Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
317
317
Bağırov getdikdən sonra Aslan bəyin ailə üzvləri bir-bir-
lərini təbrik ediblər və rus yavərin onları xilas etməsindən
məmnun qalıblar. Amma hər halda əmr icra olunana qədər iç-
lərində bir tərəddüd də var idi. Səhərin alatoranında qapıya
gələn iki yük maşınının və gələn faytonların atlarının səsi ev
adamlarını yuxudan oyadır. Gələn hökumət nümayəndələri
Mircəfər Bağırovun yazılı əmrini onlara təqdim edir. Bu əmri
alan ailə üzvlərinin sevincləri yerə-göyə sığmır.
Bu zaman Aslan bəyin qardaşı Süleyman bəyin bir qız
övladı dünyaya gəlir. Onun ayağı çox düşərli olduğuna görə
adını Sayalı qoyurlar. O vaxtkı Nuxada (indiki Şəkidə) anadan
olduğuna görə indi də hərdən zarafatla Sayalı xanımı “Nuxalı”
deyə çağırırlar.
Yeri gəlmişkən Aslan bəyin Nuxanın Daşburun kəndində
sürgün həyatı yaşayan ailə üzvləri həmişə Daşbulaq camaa-
tını sevgiylə xatırlayardı. Onlar deyərdilər ki, Daşbulaqlılar
bizə böyük hörmət göstərir, qayğımızı çəkir və ürək-dirək
verərək deyərdilər ki: “Pis günün ömrü az olar”. Aslan bəyin
ailə üzvləri bu gün də Şəki camaatına, xüsusilə də Daşbulaq
əhalisinə öz dərin minnətdarlığını bildirir.
Bu hadisəni xatırlayan Aslan bəyin qardaşı deyirdi ki, Ba-
ğırov və onu müşayiət edənləri quduz banditlərin caynağın-
dan xilas etdikdən sonra az öncə vəhşicəsinə öldürüləcəyi
xofundan hələ də özünə gələ bilməyən Mircəfər Bağırov As-
lan bəyi bağrına basaraq üzündən öpmüş, minnətdarlıq hissi
ilə bildirmişdi:
– Aslan bəy, sənə bir can borcum var.
Bundan sonra süfrə açılmış, çörək kəsilmişdir. Yeməkdən
sonra Bağırovun yavəri ilə mən onlardan icazə alaraq meşəyə
çiyələk yeməyə getdik. Zəngəzur meşələrində çox ətirli yaba-
nı çiyələklər bitərdi. Biz bu çiyələkləri dərib yeyirdik. Mircə-
fər Bağırovun yavəri tez-tez məni qucaqlayaraq onları
ölümdən qurtardığımız üçün Aslan bəyə xüsusi minnətdarlı-
ğını bildirirdi. Bu zaman yavər Aslan bəyin necə qəhrəmanlıq
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
318
göstərməsini, necə dəqiq hərbi taktika seçməsini, bir göz qır-
pımında vəhşiləşmiş banditləri gəbərtməsini, həmin döyüşdə
Aslan bəyin cəsur döyüşçülərindən üçünün həlak olmasını
danışıb, bütün bunlara görə ömrü boyu Aslan bəyə borclu
olacağını bildirmişdi.
Bəli, zaman yetişdi və rus yavər Nuxada öz sədaqətini,
verdiyi sözü kişi kimi tutmasını sübut etdi. Onu da qeyd et-
mək yerinə düşər ki, Savalan Şirinov və qeyriləri Mircəfər
Bağırovun Aslan bəyin qəhrəmanlığına qibtə etdiyini və ona
xüsusi rəğbəti olduğunu deyərdilər.
Bu faktı arxiv sənədi (Fond 1. Siyahı 1. İş 126.) də təsdiq
edir. Mircəfər Bağırov 1920-ci ildə Qarabağda inqilab komi-
təsi sədrinin müavini işləyərkən Aslan bəy Sultanov Qaraba-
ğın və Zəngəzurun fövqəladə komissarı (ali rəhbəri) olub. Bu
da o deməkdir ki, o zaman Mircəfər Bağırov Aslan bəyin ta-
beçiliyində işləmiş və onun bütün fəaliyyətini, qəhrəmalıq-
larını, qeyri-adi sərkərdəlik istedadını şəxsən öz gözləri ilə
görmüş, bütün bunlara görə də ona pərəstiş etmişdir.
