Reje: Uliwma orta ta’lim dizimi

O’zbekstan Respublikasinda uliwma
orta ta’lim
Reje:
1.Uliwma orta ta’lim dizimi
2.2018-2019 jillarda uliwma orta ta’lim
3.Uliwma orta ta’limnin’ ma’mleketlik ta’lim standarti
Uliwma orta ta’limnin’ ma’qseti qatnasiwshilardi ma’deniy ha’m
materialliq , xaliq xojalig’inin’ tu’rli tarawlarinda xizmet ko’rsetiw
ushin za’ru’r bolg’an pa’n tiykarlarinin’ dizimli bilimleri, ko’nlikpe
ha’m uqipliliq penen qurallandiriudan ha’mde arnawli ta’lim aliw
(ka’sip o’ner , texnikaliq ,orta ,joqari)imkaniyatin jaratiwdan ibarat.
Uliwma orta ta’lim dizimi:
O’zbekistanda ma’jburiy ,biypul,mu’ddeti 9 jildan ibarat bolg’an
uliwma orta ta’lim bar bolip , olar baslawish (1-4 mektep klasslari ),
ha’m orta (5-9 mektep klasslari)ta’limine bo’lingen .
Baslawish ta’lim uliwma orta ta’lim aliw ushin za’rur bolg’an bilim
ha’m uqiplardin’, sawatxanliq tiykarlarinin’ qa’liplesiwine
jo’neltirilgen . Birinshi klassqa balalar 6-7 jasdan qabillanadi.

Baslawish ta’lim O’zbekistanda ma’jbu;riy , biypul ha’m

ha’mmege tiyisli esaplanadi.Bul mektep jasina jetken ba’rshe
balalar uliwma yamasa arnawli (nagiran balalar ha’m
rawajlaniwdan arqada qalg’an balalar )baslawish mektepke bariwin
bildiredi .Balalrdi baslawish ta’limge shaqiriw mas keliwshi
jastag’i balardin’ 100%-n quraydi. Bala baslawish mektepti
pitkerer eken , ol oqiw , jaziw ha’m esaplawdi biliwi za’ru’r .
Oqiwshig’a teoriyaliq pikirlew elementleri , u’yretilgen
ha’reketlerdi basqariw uqibi sin’dirlip bariladi .So’ylew ma’deniyati
jeke gigiena tiykarlari , sawlam o’mir ta’rizi ha’m ja’miyette
o’zin tutiw bilimleride berilip bariladi .Oqiw pa’nlerinin’ sipati
ha’m qurami baslawish mektepte mektep tu’ri ha’m opqitiw
sharayatina qarap o’zgerip turadi .

Mekteptin’ barliq birinshi klass oqiwshilari biypul oqiw kitaplari

ha’m oqiw qurallari menen ta’minlenendi . 1996-jildan beri kem
ta’miynlengen shan’araqlardan bolg’an 1-9 klass oqiwshilari ha’r
jili ma’mleket byudjetinen oqiw qurallari ha’m ha’m qisqi kiyim
komplektlerimenen ta’miynlenedi .O’zbekstanda baslawish ha’m
orta ta’lim qa’liplesiwi ha’m quraliwina qarap bir-birimenen o’zara
baylanisli . Ha’rbir orta ta’lim mektebi eki pag’anada uliwma orta
ta’limdi a’melge asiradi . Bul baslawish mektepti pitkeriwshilerdin’
toliq esabin alip[ bariwdi ha’m uliwma orta ta’lim diziminde
u’zliksizlikti ta’minleydi .
Uliwma orta ta’lim kerekli bilim ko’lemi , erkin pikirlew qa’biletin
rawajlandiriw sho’lkemlestiriwshilik qa’bileti ha’m a’meliy
ta’jriybe irgetasin qoyip baslawish professional jo’nelisti ha’m
ta’limnin’ keyingi jo’nelisain tan’lawg’a ja’rdem beredi.
Uliwma orta ta’lim baslawish ta’limnin’ teoriyaliq dawami
bolsa da, quramliq sipatina ha’m oqitiw usilina qaray
parqlanadi . Ulwma orta ta’lim qatnasiwshinin’ social kelip
shig’iwin belgilep aliwg’a bolg’an qizig’iw ha’m qa’biletlerin
onin’ shaxs bolip qa’liplesiwin ta’minleydi. Oqiwshi orta mektepte
pa’n tiykarlari boyinsha dizimli bilimlerdei aladi. Ta’lim
procesinde ken’ du’nyaqarasinin’ qa’liplesiwi ha’m unamli
pikirlew qa’bileti payda boladi .Xaliqtin’ bay ma’na’wiy ha’m
ma’deniy miyrasi menen tanistirip bariw arqili balada a’traptag’i
a’lemge bolg’an g’amxorliq sezimi oyatip bariladi .Orta mektep
oqiwshilar ushin mektep pa’nlerin erkin u’yreniwge ken’
imkaniyatlar jaratip beredi .Orta ta’limnin quramliq bo’limine
ma’jbu’riy ha’m qosimsha komponentler kiredi .

