Mövzu 6: Türkiyə 1918- ci İLDƏ

2000-ci il mayın 16-da S.Dəmirəlin prezidentlik müddəti qurtardı. Onu, seçkilərdə qələbə qazanmış Əhməd Nejdət Sezər əvəz etdi.

16 noyabr 2002-ci ildə Abdullah Gül Baş nazir kimi 58-ci hökuməti qurdu.

Mavi Mərmərə basqının ardından İsrailin irəli sürülən şərtləri yerinə yetirməməsi üzərinə Türkiyə, Sentyabr 2010-cu ildə İsrail səfirinə ölkəni tərk etməsini söyləmiş və Türkiyə ilə İsrail arasında hərbi əlaqələr təxirə alınmıştır1. Türkiyə hadisədən əvvəl Yaxın Şərqdə İsrailin ən əhəmiyyətli müttəfiqlərindən biri olmasına baxmayaraq bu hadisədən sonra bir NATO üzvü kimi veto hüququndan istifadə etmiş və NATO-da rəsmi İsrail nümayəndəliyinin olmasını əngəlləyib. Son aylarda əlaqələrdə qeyd edilən hadisələr münasibətilə Türkiyə vetosunu qaldırmış və İsrail Brüsseldəki NATO mərkəzində daimi ofis açmışdır.

2011 seçkilərində, AK Partiya%49,83 ilə TBMM-ə 327 millət vəkili ilə daxil olmuşdur. Oy nisbəti artımına qarşı məclisə girən deputat bir əvvəlki seçkiyə nisbətən azalmışdır. AK Partiya hökuməti 3-ci dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. CHP%25,98 səs almışdır.

24 aprel 2007-ci ildə Abdullah Gül Ədalət və İnkişaf Partiyası tərəfindən Türkiyə Respublikasının Prezidentliyinə namizədliyi irəli sürüldü. 2007-ci il avqustun 28-dən Prezident vəzifəsinin icrasına başlamışdır.

30 sentyabr 2012-ci ildə Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ədalət və İnkişaf Partiyasının bu mühafizəkar İslam partiyasının qurultayında bütün müsəlmanları təqib etmək nümunəsi olduğunu elan etdi ^[21] . Ərdoğan iqtidar partiyasının lideri yenidən seçildi ^[22]

10 Avqust 2014-cü il Ərdoğanın ölkənin ilk prezident seçkisini qazandığı, 28 Avqust 2014-cü ildə vəzifə aldı. Ərdoğanın tərk edildikdən sonra 21 Avqustda hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının lideri seçilən Türkiyə xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu yeni baş nazir oldu ^[23] . Prezident olaraq ilk xarici səfəri Şimali Kipr Türk Respublikasına idi ^[24] .

Professor Devid Greber , 2016-ci ilin yanvar ayında qeyd edir ki, "Ötən 3-4 il ərzində ölkədə avtoritarizm istiqamətində kəskin dəyişiklik baş verib ... Ərdoğanın Prezidentin formasını prezident başçılığına dəyişdirməyə çalışdığı təəssüratı olur onun gücü. Bu, Türkiyənin çoxu tərəfindən deyilir " ^[25] .

Türkiyənin hazırkı Baş naziri Ədalət və İnkişaf Partiyasının namizədi Rəcəb Tayyib Ərdogan 51,74 % səslə, yəni 20 milyon 875 min nəfərin səs verməsilə Türkiyənin 12-ci prezidenti secilib. Digər namizədlər CHP, MHP və ümumilikdə 5 partiyanın ortaq namizədi İhsanoglu 38,49 % , HDP və BDP-nin ortaq namizədi Dəmirtaş isə 9,77 % səs toplayıblar.

Türkiyənin yeni prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 28 avqust tarixindən Cankaya Köskündə Abdulla Güldən prezidentlik postunu təhvil alacaq və o, gündən siyasi fəaliyyətinə prezident kimi davam edəcək.

Onu da qeyd edək ki, 12-ci prezident xalq yolu ilə seçildiyi üçün onun səlahiyyətləri də nisbətən indiki prezident Abdulla Güldən daha böyük olacaq. Səbəb isə 12-ci prezidentin ilk dəfə xalq səs verməsilə seçilməsidir. 

