belarusdan  olub.  Körpəlikdən 
ata-anadan  yetim  qalıb.  Taleyi  uşaqlıqdan  onu  yurdu­
muza  bağlayıb.  Sonralar  kamil  bir  mütəxəssis  kimi  yet- 
kinləşən  Plavnik,  neçə-neçə  şair  və  yazıçılarımızın 
əsərlərini  rus  dilinə  tərcümə,  onların  əksəriyyətini  Bakı  -  
Moskva  nəşriyyatlarında  kitab  şəklində  çap  etdirib.  Azər­
baycana  Vətənim  deyib  onu  saf  bir  məhəbbətlə  sevən 
şair -   mütərcim  Abram  Plavnik  “Azərbaycan  dili”  şeirində 
Ana  dilimizə  olan  ülvi  duyğularını  misralarına  köçürüb.
...Qanıram  özümü -  duymaq  bəs  deyil,
Üzməyi  bilməyən  dənizdə  batar.
Ey  böyük dahilər dilləndirən  dil,
Sənin də dəniz tək dərinliyin  var.
...Bu  dilin  özünün  cazibəsi var 
Bu  yerin,  bu xalqın  cazibəsi tək...
Bütün  incəliyi qəlbimə aşkar 
Mütərcim  nə  lazım,  lüğət  nə gərək?
...Azərbaycan  dili  aydındır mənə 
Aydındır quşların  cəh-cəhi  kimi 
Vətənim! demişəm  mən  bu Vətənə, 
öm ürlük sevmişəm Vətən dilimi.
Bəşəriyyətin  səcdə  etdiyi  varlıqdan  və  mövzudan 
biri Anadır.  O Ana  ki, A.S.Puşkin  onun  nümunəvi obrazını 
üç cümlə  ilə yaradır:“Qadın  - Ana  adlanır.  Onun Ana  qəlbi 
olmalıdır.  Bu  qəlb  yalnız  öz  övladma  deyil,  hamı  üçün 
Ana  qəlbi  olmalıdır,  hər  işdə,  hər  addımda  onun  mər­
həmətli,  səxavətli,  comərd  Ana  olması  hiss  edilməlidir". 
Böyük  şairin  bu  fikirləri  gözlərim  önündə  Azərbaycan
so 
40
 oa
_______________
Reyhan Mirzəzadə
________________
____ Azərbaycançılıq və vətənpərvərlik m əfkurəsi____
*
Anasının  surətini  canlandırır.  Gülərüz,  cəfakeş  azərbay­
canlı  Ananın.  Məktəbli  yaşlarımdan  saxladığım  “Azər­
baycan  qadım” jurnalındakı  rus şairi Anatoli  Peredreyevin 
“Azərbaycanlı  Ana”  şeir-hekayətini  bilmirəm  neçənci  dəfə 
oxuyuram.
...Yığışdıq  maşına,  mindik  maşına,
Dedik:  yolda gərək yollar yolçusu.
Başımız üstündə dayandı Ana,
Titrək əllərində bir qab təmiz su.
O səssiz,  astaca çıxıb eyvana,
Oğluna,  oğlunun  qonaqlarına,
Xeyir-dua verdi,  hey yana-yana.
Baxdı,  arxamızca  su  atdı Ana.
Bizə  asan  gələn  bu  adi səfər 
Onunçün  çətindi,  çətindi əlbət.
Bu su aydınlıqdır,  atılmır hədər,
Anaya əzizdir bu  qədim  adət.
Baxıb yola düşdük  biz deyə-gülə,
Ana  nurlandırdı  düz yolumuzu.
Qızıl torpaq  üstə  rahat yol ilə,
Bizi  sağ-salamat apardı  o su 
O vaxtdan  nə qədər yolları  yorub,
Gəzmişəm dünyanı  belədən-belə.
O  Ana eləcə eyvanda durub,
Məni  hifz eləyir nəzərlərilə.
Alanda üstümü  hərdən duman,  sis 
Çatır harayıma  o Ana, o su...
Vaxtilə  paytaxtımızı  ziyarət  etmiş  Bolqarıstanın  mə­
dəniyyət xadimi  Rza  Mollovun  mənəvi  arxivimizin  xəzinə­
sini  şölələndirən  və  qəzet  səhifələrində  əbədiləşən  “Bakı 
düşüncələri’’ndəki  lövhələrlə  bir  anlıq  70-ci  illərə  pərvaz-
so 
41
 oa

lanmaq  istəyirəm.  O  vaxtlar  Rza  bəy  deyirmiş:  “Azər­
baycanda  alim  deyəndə  şair,  şair  deyəndə  alim  anlaşılır. 
Burada,  alimin  bir  elmi  kitabı  varsa,  ən  azı  üç  şeir  kitabı 
vardır.  Şairin  bir  şeir  kitabı  varsa,  üç  də  elmi  əsəri  var. 
Yerinə  düşər  azərbaycanlılara  şair-alim  və  alim-şair  xalq 
desək!”
“Mən  əgər  rəssam  olsaydım,  süzgün  baxışlı  azər­
baycanlı  qızını  rəsm  edərdim.  Bununla  da  Azərbaycana 
məxsus gözəlliklərdən  birinin  rəmzini yaradardım”.
“Haraya  baxıram,  gözəl-göyçək  qızlar.  Hansını  gör­
səm,  “gəlinim  olaydı”  düşünürəm.  Cavan  oğluma  bəyə­
nirəm  bütün  bu  gözəlləri.  Sonra  da  fikirləşirəm:  “Kaş  bu 
gözəllərin sayı  qədər oğlum  olaydı”.
“Xəzri  əsdimi,  sahilə  get.  Günəşin  şüaları  altında 
Xəzərin  suları  rəng-rəng,  naxış-naxışdır.  Oğulsan,  gör, 
amma  sevmə,  vurulma Xəzərə -  bu  par-par parıldayan  od 
ürəkli,  minbir rəngli  dənizə".
“Qobustan  daşlarına  rəsm  edilən  şəkillərdə  üç  şey 
var:  ov,  mərdlik,  qadın...Nağıl  və  dastan  qəhrəmanlarımız 
buradan  çıxmamışlarmı?!  Qobustan  daşlarını  görməsəy­
dim  əgər,  “insanın  qüdrətini  anlayıram”  deyə  bilməzdim!"
"Qəribə 
qonaqpərvərdirlər 
bu 
azərbaycanlılar. 
Kiminlə  tanış  oluruq,  “bu  gün  qonağımızsan”  deyir və  bizi 
evlərinə  aparır.  Artıq  yeni-yeni  insanlarla  tanışlıqdan 
çəkinirəm,  kökələcəyəm  vallah!  Bu  yaşda  kökəlmək  də 
səhhətimə  zərərdir.  Azərbaycan  xörəklərinin  damağımda 
qalan  dadı  da  bu  yandan  məni  rahat  buraxmır!  Yeyə  də 
bilmirəm  ki...”
“Nə  zaman  televizorun  önünə  gəlirəm,  nə  zaman 
radioya  qulaq  asıram,  mahnı  sədaları  eşidirəm.  Musiqi 
canı,  nəfəsidir bu azərbaycanlıların,  vəssalam!”
“Gözəl  şeydir  bakılı  olmaq!  Heyranam  Bakının  par­
laq  səmasına,  ilıq  havasına,  saçlarını  Xəzər  dənizində