Mircəfər Bağırov sonrakı fəaliyyətində də Aslan bəyə olan
rəğbətini gizlətməmiş, belə ki, onları sürgündən azad etdik-
dən sonra nəslin ağsaqqalarına gizli olaraq tövsiyyə etmişdir
ki, soyadlarını dəyişsinlər. Ona görə də Aslan bəyin qohum-
larının əksəriyyəti Sultanov soyadından Abdullayev soyadına
keçmişdir. Bu soyadı da ona görə götürmüşdülər ki, Aslan
bəyin atası Kərbəlayi Hüseyin bəyin babasının adı Abdulla
bəy olmuşdur. Bu soyadı qəbul etdikdən sonra ailə sanki bəy
damğasından qismən də olsa canını qurtara bilmişdir.
Mircəfər Bağırovun razılığı, xeyir-duası olmadan heç kəs
bu soyadı dəyişməyə cürət etməzdi. Çünki birincisi Mircəfər
Bağırov bu nəsli çox yaxşıl tanıyırdı, bilirdi ki, bu nəsil Azər-
baycanın ən qədim zadəgan bəy nəsillərindən biridir. İkincisi
isə Mircəfər Bağırov hüquq-mühafizə orqanlarının başında
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
319
319
işləyən bir adam kimi kimin kimə necə bağlı olmağını də-
qiqliklə bilirdi.
Bu fikirlərin təsdiqi kimi 50-ci illərdə onu ölümdən qurta-
ran Aslan bəyin doğma bacısı oğlu və əmisi nəvəsi Canbaxış
Ab-
dullayevi maliyyə naziri, sonra Qutqaşen rayonunun (indiki
Qəbələ rayonu) birinci katibi, qardaşı oğlu professor, tarix
elmləri doktoru Həsi Abdullayevi Mərkəzi Komitənin şöbə
müdiri vəzifəsinə təyin etmişdi. Mircəfər Bağırov çox yaxşı
bilirdi ki, Həsi Abdullayevin atası Behbud bəy Sultanov hələ
1920-1921-ci illərdə Aslan Sultanovun işçisi olmuşdu. Can-
baxış Abdullayev isə Abış bəy Sultanovun oğlu idi, yəni
Aslan bəyin əmisi oğlunun oğlu idi. Bütün bunlar da Mircəfər
Bağırovun Aslan bəyin unudulmaz xatirəsinə və onun ruhu
qarşısında olan borcuna dərin hörmətin əksidir.
****
Deyilənlərə görə bir gün Aslan bəy Gürcüstana bir tədbirə
dəvət olunur. Tədbirdə öz dövrünün yüksək hərbi vəzifələrini
tutan adamlar işturak edirlər. Tədbirin sonunda bir yarışma
təşkil olunur. Hədəfləri düzüb nişan almaq və hədfləri vur-
maq şərt qoyulur. Hər kəs öz atılıcılıq məharətini göstərməyə
çalışır. Atəş açanlar hədəfləri yüksən ustalıqla vura bilirlər-
miş. İşi belə görən Aslan bəy qərara alır ki, burada qeyri-adi
bir şücaət göstərsin. Ona görə də növbə ona çatanda tüfəngi
qaldırıb hədəfi nişan almaq əvəzinə hər kəsdən fərqli olaraq
öz yerini alaraq hədəfə diqqətlə baxmağa başlayır. Ətrafda
olanlar təəccüblərini gizlədə bilmirlər. Maraqla onun hərə-
kətlərinə göz qoyurlar. Bu zaman Aslan bəy arxasını hədəfə
sarı tutaraq tüfəngi çiyni üstən qaldırıb hədəfi arxası tərəfə
vurub aşırır. Onun hədəfi arxası tərəfə vurub aşırması ora
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
320
toplaşanların hamısını təəccübləndirir. Onun qeyri-adi atıcılıq
qabiliyyəninə həsəd aparırlar.