Politoloq İrfan Çiftkinin sözlərinə görə, “Bu, seçkilərdə Türkiyə xalqı yeni prezidentini seçib və bir şəkildə prezidentlik idarəetməsinə keçiləcək. Türkiyə daha dinamik və daha aktiv bir hala gələcək və bu da yeni Türkiyə dediyimiz prosesin baslanğıcıdır”.

Türkiyənin prezident idarəçiliyi ölkəsinə çevrilməsi üçün qarşıdakı aylarda erkən seçimlə Konstitusiyada dəyişiklik olması da gözləniləndir. Türkiyənin yeni prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bu postda ilk səfər edəcəyi ölkələr də məlum olub. O, prezident postunda ilk səfərini Azərbaycan və Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinə edəcəyini bildirib. 

Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyev prezident seçilməsi münasibətilə Ərdoğana göndərdiyi təbrik məktubunda onu Azərbaycana səfərə dəvət etmişdi. Avqustun 24-də partiyanın idarə heyətinin iclasını keçiriləcək Ədalət və İnkişaf Partiyasının fövqəladə qurultayından sonra partiya namizədinin adını elan edəcək. 15 iyul 2016 16-dan Türk çərçivəsində Türk hərbi bir etdi zərbə cəhdi uğursuzluqla başa çatdı. Zərbənin təşkilində Ərdoğan ABŞ-da yaşayan Fəthullah Gülənə ittiham etdi . Zərbə dövründə Ərdoğan, Marmarisdəki zərbəni əlindən aldı, otelin fırtınasından qısa bir müddət əvvəl İstanbula uçmaq üçün vaxt gəldiyi yerdən iki qaçqın öldürüldü. Ümumilikdə üsyan zamanı 238 nəfər ölüb, 3 min nəfər yaralanıb. Öldürülmədən yarım ay sonra Türkiyədəki tutulma ittihamı ilə tutulanların ümumi sayı 26 minə çatdı, həbsxanada 2,839 əsgər, 29 polkovnik xidmətdən təxirə salındı, 5 general^{[ aydınlaşdırmaq ]} . 75 min adamın pasportu ləğv edildi ^[28] . Zərbənin dayandırılmasından sonra Ərdoğan Türkiyədə Avropa Birliyi ilə münaqişəyə, Avropa İttifaqına üzv olmaq perspektivlərinin itkisinə və Avropa İttifaqı və Türkiyə arasında viza rejiminin ləğvinə səbəb olan Türkiyədə ölüm cəzasının bərpa edilməsində israr etməyə başladı ^[29] .

Avqustun sonlarında Türkiyə Silahlı Qüvvələri "Fərat qalxanı" adlı hərbi əməliyyat çərçivəsində və Azad Suriya Ordusu (ASO) döyüşçülərinin də iştirakı ilə Suriyanın Cərablus şəhərinə qoşun yeridərək, bu bölgədəki "İslam Dövləti"nin (İŞİD) dayaq məntəqələrinə çox ciddi zərbələr endirdi.

Cərablusdan geri çəkilən İŞİD yaraqlılarının yerini isə gözlənildiyi kimi Azad Suriya Ordusu aldı.

Suriya münaqişəsinin başlamasından bu günə qədər Türkiyə ilk dəfədir ki, açq şəkildə ASO-ya hərbi dəstək vermək üçün başqa ölkəyə hərbi müdaxilə etmiş oldu.

Bir çox müstəqil araşdırmaçıların rəyinə görə isə Türkiyə Suriya ərazisinə qoşun yeritməklə əslində çox böyük riskə gedir.Türkiyə qoşunlarının Suriyada hələ uzun müddət qalacağı istisna deyil. Baş nazir Binali Yıldırımın da ABŞ -ın Vitse-prezidenti Joe Biden-lə birgə keçirdiyi mətbuat konfransında açıq şəkildə "Suriyada nə qədər lazımdırsa, o qədər qalacağıq" ifadəsini işlətməsi faktı da bunu təsdiq edir.

