О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər



Yüklə 2,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/51
tarix25.12.2016
ölçüsü2,61 Mb.
#3052
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   51
R


m
,

  və 
R
  kəmiyyətləri  konstant  deyildir  və 
mürəkkəb  asılılıqlara  təyin  olunur.    Maqnit  nüfuzluğu 
Ģəkil  3.1  [2]-də  verilmiĢ  əyri  üzrə  təyin  olunur. 
;
lim
0
0
H
B
H
baş




  
dH
dB
d
0






 
56 
 
 
Şək. 3.1. Maqnit sahə gərginliyi H- dan asılı olan  


maqnit nüfuzluğu (1) və 


differensial 
 maqnit nüfuzluğu (2) 
 

m
  kəmiyyətinin  qiymətindən  asılı  olaraq  bütün 
cisimlər üç sinfə bölünür: diomaqnetiklər, paramaqnetiklər 
və ferromaqnetiklər. 
Diomaqnetiklərdə 

m
«0;  paramaqnetiklərdə 

m
  >0; 
ferromaqnetiklərdə 

m
»0 (10
4
 və daha çox). 
Ferromaqnetiklər 
paramaqnetiklərdən  bir  çox 
xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirlər: 

H və B arasındakı asılılığı ifadə edən maqnitlənmə 
əyrisi  paramaqnitlər  üçün  düz  xətt,  ferromaqnitlər  üçün 


ün sabit olmadığından mürəkkəb xarakterli olur; 
Küri  temperaturu  (küri  nöqtəsi)  adlandırılan  bir  sıra 
temperaturda  yox  olur:  ferromaqnitik  maqnitsizləĢir  və 
paramaqnitikə çevrilir

ferromaqnetikin  maqnitlənmə  və  yenidənmaqnit-
ləmə  əyriləri  uyğun  gəlmir  -  maqnit  sahə  gərginliyinin 
dəyiĢməsi ilə induksiya özünəməxsus gecikmə ilə dəyiĢir. 
Bu  hadisə  histerezis  adlanır,  yenidən  maqnitlənmədə  B-


 
57 
nin  H-dan  asılılığından  alınan  qapalı  əyri  isə  histerezis 
ilgəyi adlanır (Ģəkil 3.2). 
B-nin  H-dan  asılılığında  bir  sıra  xarakterik 
nöqtələrin uyğun adları vardır. 
B
s
  maqnit  induksiyasının  doyması  olub  M-in 
maksimum qiymətinə uyğundur. B- nin sonrakı artımı H-
ın artmasının hesabına olur, necəki 
)
(
M
H
B




Yenidən  maqnitlənmədə  induksiyanın  əldə  edilən 
qiymətlərindən  asılı  olarq  son  həddinə  çatdırılmıĢ  və 
xüsusi  histerezis  ilgəklərinə  ayrılırlar.  Son  həddinə 
çatdırılmıĢ  ilgək  materialın  maqnitlənməsinin  B
s
  doyma 
həddinə  qədərki  halına  uyğun  gəlir.  Qalan  digər  xüsusi 
histerezis ilgəkləri H
max
-dan kiçik qiymətlərə uyğun gəlir. 
 
Şək. 3.2. Maqnit histerezis  ilgəyi. 
 1-2-maqnitsizləĢdirilmiĢ vəziyyətdən ilkin  maqnit-
ləndirmə  əyrisi;  1-2-  alçalan  budaq  (qol);  4-1- 
yüksələn budaq; 1-2-3-4-1- histerezis ilgəyinin son 
həddi. 
 
 


 
58 
B
r
-  qalıq  maqnit  induksiyası  elə  induksiyaya  deyilir 
ki, maqnit sahəsini götürdükdən sonra materialın doymaya 
qədərki maqnitlənməsindən qalmıĢ olsun.  
H
c
-  koersitiv  qüvvə  (coercitio  latın  sözü  olub,  – 
saxlama deməkdir) - maqnit sahə gərginliyi, ferromaqnitin 
doymaya  qədər  əvvəlcədən  maqnitlənməsini  tam 
maqnitsizləĢdirmək  üçün  lazımdır  (son  hədd  histerezis 
ilgəyində  B=0  almaq  üçün).  Ferromaqnitlərin  maqnit 
xüsusiyyətləri  (ilk  növbədə  poladın)  onların  kimyəvi 
tərkibləri  ilə  təyin  edilir.  Belə  ki,  nikelin,  marqansın, 
karbonun,  azotun  və  misin  daxil  edilməsi 
baş

  baĢlanğıc 
maqnit  nüfuzluğunu  azaldır  və  H
c
  koersitiv  qüvvəni  
çoxaldır.  Eyni  vaxtda  silisium,  xromu,  molibdeni, 
niobiumu,  volfromu  və  vanadiumu  daxil  etdikdə 
baş

 
artırır  və  H
c
  azalır.  BaĢlanğıc  maqnit  nüfuzluğu 
baş

ilə 
koersitiv  H
c
  qüvvəsi  arasında,  polad  üçün  əks 
mütənasiblik  asıllığı  mövcuddur.  Belə  ki,  H
c
=0,2…5 
kA/m  və 
270
...
10


  qiymətləri  arasındakı  diopozonda 
1
)
17
,
0
(


c
baş
H

asılılığı müəyyən olunmuĢdur.  
Ferromaqnitlərin  xüsusiyyətləri  onunla  izah  olunur 
ki,  onlarda  bərabər  miqdarda  doymaya  qədər  özbaĢına 
maqnitlənmiĢ  və  keçid  qatı  ilə  hüdudlanmıĢ  domenlərin 
(həcmlərin)  olmasıdır  (domen-  fransızca  domiane-  sahib 
olma    deməkdir).  Domenlərin  ölçüləri  (0,005...0,5)10
-3
m, 
sərhəd  qatının  qalınlığı  isə  (0,25...0,35)10
-7
m  həddə 
dəyiĢir.  Domenlərin  hər  birinin  maqnitlənmə  vektorları 
necə  deyərlər  yüngül  maqnitlənmə  boyunca  yönəlmiĢdir. 
QonĢu  domenlərin  maqnitlənməsi  ya  qarĢı-qarĢıya,  ya  da 
90
0
  bucaq  altında  yönəlmiĢdir.  Bu  onunla  əlaqədardır  ki, 
ferromaqnetiklərdə  yüngül  maqnitlənmə istiqaməti kristal 


 
59 
qəfəsdə kubun qabırğası və yaxud kubun fəzavi dioqanalı 
(nikel  üçün)  hesab  olunur.  Bu  vektorların  xaotik 
istiqamətlərinin  nəticəsidir  ki,  xarici  maqnit  sahəsinin 
olmadığı  halda  materialın  ümumi  maqnitlənməsi  sıfıra 
bərabər olur. 
Ferromaqniti  maqnit  sahəsində  yerləĢdirdikdə 
domenlər  arasındakı  sərhədlər  qarıĢır  və  onların 
maqnitlənmə vektorları maqnitləndirici sahə istiqamətində 
dönürlər ki, nəticədə ferromaqnit maqnitləĢir. 
Maqnitləndirici  sahəni  dəyiĢdirdikdə  demon  sərhəd-
ləri  sıçrayıĢla  yerlərini  dəyiĢirlər,  belə  yerdəyiĢmə  bəzi 
energetik  səviyyəni  dəf  etmək  üçün  vacibdir.  Bu  halda, 
enerjinin itməməsi qanununa əsasən domenlər arası qatın 
enerjisi  çoxalır.  Bu  sıçramaları  daha  böyük  həddə  (10
9

maqnitlənmə  əyrisində  görmək  olar  (bax  Ģəkil  3.2).  Bu 
effekt  1919-cu  ildə  alman  alimi  Henrix  Barkqauzen  kəĢf 
etmiĢdir  və  onun  adını  daĢıyır.  Barkquzen  sıçramalarının 
parametrlərindən (onların sayı, forma və müddəti, spektral 
paylanması)  materialın  keyfiyyətinə  və  xüsusiyyətlərinə 
nəzarət  etmək  üçün  istifadə  olunur.  Bu  metoddan  nazik 
zolaq  və  təbəqə  materiallarda  istifadə  edilir,  çünki böyük 
kütləli  maqnitləĢən  materiallarda  sıçramalar  bütöv  səsə 
qarıĢır.  Bununla  yanaĢı  təyin  edilmiĢdir  ki,  yenidən 
maqnitləĢmədə  maqnit  gurultusunun  e.h.q-si  nəinki 
maqnitləĢən materialın kütləsindən asılıdır və həm də ona 
təsir edən gərginliyin səviyyəsindən asılıdır. Bu asılılıqdan 
ferromaqnit  detalla  da  qalıq  və  ona  tətbiq  edilmiĢ 
gərdinliyin  səviyyəsinə  nəzarət  etdikdə  istifadə  olunur. 
Məsələn,  PĠON-01  maqnit  gurultu  cihazında  yenidən 
maqnitləĢmədə  maqnit  səs-küyünün  qeydə  alınması, 
tətbiqi  çevirici  vasitəsilə  yerinə  yetirilir.  Cihaz  nəinki 
gərginlikli-deformasiyalı  vəziyyətdə  olan  və  həmçinin 


 
60 
döymə-özüllü KCU polad yeraltı qaz kəmərlərinin nəzarət 
olunmasında da müvəffəqiyyətlə tətbiq olunur.  
B
s
  əhatəsinə  yaxınlaĢdıqca,  domenlər  arasındakı 
qarıĢma  və  onların  maqnitlənmə  vektorlarının  fırlanması 
qurtarır  və  sonralar  B
s
-in  cüzi  artımı  maqnit  sahəsinin 
təsiri  ilə  atomların  maqnit  momentlərinin  dönməsi 
hesabına  yaranır.  Dağıtmadan  maqnit  nəzarəti  zamanı 
ilkin informativ parametrlər kimi, hər Ģeydən əvvəl, B
s
, B
r
 
və H
s
 istifadə olunur. 
 

Yüklə 2,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin