Moddalaming kristall panjara tugunlarida joylashgan donachalarning turiga hamda ularni o‘zaro bog‘lovchi kuchlarga ko‘ra molekular, atom, ion va metall bog‘lanishlarga ajratiladi. Molekular bog‘lanishda kristall panjara tugunlaridagi molekulalar o‘zaro molekular kuchlar hisobiga bogManadi. Bu bog‘lanish moddalarga asosan nometall materiallar, organik va bir qancha anorganik moddalar kiradi. Bu moddalar molekulalarini o‘zaro bogMovchi kuchlari kichikligi sababli, ular unchalik puxta va qattiq boMmaydi, oson suyuqlanadi. Atom bogManishda kristall panjara tugunlarida joylashgan atomlar o‘zaro tortishish kuchlar hisobiga bogManadi. Bu bogManishdagi mod dalarga asosan olmos, kremniy va ba’zi neorganik birikmalar kirib, ular juda qattiq, suyuqlanish temperaturasi yuqori boMib, amalda hech qan day eritmalarda erimaydi. Ion bogManishda kristall panjara tugunlarida musbat va manfiy zar- yadli ionlar ketma-ket tartibda joylashib, o‘zaro elektrostatik tortishish kuchlari hisobiga bogManadi. Ion bogManishli moddalarga ko‘pchilik tuzlar va ba’zi oksidlar misol boMadi. Bu moddalar molekular bogMa nishdagi moddalarga nisbatan puxtaroq boMib, suyuqlanish temperatu rasi yuqoridir
Metall va qotishmalaming suyuq holatdan qattiq holatga o‘tish jarayoni kristallanish deb ataladi. Kristallanish bilan bog‘liq boigan o‘zgarishlar ko‘p jihatdan metallarning xossalarini belgilab beradi. Kristallanish jarayonlari dastawal rus olimi D.K.Chemov tomonidan o‘rganilgan edi. Kristallanishning mohiyati quyidagicha: suyuq metallda atomlar uzluksiz harakatlanadi, temperatura pasayishi bilan harakat se- kinlashadi, atomlar o‘zaro yaqinlashadi va kristallanish markazlari deb ataladigan kristallarga guruhlanadi.
Metall va qotishm alam ing kristallanishi
Shundan so‘ng bu markazlarga yangi hosil bo‘lgan kristallar birika- di. Bir vaqtda yangi markazlar ham paydo bo‘ladi. Shunday qilib, kristallanish ikkita kristallanish markazlari paydo bo‘lishi va bu markaz lar atrofida kristallaming o‘sish bosqichidan tashkil topadi. Metallarning kristallanish jarayonini sxemasi 1.5-rasmda ko‘rsatilgan. Bu sxemani tahlil qilib chiqamiz. Avvaliga kristallar hech qanday to‘siqsiz o‘sadi (1.5 a - rasm), ular panjaraning to‘g‘ri tuzilishini saqlaydi. Kristallaming keyingi harakati vaqtida, ular o‘zaro to‘qnashadi va kristallaming hosil boTgan guruhlari noto‘g‘ri shaklga kiradi, lekin har bir kristallning o‘z ichki shakli to‘g‘riligicha qoladi. Kristallaming bunday guruhlariga, donachalar deyiladi