Aydındır ki, Türkiyənin burda hərbi varlığının üç prioritet məqsədi var, birincisi Suriya-Türkiyə sərhəd bölgələrində fəallaşan, özünü İslam Dövləti adlandıran qruplaşmanı buradan birdəfəlik uzaqlaşdırmaq, ikincisi isə Suriyada təsiri get-getə ardan etnik Kürdləri Fərat çayının şərq tərəfinə sıxışdırmaqdır.

Üçüncü məqsəd isə təbii ki, azad edilən ərazilərdə (Cərablusdan Azaz şəhərinə qədər) terrorçulardan tamamilə təmizlənmiş bufer zona yaratmaq.

Bufer zonanın yaradılmasının həm Suriyadakı münaqişədən qaçmağa çalışan qaçqınların hərəkətini daha da asanlaşdıracağı gözlənilir.

Bu məqsədlərin qısa müddətdə həyata keçirilib keçirilməyəcəyini demək çətin olsa da hələ ki, üstünlüyün Türkiyənin tərəfində olduğu aydındır.

Maraqlısı odur ki, Ağ Ev hərbi əməliyyatlar başladıqdan dərhal sonra "Türkiyənin terrora qarşı olan mübarizəsini dəstəklədiyi" açıqlamasını yaydı.

O günlərdə Ankarada rəsmi səfərdə olan vitse-prezident Joe Biden də bunu mətbuat önündə təkrar etdi.

Görünür ABŞ başda olmaqla Qərb ölkələri türk ordusunun timsalında Suriya və İraqda dərin kök salan İŞİD-ə qarşı mübarizə aparan peşəkar bir müttəfiq əldə etdiklərini qəbul edirlər.

Avropa ölkələrini də təhdid edən "İslam Dövləti"nin türk ordusuna elə də ciddi müqavimət göstərə biləcək mexanizmləri olmadığından məsələ onların xeyrinə həll edilə bilər.

Fərat qalxanı əməliyyatında Türkiyənin planlarına daxil olan məsələlərdən biri də "Kürd məsələsi"dir.

Lakin rəsmi Washington-u qane etməyən bir məsələ Ankaranın kürdlərə qarşı olan barışmaz mövqeyidir.

Türkiyə qəti şəkildə Suriyadakı kürdlərlə hər hansı danışıqlara getmək niyyətində deyil, həmçinin də Suriyada yeni kürd dövlətinin yaranmasının da qəti əleyhinədir.

Lakin Ankaranın kürd məsələsindəki mövqeyi ilə heç də bütün ölkələr razı deyil. Rəsmi Washington və rəsmi Kreml Suriyada fəaliyyət göstərən PYD-nin (və onun hərbi qanadı YPG) əsas dəstəkçiləri olaraq bilinirlər.

Digər maraqlı məqam isə Türkiyənin hərbi müdaxiləsinə Rusiya və İranın münasibətidir. Bilindiyi kimi İran və Rusiya həm Suriyanın ərazi bütövlüyünü, həm də Bəşir Əsəd rejimini dəstəkləyirlər.

Türkiyədə də Erdoğan hökümətinin son vaxtlar prezident Bəşir Əsədə qarşı nisbətən daha mülayim bəyanatlar səsləndirməsi onu göstərir ki, Ankaranın Suriya siyasətində ciddi dəyişiklər gözlənilir.

Məhz buna görə də İran və Rusiya Suriyada davam edən hərbi əməliyyatlara sərt reaksiya verməkdən çəkinirlər.

Bütün bunlara baxmayaraq, qeyd edilidiyi kimi, Türkiyənin keçirdiyi hərbi əməliyyatların da kifayət qədər riskləri çoxdur.

Beynəlxalq araşdırmaçılar Türkiyənin bilərəkdən "Suriyadakı bataqlığa" girdiyini qeyd edirlər.

Düzdür, risklər olsa da türklərin İŞİD-ə qarşı uğurlu əməliyyatları Qərb ölkələrinin də maraqlarına xidmət edir. Qərbin qarşısında duran yeganə dilemma "kürd məsələsidir".