Ma’jbu’riy komponent ma’mlekjetlik ta’lim standartlari menen

aniqlanadi ha’m qatnasiwshinin’ minimal rtrekli tayarliq
da’rejesin belgileydi . Onin’ jen’isi orta ta’lim orinlari
ta’repinen kepillenedi . Bul komponent ma’mleket ha’m ja’miyet
usinisi , shaxstin’ qizig’iwi ha’m talabi tiykarinda belgilenedi.

Qosimsha komponent qatnasiwswhinin’ talap ha’m qa’biletlerin

mekteptin’ materialliq ha’m texnikaliq ha’m kadrlar menen
ta’miynlengen da’rejesin ortaliqtin’ social ekonomikaliq
rawajlaniwina bolg’an talaplardan kelip shiqqan halda belgilenedi .
Qosimsha oqiw waziypalari formasi Xaliq Ta’lim Wa’zirligi
ta’repinen belgilengen normativler tiykarinda bo’listiriledi.
Mekteptin’ oqiw ta’rbiyaliq isleri Xaliq Ta’lim Wa’zirligi
ta’repinen tastiyqlang’an , bazisli oqiw rejesi ha’m uliwma
orta ta’limnin’ oqiw da’stu;rleri arqili a’melge asiriladi .

Oqiw pa’nleri uliwma ta’lim da’stu;rleri dizimi,oqiw waqtinin’

dawamlilig’i bazisli oqiw reje ha’m uliwma orta ta’limnin’
ma’mleketlik ta’lim strandartlari menen belgilenedi.
Uliwma orta ta’lim qatnap oqiw ha’m pitkeriwshilerdin’
Juwmaqlawshi attestatsiyasi arqali a’melge asiriladi .Pitkeriwshilerge
Ma’mleketlik attestatsiyalar arnayi jetiskenlikleri bar bolsa imtiyazli
attestetlar beriledi.

O’zbetinshe ta’rizde uliwma orta ta’lim da’stu;rin o’zlestirgen

qatnasiwshilarg’a Xaliq ta’limi wa’zirligi ta’repinen tastiyqlang’an
Eksterna haqqindag’i nizamina tiykarlanip, eksterna ta’rtibinde
attestatsiyadan o’tiw huquqi beriledi.