****
Bir gün Aslan bəyin atası Hüseyn bəy anası Mülkü Ca-
han xanımla birlikdə müqəddəs Kərbəlaya ziyarətə getməyi
qərara alırlar. Allah bu ziyarəti onlara qismət edir. Ziyarəti
başa vurduqdan sonra geri dönüb evlərinə qayıtdıqları vaxt
kənd adamlarından biri hər kəsi qabaqlayaraq bəyin atının
başından tutur və üzünü bəyə tutaraq deyir:
– Ay Kərbəlayi Hüseyn bəy, allah mənə də belə bir at qis-
mət eləsin, mən də Kərbəlanı ziyarət edim.
Bu vaxt Kərbəlayi Hüseyn bəy gülümsəyərək ona cavab
verir:
– Allah belə bir atı sənə qismət elədi. Bu at bu gündən
sənindir.
Sevincindən çaşıb qalan bu sadə kənd adamı üzünü mə-
yus-məyus Kərbəlayiyə tutaraq susur. Onun bu mənalı baxış-
larını görən Kərbəlayi Hüseyn bəy məsələnin nə yerdə oldu-
ğunu başa düşür. Yenə özünəməxsus bir təbəssümlə, həm də
zarafatla bildirir:
– Təkcə Kərbəlayi mən deyiləm ki... Qoy qalan tədarükü
də Kərbəlayi Mülki Cahan xanım eləsin!
Bəli... O sadə adamın sevincinin həddi-hüdudu yox idi.
Belə səxavətli və allahsevər bir insanların qarşısında olmasın-
dan, onlardan gördüyü xeyirxahlıqdan allaha şükür edirdi.
İlk növbədə qadir Allanın rizası və yerdə isə Kərbəlayi
Hüseyn bəylə Kərbəlayi Mülkü Cahan xanımın vasitəçiliyi ilə
Kərbəla ziyarəti arzusunda olan həmin adama Kərbəla ziyarəti
qismət oldu!
Bu yerdə əlavə etməyi vacib bilirik ki, Kərbəladan qayı-
dan Kərbəlayi Hüseyn bəy Mac kəndini öz pulu ilə alaraq öz
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
321
321
ətrafında ehtiyacı olan insanlara təmənnasız olaraq ehsan ki-
mi paylayıb. Mac kəndinin gözəlliyi və füsunkar təbiəti barə-
də isə o kəndi öz gözləri ilə görmüş Nuşirəvan Əsədovun
xatirələrində ətraflı məlumat verilmişdir.
****
O dövrdə insanların dilində əfsanə kimi dolaşan bir həqi-
qəti də diqqətinizə çatdırmaq istəyirik: O dövrün sağ qalan
insanlarının xatirələrində yaşayan və daşnakları lərzəyə gəti-
rən bu əhvalat belədir.
Andronikin qoşunlarını xüsusi hərbi məharətlə tələyə sala-
raq məhv etdikdən sonra Andronik onun haqqında xüsusi ter-
ror planı hazırlayır. Onun təlimatı ilə xüsusi hazırlanmış ter-
rorçular Aslan bəyin gedib gəldiyi yerləri öyrənməli və fürsət
düşən kimi onu öldürməliydilər. Bu təlimata uyğun olaraq
Aslan bəyi terrorçular izləməyə başlayırlar. Nəhayət özləri
üçün əlverişli bir vaxtın yetişdiyini yəqinləşdirirlər. Aslan bəy
onu müşaiyət edənlərlə haradansa gəlirmiş. Bundan xə-
bər tutan terrorçular gələcəyi yolu dəqiq müəyyənləşdirib
yolun sağ və sol tərəflərindəki zəmilərin içərisində gizlənir-
lər. Axşama yaxın Aslan bəy oradan keçəndə atın üstündə,
ayaqları üzəngidə mürgüləyirmiş. Bu zaman fürsətdən istifa-
də edən terrorçular eyni zamanda zəminin içindən çıxaraq sağ
və soldan Aslan bəyi öldürmək üçün atəş açmağa cəhd edir-
lər. Bu zaman atın üstündə mürgələyən Aslan bəy zəmidən
gələn şıqqıltını eşidən kimi səs gələn nöqtələrə atəş açır.
