Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə



Yüklə 64,3 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/28
tarix17.04.2017
ölçüsü64,3 Kb.
#14253
növüDərslik
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   28

Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
1
20.
 
Yarpağın hüceyrəvi quruluşu
Bitkini uzun müddət qaranlıqda saxlayanda yarpaqları saralır. 
Onu uzun müddət sulamadıqda yarpaqları büzüşür. 
Laboratoriya işi. Yarpağın dəricik hüceyrəsinin quruluşu.
Təchizat: yarpağın en kəsiyinin hazır preparatı (və ya tablosu)işıq mik-
roskopu. 
İşin gedişi:
1. Yarpağın  en kəsiyinin hazır preparatına  mikroskopla baxın.
2. Onun müxtəlif cür hüceyrələrdən əmələ gəldiyinə diqqət yetirin.
3. Preparatda  dəricik  hüceyrələrini  taparaq  onların  forma  və  quru-
luşuna baxın.
4. Alt  dəricikdə  yerləşən  ağızcıq  hüceyrələrini  tapın  və  onun  mik-
roskopdan  şəklini çəkin.
Nəticəni  müzakirə  edək:
· Üst və alt dəriciyin arasında yerləşən hüceyrələr qrupu bir-birindən 
nə ilə fərqlənir?
· Onların hansılarında xloroplastların miqdarı çoxdur?
· Ağızcıq hüceyrələri digər dəricik hüceyrələrindən nə ilə fərqlənir?
· Yarpaq damarları yarpağın hansı hüceyrələrinin arasında  yerləşir?
 Cavabları dəftərinizə qeyd edin.
· Bütün bunlar  hansı səbəbdən baş verir? 
· Yarpağın öz vəzifəsini yerinə yetirməsi üçün o, hansı quruluşa 
malik olmalıdır? 
Yarpağın daxili quruluşu. Yarpaq xaricdən dəricik adlanan şəf-
faf hüceyrələrlə örtülmüşdür. Üst və alt dəricik arasında yarpaq lə-
ti  yerləşir. Üst dəricik hüceyrələrinin altında çoxlu xloroplastlara 
malik sütunşəkilli hüceyrələrdən ibarət sütunvarı toxuma yerləşir.
Sütunvarı toxuma əsasən fotosintez funksiyasını yerinə yetirdi-
yindən yarpağın günəş işığı düşən hissəsində olur. Ondan altda qey-
ri-düzgün formalı hüceyrələrə malik və xloroplastları nisbətən az 
olan süngərvarı toxuma yerləşir.   Süngərvarı toxuma hüceyrələri 
arasında içərisi hava ilə dolu hüceyrəarası sahə – boşluqlar olur.
Dəricik  hüceyrələrinin  bəziləri  yaşıl  rəngli  olub   
ağızcıqlar  əmələ  gətirir. 
 Quruda yaşayan bitkilərin əksəriyyətində ağızcıqlar yarpağın alt 
dəriciyində yerləşir. Viktoriya, suzanbağı bitkilərində onlar üst dəri-
cikdə, süsən və kələmdə isə  yarpağın hər iki tərəfində yerləşir.  
Ağızcıqlar. 
Ağızcıqlar  iki  qapayıcı  hüceyrədən  və 
onların arasında olan ağızcıq yarığından təşkil olunmuşdur. Onlar 
açılıb-qapanmaqla qaz və su mübadiləsini (transpirasiyanı) tənzimlə-
yir.

21.
 
Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri
Güclü küləklər a
yıxılmır və sınmır.
ğacları  əysə də, əksər hallarda 
 buna dözür, 
onlar 
1
Laboratoriya işi.  Kökün quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: lupa,  skalpel,  buğda və ya noxud cücərtisi. 
İşin gedişi:
· Buğda və ya noxud cücərtisinin kökünə əvvəl adi gözlə, sonra lupa ilə baxın.
· Kökün ucunda tündrəngli  və nisbətən qalınlaşmış hissəyə diqqət yeti-
rin.
· Daha sonra kökün orta hissəsinin zərif tükcüklərə malik olmasına diq-
qət edin.
· Onların hansı quruluşa malik olduğunu müəyyənləşdirin.
· Lupa ilə müşahidə etdiyinizi dəftərinizdə  çəkin.
Kök – bitkinin vegetativ orqanla-
rından biridir. Bütün ömrü boyu uzu-
nuna böyüyür. Onun zərif ucunun tor-
paq  hissəcikləri  tərəfindən  zədələn-
mədən  qorunması  üçün  kök  üsküyü 
ilə  örtülmüşdür.  Kök  üsküyü  bir-
bi rinə  sıx  yerləşmiş  nazikdivarlı 
tündrəngli  canlı  hüceyrələrdən  iba-
rətdir.  Kök  üsküyü  vaxtaşırı  torpaq 
hissəciklərinə  sürtülərək  məhv  olsa 
da, törədici toxuma tərəfindən yenisi 
əmələ gəlir.
Cavan kökün zonaları. Bitki kökü 
müxtəlif  hüceyrələrdən  təşkil  olun-
muşdur. Bu səbəbdən onu şərti olaraq 
zonalara ayırırlar: bölünmə, böyümə, 
sorucu  ötürücü zonalar.
Bölünmə zonasının hüceyrələri irinüvəli və içərisi sitoplazma ilə 
dolu cavan hüceyrələrdir. Bu hüceyrələr daim bölünərək sayca ar-
tırlar. Əmələ gələn hüceyrələr sonradan uzununa istiqamətdə böyü-
yərək böyümə zonasını əmələ gətirirlər. Bu zona kökün uzununa bö-
yüməsini təmin edir. Böyümə zonasında tam formalaşmamış   ötü-
rücü borular olur.
· Bu, nə üçün belədir? 
· Bitkini torpağa bərkidən nədir? 
Kökün zonaları
Bölünmə 
zonası
Böyümə 
zonası
Sorucu
zona
Ötürücü
zona
Kök üsküyü 
63
62
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Yarpaq  damarının quruluşu. Bitkinin yarpaqlarında   ötürücü 
borulara (ələyəbənzər borular və yarpaq borucuqları) malik damar-
lar olur. Ələyəbənzər borularla yarpaqlarda yaranan üzvi maddələr 
hərəkət  edir.  Yarpaq  borucuqları  vasitəsilə  yarpaqlara  su  və  mi-
neral duzlar gətirilir. Yarpaq damarında həmçinin onlara möhkəm-
lik verən mexaniki liflər olur.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Cədvəli dəftərinizə çəkin və tamamlayın:
Yarpağın hissələri
Toxuma növü
Dəricik
Sütunvarı və süngərvarı toxuma
Borucuqlar və ələyəbənzər borular
Ötürücü topaların lifləri
Səhv fikirləri düzgün ifadə edin: a) Dəricik ötürücü toxumaya aiddir;
b) Ağızcıqlar yarpaq lətində yerləşir; c) Yarpaq damarı borucuqlardan 
və  ələyəbənzər  borulardan  ibarətdir;  ç)  Borucuqlarla  üzvi  maddələr 
ötürülür.  
Yarpaq xaricdən 
örtülmüşdür. 
Yarpaq lətini __  və __ toxumalar 
təşkil edir.
__ 
Açar sözl e r
Dəricik
Sütunvarı
Süngərvarı 
Alt  dəricik
Hava 
boşluqları
Sütunvarı 
toxuma 
Süngərvarı 
toxuma
Qapayıcı 
hüceyrələr
Ağızcıq
Üst dəricik
Yarpaq 
damarı
Ələyəbənzər 
borular
Yarpaq 
borucuqları
Mexaniki 
liflər
Yarpağın daxili quruluşu

21.
 
Kökün quruluşu. Kökün növləri və sistemləri
Güclü küləklər a
yıxılmır və sınmır.
ğacları  əysə də, əksər hallarda 
 buna dözür, 
onlar 
1
Laboratoriya işi.  Kökün quruluşunun öyrənilməsi.
Təchizat: lupa,  skalpel,  buğda və ya noxud cücərtisi. 
İşin gedişi:
· Buğda və ya noxud cücərtisinin kökünə əvvəl adi gözlə, sonra lupa ilə baxın.
· Kökün ucunda tündrəngli  və nisbətən qalınlaşmış hissəyə diqqət yeti-
rin.
· Daha sonra kökün orta hissəsinin zərif tükcüklərə malik olmasına diq-
qət edin.
· Onların hansı quruluşa malik olduğunu müəyyənləşdirin.
· Lupa ilə müşahidə etdiyinizi dəftərinizdə  çəkin.
Kök – bitkinin vegetativ orqanla-
rından biridir. Bütün ömrü boyu uzu-
nuna böyüyür. Onun zərif ucunun tor-
paq  hissəcikləri  tərəfindən  zədələn-
mədən  qorunması  üçün  kök  üsküyü 
ilə  örtülmüşdür.  Kök  üsküyü  bir-
bi rinə  sıx  yerləşmiş  nazikdivarlı 
tündrəngli  canlı  hüceyrələrdən  iba-
rətdir.  Kök  üsküyü  vaxtaşırı  torpaq 
hissəciklərinə  sürtülərək  məhv  olsa 
da, törədici toxuma tərəfindən yenisi 
əmələ gəlir.
Cavan kökün zonaları. Bitki kökü 
müxtəlif  hüceyrələrdən  təşkil  olun-
muşdur. Bu səbəbdən onu şərti olaraq 
zonalara ayırırlar: bölünmə, böyümə, 
sorucu  ötürücü zonalar.
Bölünmə zonasının hüceyrələri irinüvəli və içərisi sitoplazma ilə 
dolu cavan hüceyrələrdir. Bu hüceyrələr daim bölünərək sayca ar-
tırlar. Əmələ gələn hüceyrələr sonradan uzununa istiqamətdə böyü-
yərək böyümə zonasını əmələ gətirirlər. Bu zona kökün uzununa bö-
yüməsini təmin edir. Böyümə zonasında tam formalaşmamış   ötü-
rücü borular olur.
· Bu, nə üçün belədir? 
· Bitkini torpağa bərkidən nədir? 
Kökün zonaları
Bölünmə 
zonası
Böyümə 
zonası
Sorucu
zona
Ötürücü
zona
Kök üsküyü 
63
62
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Yarpaq  damarının quruluşu. Bitkinin yarpaqlarında   ötürücü 
borulara (ələyəbənzər borular və yarpaq borucuqları) malik damar-
lar olur. Ələyəbənzər borularla yarpaqlarda yaranan üzvi maddələr 
hərəkət  edir.  Yarpaq  borucuqları  vasitəsilə  yarpaqlara  su  və  mi-
neral duzlar gətirilir. Yarpaq damarında həmçinin onlara möhkəm-
lik verən mexaniki liflər olur.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Cədvəli dəftərinizə çəkin və tamamlayın:
Yarpağın hissələri
Toxuma növü
Dəricik
Sütunvarı və süngərvarı toxuma
Borucuqlar və ələyəbənzər borular
Ötürücü topaların lifləri
Səhv fikirləri düzgün ifadə edin: a) Dəricik ötürücü toxumaya aiddir;
b) Ağızcıqlar yarpaq lətində yerləşir; c) Yarpaq damarı borucuqlardan 
və  ələyəbənzər  borulardan  ibarətdir;  ç)  Borucuqlarla  üzvi  maddələr 
ötürülür.  
Yarpaq xaricdən 
örtülmüşdür. 
Yarpaq lətini __  və __ toxumalar 
təşkil edir.
__ 
Açar sözl e r
Dəricik
Sütunvarı
Süngərvarı 
Alt  dəricik
Hava 
boşluqları
Sütunvarı 
toxuma 
Süngərvarı 
toxuma
Qapayıcı 
hüceyrələr
Ağızcıq
Üst dəricik
Yarpaq 
damarı
Ələyəbənzər 
borular
Yarpaq 
borucuqları
Mexaniki 
liflər
Yarpağın daxili quruluşu

Mövzu ilə bağlı anlayışları və onların şərhini müəyyən edin:
1. Kökün bitkinin həyatında rolu nədən ibarətdir? O, hansı zonalardan 
təşkil olunmuşdur? 
2. Nə üçün bəzi bitkilərin kökləri arasında bir iri kökə rast gəlinsə də, 
digərlərində köklər bir-birindən seçilmir?
3. Şəkillərdəki bitkiləri kök sistemlərinə görə qruplaşdırın. Dəftərinizə 
çəkdiyiniz cədvəlin sütunlarını adlandırın.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Bitki köklərinin ucları __ ilə örtülmüşdür. Bitkinin 
bütün kökləri onun __ təşkil edir.
Açar sözl e r
Kök üsküyü 
Kök sistemləri
A.
 Kök sistemi
B.
  sas kök
Ə
C.
 Yan köklər
D.
  lavə köklər
Ə
Anlayış
Anlayışın şərhi
1.  sas və əlavə köklər üzərində inkişaf edən köklər
Ə
2. Toxumun rüşeym kökcüyündən inkişaf edən kök
3. Gövdədən və yarpaqdan  çıxan köklər
4. Bitkinin bütün köklərinin cəmi
Yonca
Zəncirotu
Qırtıc
Noxud
Bağayarpağı
Qarğıdalı
65
64
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Bitkinin adı
?
?
Sorucu zonada ötürücü borular tam for-
malaşmış vəziyyətdə olur. Sorucu zonanın 
örtük  toxumasının  (dəricik)  hüceyrələ-
rindən  əmici  tellər  yaranır.  Əmici  tellər 
vasitəsilə  bitki  torpaqda  olan  su  və  suda 
həll  olmuş  mineral  duzları  udur.  Əmici 
tellər azömürlüdür. Cəmi 10–20 gün yaşa-
yır, sonra məhv olur.
Əmici tellər məhv olduqdan sonra əvvəl-
ki  sorucu  zonanın  yerində  ötürücü  zona 
əmələ gəlir. Bu zonanın hüceyrələri vasi-
təsilə kökdən yarpağa doğru  su və mineral 
duzlar, aşağıya doğru isə üzvi maddələr hə-
rəkət edir.
Kökün növləri. Bitkinin toxumunun rü-
Kökün növləri
2
Kök sisteminin öyrənilməsi.
Təchizat: zəncirotu və buğda köklərindən hazırlanmış herbarilər.
İşin gedişi:
· Herbari nümunələrindən istifadə etməklə zəncirotu və buğdanın kök-
lərini nəzərdən keçirin.
· Onlar arasında hansı fərqlərin olduğunu müəyyən edin.
· Onları sxem şəklində dəftərinizə çəkin.
Nəticəni  müzakirə  edək:
· Zəncirotunun hansı kökü daha aydın seçilir?
· Buğdada bu cür kökə rast gəlinirmi?
Kök sistemi. 
gətirir. İki tip kök sistemi – mil  saçaqlı kök sistemi var. Mil kök 
sistemində əsas kök digər köklərdən yaxşı seçilir. Mil kök sistemi – 
Bitkinin bütün köklərinin cəmi kök sistemini əmələ 
noxud,  günəbaxan,  quşəppəyi,  zəncirotu  və  di-
gər bitkilər üçün səciyyəvidir. 
Saçaqlı  kök  sistemində  əsas  kök  bəzən  tez 
quruyur, bəzən isə əlavə və yan köklər arasında 
seçilmir. Saçaqlı kök sistemi taxıllarda, bağa-
yarpağında və digər bitkilərdə rast gəlinir.
şeym kökcüyündən inkişaf edən kök – əsas kök adlanır. Köklər həm-
çinin bitkinin yerüstü hissələrindən – gövdə və yarpaqlardan da in-
kişaf edə bilir ki, bunlara əlavə köklər deyilir. Əsas və əlavə köklərin 
üzərində inkişaf edən köklər yan köklər hesab olunur.
Əlavə kök
Yan 
köklər
Əsas 
kök
Saçaqlı kök 
sistemi
Mil kök 
sistemi

Mövzu ilə bağlı anlayışları və onların şərhini müəyyən edin:
1. Kökün bitkinin həyatında rolu nədən ibarətdir? O, hansı zonalardan 
təşkil olunmuşdur? 
2. Nə üçün bəzi bitkilərin kökləri arasında bir iri kökə rast gəlinsə də, 
digərlərində köklər bir-birindən seçilmir?
3. Şəkillərdəki bitkiləri kök sistemlərinə görə qruplaşdırın. Dəftərinizə 
çəkdiyiniz cədvəlin sütunlarını adlandırın.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Bitki köklərinin ucları __ ilə örtülmüşdür. Bitkinin 
bütün kökləri onun __ təşkil edir.
Açar sözl e r
Kök üsküyü 
Kök sistemləri
A.
 Kök sistemi
B.
  sas kök
Ə
C.
 Yan köklər
D.
  lavə köklər
Ə
Anlayış
Anlayışın şərhi
1.  sas və əlavə köklər üzərində inkişaf edən köklər
Ə
2. Toxumun rüşeym kökcüyündən inkişaf edən kök
3. Gövdədən və yarpaqdan  çıxan köklər
4. Bitkinin bütün köklərinin cəmi
Yonca
Zəncirotu
Qırtıc
Noxud
Bağayarpağı
Qarğıdalı
65
64
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Bitkinin adı
?
?
Sorucu zonada ötürücü borular tam for-
malaşmış vəziyyətdə olur. Sorucu zonanın 
örtük  toxumasının  (dəricik)  hüceyrələ-
rindən  əmici  tellər  yaranır.  Əmici  tellər 
vasitəsilə  bitki  torpaqda  olan  su  və  suda 
həll  olmuş  mineral  duzları  udur.  Əmici 
tellər azömürlüdür. Cəmi 10–20 gün yaşa-
yır, sonra məhv olur.
Əmici tellər məhv olduqdan sonra əvvəl-
ki  sorucu  zonanın  yerində  ötürücü  zona 
əmələ gəlir. Bu zonanın hüceyrələri vasi-
təsilə kökdən yarpağa doğru  su və mineral 
duzlar, aşağıya doğru isə üzvi maddələr hə-
rəkət edir.
Kökün növləri. Bitkinin toxumunun rü-
Kökün növləri
2
Kök sisteminin öyrənilməsi.
Təchizat: zəncirotu və buğda köklərindən hazırlanmış herbarilər.
İşin gedişi:
· Herbari nümunələrindən istifadə etməklə zəncirotu və buğdanın kök-
lərini nəzərdən keçirin.
· Onlar arasında hansı fərqlərin olduğunu müəyyən edin.
· Onları sxem şəklində dəftərinizə çəkin.
Nəticəni  müzakirə  edək:
· Zəncirotunun hansı kökü daha aydın seçilir?
· Buğdada bu cür kökə rast gəlinirmi?
Kök sistemi. 
gətirir. İki tip kök sistemi – mil  saçaqlı kök sistemi var. Mil kök 
sistemində əsas kök digər köklərdən yaxşı seçilir. Mil kök sistemi – 
Bitkinin bütün köklərinin cəmi kök sistemini əmələ 
noxud,  günəbaxan,  quşəppəyi,  zəncirotu  və  di-
gər bitkilər üçün səciyyəvidir. 
Saçaqlı  kök  sistemində  əsas  kök  bəzən  tez 
quruyur, bəzən isə əlavə və yan köklər arasında 
seçilmir. Saçaqlı kök sistemi taxıllarda, bağa-
yarpağında və digər bitkilərdə rast gəlinir.
şeym kökcüyündən inkişaf edən kök – əsas kök adlanır. Köklər həm-
çinin bitkinin yerüstü hissələrindən – gövdə və yarpaqlardan da in-
kişaf edə bilir ki, bunlara əlavə köklər deyilir. Əsas və əlavə köklərin 
üzərində inkişaf edən köklər yan köklər hesab olunur.
Əlavə kök
Yan 
köklər
Əsas 
kök
Saçaqlı kök 
sistemi
Mil kök 
sistemi

2
·  Soğanı  uzununa  iki  yerə  bölərək  təpə  və  yan  tumurcuqlarına  diqqət 
edin. Soğan kəsiyinin şəklini dəftərinizdə çəkin. Mətnlə tanış olduq-
dan sonra hissələrini qeyd edin.
67
66
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Yerkökü
Çuğundur
Kök yumruları 
Meyvəköklər 
Georgin
Şəklini dəyişmiş köklər
Köklərin  şəkildəyişmələri.  Bitkilərin  kökləri  də  ehtiyat  qida 
maddəsi toplayaraq şəkildəyişmələr əmələ gətirə bilir. Belə köklər 
tez böyüyərək iriləşir və qeyri-adi xarici görkəm alır. Əgər ehtiyat 
qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı hissəsində) 
toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində toplanırsa, kök 
yumruları əmələ gəlir. Meyvəköklərə turpu, yerkökünü və çuğun-
Kartofun 
gövdə 
yumrusu
4
3
5
2
1
6
6
Soğanaq
Şəklini dəyişmiş zoğlar
22. 
 