O’zbekstan Respublikasinda 2018-2019 oqiw jili basinda ja’mi

Uliwma orta ta’lim orinlari sani 9774 bolip, onin’ 6044 –i(62%)
awillarda 3730-i(38%) qalaliq jerlerde jaylasqan .O’tken jildin’
qarag’anda ta’lim orinlari sani 0.6% ke asti (56).O’zbekistan
Respublikasinda uliwma orta ta’lim mektepleri u’swh tu’rge
bo’linedi baslawish uliwma orta ta’lim ha’m basqalar .
2018-2019 oqiw jili basina uliwma orta ta’lim mektepleri
Uliwma saninan 9648-i uliwma orta ta’lim mektepleri , 37-si baslawish
mektepler ha’m 89-i basqa mektepler .Uliwma orta ta’lim
mekteplerinde ja’mi 5819.7min’ oqiwshi baslawish mekteplerde
6.6min’ oqiwshi ha’m basqa mekteplerde 21.0 min’ oqiwshi
ta’lim almaqda .2018-2019 oqiw jili basina ja’mi oqitiwshilar sani
444.2 min’ di quraydi olardan 54% ti auillarda , 46% ti qalaliq
mekteplerde xizmet etip kelmekte . O’zbekstanda bir oqitiwshig’a
ortasha 13 oqiwshi tuwra keledi.

O’zbekstan Respublikasinin’ ta’lim dizimi to’mendegilerden ibarat:

-ma’mleketlik ta’lim standartlarina muwapiq ta’lim da’stu’rlerin
a’melge asirip bariwshi ma’mleketlik ha’m ma’mleketlik emes
ta’lim oraylari;
-ta’lim dizimi islewi ha’m rawajlaniwi ushin kerekli izertlew
islerin alip bariwshi ilmiy pedagogikaliq sho’lkemler;
-ta’lim tarawindag’i ma’mleketlik basqariw organlari sonin’ menen
birge olardin’ basqariwi astindag’i ka’rxana,sho’lkem ha’m
oraylar;
O’zbekistan Respublikasinda ta’lim dizimi yagana ha’m yaxlitdir.
O’zbekistan Respublikasinda ta’lim to’mendegi ko’rinislerde a’melge
asiriladi:
1.mektepke shekemgi ta’lim
2.uliwma orta ta’lim
3.orta arnawli ka’sip o’ner ta’limi
4.joqari ta’lim
5.joqari ta’limnen keyingi ta’lim
6.malaka asiriw ha’m kadrlardi qayta tayarlaw
7.mektepten tisqari ta’lim
Ta’lim diziminin’ uliwma basqariwin Wa’zirler mekemesi
a’melge asiradi .Sonin’ menen birge Wa’zirler mekemesi
joqari ta’lim oraylari ,Tashkent Islam Universiteti,sonin’ menen
birge xaliqaraliq taniqli shetel OTMlari(MDU,Westminister
universiteti ha’m tag’I basqalar)filiallarin tikkeley basqaradi.
O’zbekstanda ta’lim dizimi xizmeti tikkeley basqariwdi eki wa’zirlik
Xaliq Ta’lim Wa’zirligi (XTW)ha’m Joqari ha’m Orta arnawli Ta’lim
Wa’zirligi (JOATW) a’melge asiradi.
Ma’mleketlik ta’lim standartinin’ ma’qseti – uliwma orta ta’lim
dizimin ma’mlekette a’melge asirip atirg’an sotsial ekonomikaliq
jumislar rawajllang’an shetel ma’mleketlerinin’ oziq ta’jriybeleri
ha’mde ilm pa’n ha’m zamanago’y axborat kommunikatsiya
texnologiyalarina tiykarlang’an halda qa’liplestiriw ma’nawiy
ba’rkamal ha’m intellectual rawajlang’an shaxsti ta’rbiyalawdan
ibarat.
Ma’mleketlik ta’lim standartlarinin’ waziypalari to’mendegilerden
Ibarat:
Uliwma orta ta’lim mazmuni ha’m sipatina qoyilatug’in talaplardi
belgilew;
milliy uliwmna insaniy ha’m ma’nawiy qa’diriyatlar tiykarinda
oqiwshilardi ta’rbiyalawdin’ samarali usillari ha’m formalarin
jariya etiw;
oqiw ta’rbiya procesine pedagogikaliq ha’m za’ma’nago’y
axborat kommunikatsiya texnologiyalarin jariy etiw , uliwma
orta ta’lim oraylarinin’ oqiwshilari ha’m pitkeriwswhilerinin’
malakasina qoyilatug’in talaplardi belgilew;
kadrlardi ma’qsetli ha’m sipatli ta’rbiyalaw ushin ta’lim,pa’n ha’m
islep shig’ariwdin’ samarali integratsiyasin ta’miynlew;
Ma’mleketlik ta’lim standartlari to’mendegi tiykarg’i princplerge
tiykarlanadi :
oqiwshi shaxsi onin’ umtiliwlari qa’bileti ha’m qizig’iwshiliqlari
ustuvarlig’i;
uliwma orta ta’lim mazmuninin’ insanparwarlig’i;
ma’mleketlik ta’lim standartlarinin’ ta’lim tarawindag’i ma’mleket
ha’m ja’miyet talaplarina ,shaxs za’ru’rligine maslig’i;
uliwma orta ta’limnin’ basqa ta’lim tu’rleri ha’m basqishlari menen
u’zliksizligi ha’m ta’lim mazmunin’ uzviylig’i;
uliwma orta ta’lim mazmunin’ respublikadag’i barliq jerlerde birligi
ha’m yaxlitligi;
Uliwma orta ta’limnin’ ma’mleketlik ta’lim standartlarinin’ quramliq
bo’lekleri
Ma’mleketlik tlim standarlari to’mendegi bo’liklerden ibarat :
-uliwma orta ta’limnin’ tayanish oqiw rejesi:
-uliwma orta ta’limnin’ oqiw da’stu’ri;
-uliwma orta ta’limnin’ malaka talaplari;
-bahalaw dizimi;

Uliwma orta ta’limnin’ malaka talaplari uliwma ta’lim pa;nleri

boyinsha ta’lim mazmunin’ ma’jbu’riy minimum ha’m juwmaqlaw
ma’qsetlerine oqiw ju’klemeleri ko’lemine ha’mde ta’lim
sipatina qoyilatug’in talaplardan ibarat bolip ol to’mendegilerden
quraladi:
bilim-u’yrenilgen mag’liwmatlardi eslep qaliw ha’m qayta
tu’sindirip beriw;
ko’nlikpe-u’yrenilgen bilimlerdi tanis jag’daylarda
qollay biliw;
malaka - uyrenilgen bilim ha’m qa’liplesken ko’nlikpelerdi
tanis emes jag’daylarda qollay aliw ha’m jan’a bilimlerdi
payda etiw;
kompetensiya-bar bilim ha’m ko’nlikpe ha’m malakalardi
ku’ndelik sharaitta xizmette qollay aliw qa’bileti.
Bahalaw dizimi- ma’mleketlik ta’lim standarti boyinsha
uliwma orta ta’limnin’ malaka talaplarinin’ oqiwshilar
ta’repinen o’zlestiriw da’rejesin ha’m uliwma orta
ta’lim oraylarinin’ xizmeti sa’maradarlig’in aniqlaytug’in
me’zonlar majmuidan ibarat.
Uliwma orta ta’limnin’ ma’mleketlik ta’lim standarti talaplarina
boysiniwin qadag’alaw.
Ma;mleketlik ta’lim standarti talaplarina boysiniw u’stinen
qadag’alwdi a’melge asiriwdin’ ma’qseti - ma’mleketlik ta’lim
standartinin’ talaplarin orinlaw da’rejesin aniqlaw
za’ru’r is-ha’reketlerdi a’melge asiriw tiykarinda
ta’lim sipatin ta’miynlewden ibarat.
Ma’mleketlik ta’lim standarti talaplarina boysiniw u’stinen
qadag’alaw O’zbekstan Respublikasi Xaliq ta’limi wa’zirligi
ta’repinen to’mendegi ko’rinislerde a’melge asiriladi:
ma’mleketlik ta’lim standartlari talaplari tiykarinda barliq
ulwma orta ta’lim oraylarinda oqiwshilar iyelewi lazim bolg’an
malaka talaplarina baha beriw;

tayanish oqiw reje ha’m oqiw da’stu’rlerinin’ orinlaniwin

izertlew.