Terrorçular hələ zəmidən tam çıxmamış Aslan bəy onları artıq
qanlarına qəltan edir. Onların arasında sağ qalan biri zəmidən
çıxaraq əllərini qaldırıb təslim olduğunu bildirir. Bu zaman
Aslan bəy onu öldürməyəcəyini vəd edir. Daşnak ter-
rorçusu şok vəziyyətində Aslan bəyin bu qeyri adi şücaətinin
pisxoloji təsiri altında ona yalvarmağa başlayır. Sonra Aslan
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
322
bəyə bildirir ki, Andronik xeyli müddətdir ki, onu öldürmək
üçün planlar hazırlayır. Aslan bəy onu yalvarışlarına görə de-
yil, Andronikə mesaj göndərmək üçün azad edir. Deyilənlərə
görə bu məsələni təfsilatı ilə eşidən Andronik və onun gene-
ralları dəhşətə gəlmiş, ümumiyyətlə daşnak ordusunun içəri-
sində çox böyük vahimə yaratmışdır.
Сян йанмасан,
Мян йанмасам,
Биз йанмасаг,
Нежя чыхар гаранлыглар айдынлыьа?!
Назим Щикмят
Qalan Arxiv Sənədlərini
Сизя Тягдим Едирик:
Azərbaycan Respublikası Milli Dövlət Arxivi, fond 410,
siyahı 1, saxlama vahidi 98, vərəqə 5
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
323
323
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
324
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
325
325
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
326
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
327
327
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
328
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
329
329
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
330
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
331
331
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
332
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
333
333
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
334
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
335
335
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
336
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
337
337
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
338
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
339
339
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
340
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
341
341
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
342
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
343
343
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
344
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
345
345
«Совет кянди", 1982-жи ил, 21 йанвар
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
346
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
347
347
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
348
МЦНДЯРИЖАТ
Ön söz əvəzi ......................................................................... 10
Ы
FƏSİL. Zəngəzur aslanı - Aslan bəy Sultanov ........... 15
ЫЫ
FƏSİL. Aslan bəy Sultanov- alternativsiz güc sahibi20
ЫЫЫ
FƏSİL. Qarabağın və Zəngəzurun fövqəladə
komissarı............................................................................... 34
Fövqəladə Komissarın mandatı ....................................... 37
Xəyanətin başlanğıcını təsdiq edən ilk sənəd........................35
ЫВ
FƏSİL. Zəngəzurun ermənilərə verilməsi ya da
xainin vətəni olmur........................................................... 133
В
FƏSİL ............................................................................... 142
Laçınlı Sultan bəygilin Sultanov deyil Muradov
olmasını arxiv sənədi təsdiq edir ................................... 213
Xatirələr... xatirələr... xatirələr....................................... 267
Kərbəlayi Hüseyn ocağının övladları ........................... 287
Arxiv sənədləri.....................................................................330
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Faiq Abdullayev. Zəngəzur aslanı – Aslan bəy Sultanov
349
349
Фаиг Абдуллайев
(Абдуллайев Фаиг Гулам оьлу)
ZЯNGЯZUR ASLANI-
Aslan Bяy Sultanov
Няшриййатын директору: Жейщун Хялилов
Dizayner:
Вцсаля Гярибова
Operator:
Дцрданя Гасымова
Техники редактор: Илащя Ляляйева
Чапа имзаланмышдыр: 10.11.2012
Каьыз форматы: 60/84. Офсет чапы 1/16.
Физики ч.в.22. Тираъ: 500
Цнван: Сумгайыт шящ., 13-жц мкр. Нийази кцч.
Емаил: дерелейез-билик@rambler.ру
bilik-2008@mail.ru
Тел.: (012) 408 39 51; (018) 656 50 42.
Dostları ilə paylaş: |