“B OTEXNOLOG YANIN ƏSASLARI” fənnindən
MÜHAZ RƏ MƏTNLƏR
Tərtib etdi: “Qida məhsullarının texnologiyası” kafedrasının dosenti,
texnika elmləri namizədi QƏD MOVA NATƏVAN SƏFƏR QIZI
BAKI-2015
MÜHAZ RƏ 1. “БИОТЕХНОЛОЭИЙА ВЯ ОНУН ИНКИШАФ
ПЕРСПЕКТИВЛЯРИ
PLAN:
1. Биотехнолоэийа елмinin əsasları, инкишаф перспективляри вя тятбигi сащяляри.
2. Texniki mikrobiologiya və onun inkişaf tarixi.
3. Биотехнолоэийада истифадя олунан микроорганизмляр вя онларын ясас
praktiki xüsusiyyətləri.
4. Биолоjи активмаддяляр синтезедян продусентлярин тякмилляшдирилмяси. 5.
Биотехнолоэийанын яняняви вя йени сащяляри.
Ə
dəbiyyat
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001
г
.
3.О.А.Неверова ,Г.А.Гореликова «Пищевая биотехнология » Сибирское
университетское
изд.2007.
4.А. Гореликова.Oсновы современной пищевой биотехнологии учебное
пособие
. 2012.
5. Квеситадзе Г.И., Безбородов А.М. Введение в биотехнологию. –М.: Наука,
2002.
6.Растительный белок. Под. ред. Браудо Е.Е. М.: Наука, 2000 г.
Biotexnologiya bir tədbiqi elm kimi yaranma və formalaşmasında texniki
mikrobiologiyaya əsaslanır. Ona görə də ilk əvvəl texniki mikrobiologiyanın
yaranma tarixindən başlamaq lazımdır. lk dəfə 1675-ci ildə A.Levenhuk
mikroorqanizmlərin təsvirini vermiş və mikrobiologiyanın təsviri dövrünün əsasını
qoymuşdur. Lakin, bu kəşfdən çox-çox illər əvvəl hələ bizim eradan 6000 il əvvəl
pivə istehsalı barədə tarixdə məlumatlar vardır. Həmçinin insanlar qədim dövrlərdə
mikroorqanizmlərdən sirkə, süd məhsullarından qatıq, pendir və s. alınmasında,
lifli bitkilərin yumşaldılmasında, çörəkbişirmə və şərabçılıqda istifadə etmişdirlər.
Texniki mikrobiologiyanın bir elm kimi formalaşması Lui Pasterin dahiyanə
kəşfləri ilə başlamışdır. O, ilk dəfə 1857-ci ildə isə pivə və şərabın xarab olmasında
mikroorqanizmlərin rolunu göstərmiş və onlarla mübarizə pasterizasiya üsulunu
təklif etmişdir. Həmçinin Paster müxtəlif yoluxucu xəstəliklərlə mübarizədə
vaksinlərin alınma üsullarını da işləmişdir. Bu səbəbdən Lui Paster texniki-
mikrobiologiyanın banisi sayılır. Beləliklə, texniki-mikrobiologiyanın əsası
mikrobiologiyanın inkişafının ikinci dövründə qoyulmuşdur. XIX əsrin axırlarında
rus alimi Meçnikov zərəverici gəmiricilərə qarşı mübarizədə xəstəlik törədən
bakteriyalardan istifadə olunmasını təklif etmiş və bu məqsədlə 1885-ci ildə
bakterioloji laboratoriyada toyuq vəbası mikroblarından ibarət preparat alaraq
ondan sünbülqıranların məhv edilməsində istifadə etmişdir. Lakin, yerli hökumət
həmin mikrobların insanda vəba əmələ gətirəcəyindən qorxaraq müqavimət
göstərmişlər. Daha sonra sovet alimləri Merojovski və saçenka insan və ev
heyvanları üçün zərərsiz olan mikrob kulturaları almış və onlardan gəmiricilərə
qarşı mübarizədə müvəfəqiyyətlə istifadə etmişlər. 1897-ci ildə alman alimləri
Hobber və Viltiner təmiz kök yumrusunun bakteriyasından ibarət nitragin
preparatını aldılar. Bu preparat ilk dəfə 1911-ci ildə istehsal edilmiş, 1929-cu ildə
isə həyata keçirilmişdir.
Rus alimi Kostiçev və onun əməkdaşları ilk dəfə azobakteriyalardan ibarət
azota bakterin preparatı almış və onu azot gübrəsi əvəzinə istifadə etmişlər.
XX əsrin birinci yarısında rusiyada texniki-mikrobiologiya böyük sürətlə
inkişaf etdi. lk dəfə rus alimi vanov spirt qıcqırmasını ətraflı tədqiq etdi və
göstərdi ki, fosforlu üzvi birləşmələr əmələ gəlir. Kostiçev və Qutkeviç
mikroskopik göbələklərin köməyilə bir çox üzvi turşuların alınma texnologiyasını
öyrənmiş və 1930-cu ildə praktiki olaraq limon turşusu almışdır. Lapışnikov,
Çistakov və digər rus alimləri süd turşusu, aseton və butil spirtinin zavodda
istehsalı üsullarını işləyib hazırlamışlar. Karalyov və Botkeviç öz əməkdaşları ilə
birlikdə yeni biotexnoloji proseslər əsasında süd məhsullarının alınmasını tədqiq
etmişlər.
1929-cu ildə ingilis alimi Flemin tərəfindən pensilinin kəşfi texniki-
mikrobiologiyanın inkişafında böyük rol oynadı. 1940-cı ildə pensilin, 1944-cü
ildə isə Voksman tərəfindən streptamisin preparatı alındı. Bu sahədə rus
alimlərinin də böyük köməyi olmuşdur. Krasilnikov, Yermolyeva və Hauze
tərəfindən antibiotik maddələr alınmış və zavod miqyasında istehsal edilmişdir.
XX əsrin ikinci yarısında Yerusalimski və Skrabin tərəfindən sənayedə
mayagöbələklərindən yem zülalının alınmsaının əsası qoyulmuşdur. Beker və
ə
məkdaşları isə yem məqsədilə lizin amin turşusunun praktiki alınmasını əldə
etmişlər.
Texniki-mikrobiologiyanın müasir inkişaf dövrü XX əsrin ikinci yarısnda
molekulyar mikrobiologiyanın geniş vüsət tapması ilə əlaqədardır. Məhz bu dövrdə
mikrobiologiya
sənayesi
yarandı.
Mikrobiologiya
sənayesinin
torpaq
münbütləşdirici preparat antibiotik, vitamin, ferment və digər fizioloji aktiv
maddələr istehsal edən zavodların sayı getdikcə artır.
Texniki-mikrobiologiyanın
mühüm
ə
həmiyyətə
malik
son
müvəffəqiyyətlərindən biri mikroorqanizmlər tərfindən interferon və insulin kimi
qiymətli dərman preparatlarının alınmasıdır.
Mikroorqanizmlərin əsas praktiki xassələri. Mikroorqanizmlərin geniş
və dərindən öyrənilməsi göstərdi ki, mikroskopik ölçüyə malik olmasına
baxmayaraq onlar insanın praktiki fəaliyyəti və maddələr dövranında böyük
ə
həmiyyət kəsb edən prosesləri idarə edirlər. Digər tərəfdən mikroorqanizmlər
ümumi bioloji qanuna uyğunluqları aşkara çıxarmaq üçün əlverişli tədqiqat
obyektləridir. Mikroorqanzimlərin xalq təsərrüfatı və elm üçün mühüm əhəmiyyətə
malik olamlarını təmin edən xassələr aşağıdakılardır:
1.Çox kiçik ölçüdə olub hava axını və başqa vasitələrlə asanlıqla yayılır. Yer
kürəsinin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada mikrorqanizmlərə rast gəlinməsin;
2.Yüksək sürətlə çoxalma qabiliyyətinə mailk olmalı, mikroorqanizmlər hər 30-60,
bəzi bakteriyalar isə 8-10 dəqiqədən bir bölünürlər. Mikroorqanizmlərin çoxalma
sürəti bitki və heyvanların çoxalma sürətindən dəfələrlə böyükdür. Məsələn:
Mikrobioloji yem kütləsi istehsal edən ən kiçik zavod sutkada 30 ton maya
göbələyi istehsal edir ki, onu tərkibində 15 ton yüksək keyfiyyətli zülal vardır.
ribuynuzlu qaramaldan sutka ərzində 15 ton zülal almaq üçün 50000 baş heyvan
lazımdır;
3.Canlı orqanizmlərin yaşaya bilmədikləri yüksək temperaturda yaşayıb çoxalırlar.
Bütün canlılar bir qayda olaraq 40-50ºS-dən aşağı temperaturda yaşayırlar.
Termofil mikroorqanizmlər isə 60-110ºS-də inkişaf edirlər. Okeanın dibində
sulfidli termal sularda 250ºS-də bakteriyalara təsadüf edilir;
4.Yuxarı qatılıqlı turşu və qələvi mühit yüksək təzyiq və başqa ekstremal şəraitdə
inkişaf edərək çoxalırlar. Asedofil mikroorqanizmlər PH=1 olan mühütdə asanlıqla
fəaliyyət göstərirlər. Qırmızı qalobakteriyalar xörək duzunun doymuş məhlulunda
çoxalırlar;
5.Müxtəlif üsullarla qidalanırlar. Heterotrof mikroorqanizmlər heyvanlar kimi
hazır üzvi maddələr mənimsəyir. Bəzi növlər parazit həyat tərzi keçrirlər. Əksər
mikroorqanizmlər tərkibində azot və karbon qidası, mineral elementlər olan sadə
sintetik mühitlərdə bitirlər;
6.Müxtəlif qidalı mühitlərdə bitərkən çoxlu miqdarda metaballitlər sintez edib
toplayırlar. Bunun nəticəsində praktiki olaraq mikroorqanizmlərdən fermentlər
polisaxaridlər, antibiotiklər, amin turşuları, toksinlər və üzvi turşular alınır;
7.Müxtəlif üzvi birləşmələri tam parçalamaqdan bir şəkildən başqa şəkilə çevirir və
ya transformasiya edirlər. Mikroorqanizmlərin bu xassəsi onlardan katolizator kimi
geniş istifadə etməyə imkan verir;
8.Müxtəlif amillərin təsirindən metabalizm proseslərini dəyişə bilirlər. Bu xassəyə
ə
sasən hüceyrədə gedən biokimyəvi prosesləri istənilən istiqamətə yönəltmək olar.
9.Mutagenlərin təsirindən irsi əlamətlərini dəyişib faydalı xassə qazana bilirlər.
Hazırda mikrobiologiya sənayesində mutant ştamlar – superprodusentlərdən
müvəffəqiyyətlə istifadə edirlər.
10.Genomlarında xromosomdan kənar irsiyyət elementləri – plazmidalar vardır.
Onlar mikroorqanizmlərdə irsi xassələrin bir hüceyrəsini təmin edir və eyni
zamanda əlavə genetik məlumat daşıyırlar.
Bioloji aktiv maddələr sintez edən produsentlərin təkminləşdirilməsi.
Produsentlərin əsil mənbəyi müxtəlif ekoloji şəraitdə mövcud olan təbii
mikroorqanizmlərdir. Bu halda spantan mutasiyaya məruz qalan hüceyrələrdən
istifadə edilir. Biotexnologiyada yalnız seçilmiş təbii ştamlar deyil eləcədə yüksək
fəallığa malik mutant ştamlar alınıb geniş tədbiq onlunur.
Təbii ştamlar adətən mikrob biokütləsi, zülali preparatlar və gübrələrin
alınması məqsədilə işlədilir. Hüceyrənin sintez etdiyi metobolitlərin alınmasında
isə genetik sistemi dəyişilmiş ştamlardan istifadə edilir. Süni mutasiya almaq üçün
aşağıdakı şərtlərə riayyət olunmalıdır:
1.Mutagenin seçilməsi;
2.Onun təsir dozasının müəyyən edilməsi;
3. stənilən mutantın seçilmə üsulunun təyini.
Məhsuldar produsentlərin alınmasının ən müasir yolu genetik rekanbinasiya
üsuludur.
Biotexnologiyanin ənənəvi sahələri. Biotexnologiyanın ən mühüm
sahələrindən biri müxtəlif xassəli mikrob biokütləsinin alınmasıdır.
Zülalla zəngin mikrob kütləsinin alınması bir çox ölkələrdə nəhəng
biotexnoloji istehsal sahəsinin əsasını təşkil edir. Bu məqsədlə əsasən maya
göbələkləri tətbiq olunur və alınan məhsul kənd təsərrüfatı heyvanları üçün yem
məqsədilə istifadə edilir. Maya göbələklərindən alınan biokütlə yüksək keyfiyyətə
malik olduğu üçün ondan qida kimi də istifadə olunması nəzərdə tutulur.
Mikrobiologiya sənayesi zavodlarında gəmiricilər və həşaratlara qarşı
mikrob biokütlələrindən ibarət entomopatogen və kənd təsərrüfatı üçün
torpaqmünbitləşdirici preparatlar istehsal edilir.
Bakterial hüceyrələr və viruslardan ibarət müxtəlif vaksinlər, başqa tibbi
preparatların alınması və tətbiqi böyük sürətlə inkişaf etdirilir. Biotexnologiyanın
ə
n geniş sahəsini mikroorqanizmlərdən metabolizm məhsullarının alınması təşkil
edir. Heyvandarlıq və təbabətdə istifadə edilən antibiotiklər, vitaminlər və
lipidlərin istehsalı biotexnologiyası xeyli vaxtdır ki, sənayedə öz təzahürünü
tapmışdır. Mikrob polisaxaridləri təbabətdə qan plazmasının əvəzedicisi kimi,
yeyinti sənayesi və yataqlardan neftçıxarmanın inkişafında geniş tətbiq edilir.
Mikroskopik göbələklərdən təbabətdə hormonal mübadilə ilə bağlı olan
xəstəliklərin müalicəsində və bitkiçilikdə istifadə olunan alkoloid və qibberellinlər
alınır. Sənayenin müxtəlif sahələrində geniş tətbiq olunan limon, süd, sirkə və s.
üzvi turşuların biotexonoloji istehsalı kimyəvi üsulları çoxdan sənayedən sıxışdırıb
çıxarmışdır.
Qədim dövrlərdən bəri istifadə olunan biotexnoloji proseslər hazırda öz
ə
həmiyyətini itirməmişlər. Yeyinti sənayesində spirt, şərab, pivə və başqa spirtli
içkilərin, süd məhsullarının alınması kimi biotexnoloji proseslər geniş tətbiq edilir.
Müxtəlif mikrobioloji mayalar çörəkbişirmə, kvas istehsalı, meyvə və tərəvəzin
turşuya qoyulması, yemlərin siloslaşdırılmasında tətbiq olunur.
Fermentlər daha mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edən metabolitlərdir.
Hazırda sellülaza, proteaza, amilaza, katalaza və digər fermentlərdən yeyinti,
dəriaşılama və toxuculuq sənayesində geniş istifadə edilir. Bir sıra fermentlər isə
təbabətdə dərman və analitik vasitə kimi işlədilir.
Fermentlərin təmizlənməsini və xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində
tətbiqini öyrənən biotexnologiya sahəsinə mühəndislik enzimologiyası deyilir.
Hidrometallurgiya sənayesində adi üsulla istifadəsi mümkün olmayan
mədənlərdən metal və elementlərin alınmasında (biogeotexnologiyanın
yaranmasında) mikroorqanizmlər mühüm rol oynamışlar.
Son zamanlar təbii energetik ehtiyatların tükənməsi ilə əlaqədar olaraq
metan qazı əmələgətirən mikroorqanizmlərə xüsusi diqqət verilir. Bir çox ölkələrdə
artıq kənd təsərrüfatı və məişət tullantılarından mikroorqanizmlər vasitəsilə metan
qazı alan biotexnoloji qurğular fəaliyyət göstərir. Fototrof mikroorqanizmlərin
köməyi ilə sudan molekulyar hidrogen alınması prosesinin praktikada tətbiq
ediləcəyi nəzərdə tutulur.
Mikroorqanizmlər suyun və torpağın təmizlənməsində böyük rol oynayırlar.
Onların iştirakı ilə sənaye müəssisələrinin çirkab sularını sintetik maddələrdən,
torpağı herbisidlərdən təmizləmək mümkündür.
Daşkömür şaxtalarından metan qazını mənimsəyən mikroorqanizmlərin
istifadə olunması arzuolunmaz partlayışların sayını xeyli azaltmışdır.
Biotexnologiyanin yeni sahələri. Elm və cəmiyyətin sürətlə inkişaf etdiyi
bir dövrdə və yeni tələblərin meydana çıxması ilə əlaqədar olaraq
biotexnologiyanın yeni sahələri yaranmışdır.
Biotexnologiyada işlədilən qiymətli xammal (n-parafinlər, şəkərlər və s.-nin)
mənbələrinin tədricən tükənməsi ucuz başa gələn yeni xammalın aşkar olunmasını
qarşıya məqsəd qoymuşdur. Hər il ağac emal edən zavodlarda çoxlu miqdarda ağac
kəpəyi və talaşa, kənd təsərrüfatı məhsulları yığımından sonra qalan külli miqdarda
bitki qalıqları, meyvə ağaclarının budamasından alınan çöplərdən bu məqsədlə
müvəffəqiyyətlə istifadə oluna bilər.
Son illərədək biotexnologiyada ən səmərəli fermentasiya prosesi
mikroorqanizmlərin duru qida mühitlərində yetişdirilməsi sayılırdı. Onların
substrat qatılığı adətən 1-10%-ə qədər olur və mikroorqanizmlər tərəfindən
mənimsənilmə prosesi maye fazada gedir.
Mikroorqanizmlərin çoxlu miqdarda xammalı qısa müddət ərzində
parçalaması zəruriliyi qatılığı xeyli artırmağı tələb edir. Duru qida mühitində
substrat qatılığını çox artırdıqda fermentasiya prosesi də buna müvafiq olaraq
zəifləyə və dəyişə bilir. Bu məsələnin həllinə bərk fazada gedən yeni fermentasiya
prosesin həyata keçirməklə nail olmaq mümkün olmuşdur. Yeni fermentasiyada
mikroorqanizmlər bilavasitə nəmləşdirilmiş substrat üzərində yetişdirilir. Bitki
tullantılarının bu üsulla mikroorqanizmlər tərəfindən mənimsənilməsi prosesi
faydalı olub böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Biotexnologiyada istifadə olunan müasir üsullardan biri də qida
mühitlərinin riyazi optimallaşdırılmasıdır. Riyazi üsulların fermentasiya
proseslərinə tətbiqi sayəsində vaxta, qida maddələrinə, kimyəvi reaktivlər və s.-yə
qənaət etməklə biotexnoloji prosesi idarə etmək üçün ən optimal şərait yaratmaq
olur.
Son vaxtlar biotexnoloji təcrübədə qarışıq kulturalardan geniş istifadə
olunur. Əksər zəruri proseslərin ayrı-ayrı mərhələləri eyni zamanda iki və daha çox
mikrob kulturasının iştirakı ilə gedirsə, bu zaman qarışıq mikrob kulturası tətbiq
edilir.
Hər hansı prosesi aparmaq və mikrob hüceyrəsindən təkrar istifadə etmək
üçün yeni metod-mikrob hüceyrələrinin immobilizə olunması tətbiq edilir. Bu
zaman mikrob hüceyrələri müəyyən adsorbentlərin səthinə hopdurulur və
immobilizə olunmuş hüceyrələr adlanır. Sərbəst hüceyrələrdən fərqli olaraq onlar
fermentasiya prosesində uzun müddət aktivliyini itirməyərək fəaliyyət göstərirlər.
Mikroorqanizmlərdən biotexnologiyada istifadə olunması, ilk növbədə,
onların yetişdirmək, yəni fermentasiya proseslərini aparmaq üçün xüsusi qurğu
(fermentyorlar) və aparatlar yaradılması sayesində mümkün olmuşdur.
Biotexnologiyanın bu sahəsi mühəndislərin mikrobioloqlarla birgə elmi fəaliyyəti
nəticəsində inkişaf etmişdir və bioloji mühəndislik (biomühəndislik) adlanır.
Biomühəndislik fermentasiya proseslərinin idarə olunması, avtomatlaşdırılması,
qurğular yaradılması və elektron-hesablama maşınlarının tətbiqi problemlərini
öyrənir.
Biotexnologiyanın ən yeni sahələrindən biri genetik mühəndislikdir.
Molekulyar biologiya və molekulyar genetikanın sürətlə inkişafı sayəsində
yaranmış genetik mühəndislik metodları yeni superprodusentlər və faydalı
xassələrə malik ştammların alınmasında mühüm rol oynayır. Genetik
mühəndisliyin yaranmasına əsasən aşağıdakı nailiyyətlər səbəb olmuşdur:
1)bakteriya və göbələk hüceyrələrinin DNT fraqmentləri və ya geninin
rekombinasiya olunma və ötürülməsi mexanizminin öyrənilməsi;
2)DNT molekulunu müəyyən nahiyyələrə genlər və fermentlərə parçalaya
bilən restriktaza və bu fraqmentləri birləşdirə (tikə) bilən liqaza fermentlərinin
aşkar edilməsi;
3)Genin in vitro şəraitdə sintezinin kəşf edilməsi;
4)Lazım olan geni və ya fraqmenti ressipient hüceyrəyə köçürmək üçün
vektorlardan istifadə etmək imkanının müəyyən edilməsi.
Bu üsulla gen təkcə bir mikrob hüceyrəsindən başqa mikrob hüceyrəsinə deyil,
həm də təkamülün müxtəlif mərhələlərində duran orqanizmlərə də köçürmək olur.
Beləliklə, növlərarası çarpazlaşmanın mümkünlüyü sübut edilmişdir.
Genetik mühəndisliyin yaranma tarixi in vitro şəraitdə ilk rekombinat
molekulun alındığı 1972-ci il sayılır. Genetik mühəndisliyin əsas təcrübələri
Escherichia coli bakteriyası hüceyrələri üzərində aparılmışdır. Yeni hibrid DNT
molekulu quraşdırılarkən E. coli hüceyrəsindən əsasən klonlaşdırmanın “aralıq”
sistemi kimi istifadə olunur. Sonrakı tətqiqatlar Bacillus subtilis və Saccharomyces
cerevisae hüceyrələri üzərində aparılmışdır.
Genetik mühəndislik üsulları irsiyyətə məqsədyönlü təsir etməklə istənilən
xassəli yeni növlər almağa imkan verir. Bu metod vasitəsilə molekulyar atmosfer
azotunu fiksəedən, metil spirtini mənimsəyib keyfiyyətli zülali kütlə əmələgətirən
yeni ştammlar alınmış, insan hüceyrəsi genləri E. coli bakteriyalarına köçürülmüş
və beləliklə də tibbdə geniş istifadə edilən insulin (mədəaltı vəzin hormonu),
samototropin (boy hormonu) və interferonal sintez edən qeyri-adi mikrob
ş
tammları alınmışdır. Onların köməyi ilə alınan dərman maddələri çox ucuz başa
gəlir. nsulin sintezedən E. coli bakteriyası artıq biotexnologiyada geniş tətbiq
olunur.
Son illər biotexnologiyaya şamil edilən elm sahələrindən biri də bitki və
heyvan hüceyrələri və ya hüceyrə protoplastlarının müxtəlif məqsədlə
becərilməsidir. Biotexnologiyanın bu yeni sahəsi hüceyrə mühəndisliyi adlanır.
Bitki və heyvan toxumalarından alınan hüceyrə kulturalarının
biotexnologiyada tətbiqi ilə əlaqədar olaraq aşağıdakı bir sıra nöqsanlar
mövcuddur:
1.hüceyrə kulturaları çox yavaş bitirlər;
2.sintez məhsulları hüceyrə daxilində toplanır;
3.çox zəngin qida mühiti tələb olunur;
4.sintez məhsulları cüzi miqdarda əmələ gəlir;
5.bitki hüceyrələri çox kövrək olduğu üçün tez zədələnirlər;
6.hüceyrələr yumaq şəklində inkişaf edirlər.
Heyvan hüceyrələrinin diametri 10 mkm, bitki hüceyrələrininki isə 20-150
mkm olub bakteriya hüceyrələrindən 100 dəfə böyükdürlər. Buna baxmayaraq
onların fəallığı bakterial hüceyrələrə nisbətən çox zəifdir.
Heyvan hüceyrəsi kulturaları vasitəsilə immunoqlobulinlər, monoklonal
antitellər, insektisidlər, fermentlər, hormonlar və virus xəstəliklərinə qarşı
vaksinlər alınır.
nsan və heyvan hüceyrələrindən hibridoma alınması və becərilməsi
üsullarının tətqiqi klinikada tətbiq olunan monoklonal antitellər alınmasına şərait
yaradır.
Bitkinin somatik hüceyrələrinin becərilmə texnologiyasının öyrənilməsi və
genetik mühəndisliyin hibrid hüceyrələrə tətbiqi sayəsində həm yeni xassəli hibrid
hüceyrə (hibridoma), həm də hibrid bitkilər alımışdır. Nəticədə viruslu xəstəliklərə
qarşı davamlı və məhsuldar bitki sortları yaradılmışdır.
Bitki hüceyrəsi kulturaları vasitəsilə müxtəlif təbii rəngləyici, ətir və dərman
maddələri almaq mümkündür.
Beləliklə, elmin sürətlə inkişafı nəticəsində yaranmış yeni metodların
biotexnologiyaya tətbiqi onun təsir dairəsini xeyli genişləndirmiş və predmetini
zənginləşdirmişdir.
MÜHAZ RƏ 2: ”ÜZV TURŞULARIN M KROB OLOJ STEHSALI”
PLAN
1.Süd turşusunun alınması
2.Sirkə turşusunun alınması.
3.Limon turşusunun alınması.
4.Fumar turşusunun alınması.
5. takon turşusunun alınması.
6.Qlükon turşusunun alınması
7.Piroüzüm və α ketoqlütar turşularının alınması.
Ə
DƏB YYAT
1. Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.БекерМ.Е.,
ЛиепиньшГ
.К.,
РайпулисЕ
.П.
Биотехнология
.
–
М
.:
Агропромиздат
, 1990
3.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001
г
.
4. Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.
5. Пищевая биотехнология: Книга 1/ Рогов И.А, Антипова Л.В., Шуваева Г.П.
(гриф МО РФ) – глава 5 М.: Колос, 2004.
6. Неверова О.А. Пищевая биотехнология продуктов из сырья растительного
происхождения
. Новосибирск: Сиб унив. Изд-во, 2007.-415 с.
Dostları ilə paylaş: |