Bitki
 şəkildəyişmələri
orqanlarının yeraltı 
Deyilənə görə, kartof bitkisini İngiltərəyə 1586-cı ildə məşhur ad-
miral Frensis Dreyk gətirmiş və onu öz bağında əkməyi bağbanı-
na tapşırmışdı.
 Bitki böyüyəndən sonra bağban onun yaşıl meyvələrini dadıb acı 
olduğunu bildirir. Admiral bağbana bitkini kökündən çıxarıb at-
mağı tapşırır. Bitkini çıxarmağa çalışan bağban torpağın altında 
kartof  yumrularını  aşkar  edir.  Onları  bişirərək  dadına  baxır. 
Onun qiymətli bitki olduğunu başa düşür. Sonradan kartof çox 
mühüm qida bitkisi kimi geniş yayıldı.
1
· Torpaqdan çıxarılan çayırın yeraltı hissəsi – kökümsovunu  əvvəl göz-
lə, sonra lupa ilə nəzərdən keçirin.
· Onun yeraltı hissəsinin kökə oxşadığına diqqət yetirin. Bu hissə kök-
dən nə ilə fərqlənir?
· Çayırın yeraltı hissəsinin – kökümsovunun üzərində olan buğumlara 
və tumurcuqlara, həmçinin pulcuqşəkilli yarpaqcıqlara diqqət yeti-
rin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Nə üçün kökümsov kökə oxşasa da, onu kök adlandırmırlar?
Zoğun şəkildəyişmələri. Bəzən yeraltı zoğların ehtiyat toplama-
sı nəticəsində onun şəkildəyişmələri yaranır. Şəklini dəyişmiş belə 
zoğlara kökümsov, gövdə yumruları və soğanaqları aid etmək olar.
Kökümsov. Yerüstü zoğlarda olduğu kimi, üzərində təpə və yan 
tumurcuqları, həmçinin şəklini dəyişmiş pulcuğabənzər yarpaqcıq-
lar olur. İnkişaf zamanı bitkilər burada toplanan ehtiyat qida mad-
dələrindən istifadə edir. 
Kökümsov gövdələrə inciçiçəyi, çayır, ayrıqotu, dəvədabanı və 
gicitkəndə rast gəlmək olur.
Gövdə yumruları. Yeraltı zoğların uc hissəsinin genişlənməsin-
dən  əmələ  gəlir.  Burada  ehtiyat  halında  nişasta  toplanır.  Gövdə 
yumrularına kartof və topinamburda (yerarmudu) rast gəlinir.
Müəyyən bitkilərin yeraltı və yerüstü orqanları bəzən mühit şə-
raitinin təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır.
· Torpaqda olan hissələri yeyilən daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? 
Soğanaq.  Baş  soğanın  yeraltı  qısa  gövdəsi  dibcik  (3)  adlanır. 
Dibciyin  üzərində  yarpağın  şəkildəyişməsi  olan  ətli  pulcuqlar  (2) 
vardır. Bu pulcuqlarda su və suda həll olan şəkər, həmçinin digər 
maddələr ehtiyat halında saxlanılır. Yarpağın şəkildəyişməsi olan 
quru pulcuqlar (1) soğanağı xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əl-
verişsiz təsirlərindən qoruyur. Dibcikdən əlavə köklər (4) çıxır. Dib-
ciyin üzərində təpə (5), ətli pulcuqların qoltuğunda isə qoltuq tu-
murcuqları (6) olur. Soğanaqlı bitkilərə soğan, sarımsaq, dağlaləsi, 
nərgiz, hiasint və qazsoğanı kimi bitkilər aiddir.

2
·  Soğanı  uzununa  iki  yerə  bölərək  təpə  və  yan  tumurcuqlarına  diqqət 
edin. Soğan kəsiyinin şəklini dəftərinizdə çəkin. Mətnlə tanış olduq-
dan sonra hissələrini qeyd edin.
67
66
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Yüklə 64,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin