ABĠd tahġRLĠ

 
 
“525-ci qəzet”, 24 dekabr 2009 
 
 
 
Sevgi və fədakarlıq örnəyi 
 
 
«Məmləkətim olan Qars, təbii mühiti ilə məndə hələ uşaqlıq illərindən Şərq 
sərhədlərimizdən o tərəflərdəki türklər haqqında bilgi əldə etmək arzusu oyatmışdı. 
Ailə  mühitimiz  və  daha  sonra  Ərzurum  Atatürk  Universitetindəki  təhsil  həyatım 
məni bu mövzu ətrafında hər gün bir az daha çox düşünməyə, məlumat toplamağa 
sövq etmişdir. 
Beləcə, hələ Universitetdəki tələbəlik illərindən etibarən Qafqazın, xüsusilə 
Azərbaycanın və  ətrafının  tarixini,  ədəbiyyatını öyrənməyə, bu  zəngin  türk kültür 
diyarını  araşdırmağa  başladım».  Bu  sətirlər  40  ildən  də  çox  bir  müddətdə 
Azərbaycan  şair  və  yazıçılarının  irsini,  ədəbiyyat  tarixini  böyük  sevgi,  tükənməz 
enerji  və  sözün  həqiqi  mənasında  fədakarlıqla  tədqiq,  tədris  və  təbliğ  edən  Əli 
Yavuz  Akpinarın  «Azəri  ədəbiyyat  araşdırmaları»  (İstanbul,  «Dərgah  yayınları». 
Birinci nəşr, 1994, 512 səh.) adlı kitabına yazdığı «Ön söz»dən götürülmüşdür. 
Sovet  rejimi,  dəmir  pərdə,  senzura  illərində,  Kommunist  ideologiyasının 
hakim  olduğu  dövrdə  –  1970-ci  ildə  Ə.Akpinar  ilk  dəfə  Azərbaycana  gəlməyə 
müvəffəq  olur  və  «çalışması  üçün  çox  ehtiyac  duyduğu  kitabları»  əldə  etməyə 
başlayır.  Taleyin  xoş  qismətindən  Bakıda  onu  unudulmaz  Abbas  Zamanov 
qarşılayır. Bu görüş də Ə.Y.Akpinarın həyat və fəaliyyətində silinməz iz buraxır. 
Azərbaycan  ədəbi  xəzinəsinin  zənginliyi,  rəngarəngliyi  istedadlı  gənc  alimdə  bu 
irsə  meyli,  marağı daha da  artırır. O, tədqiqat  dairəsini bir  qədər  də  genişləndirir. 
Şah    üsul-idarəsinin,  fars  şovinizminin  bütün  yasaqlarına  rəğmən  Cənubi 
Azərbaycanda  ana  dilində  nadir  incilər  yaradan  Şəhriyar,  Səhənd  və  Sahir 
poeziyasını  araşdırmaqla  yanaşı  Ə.Akpinar  onların  əsərlərini  Türkiyədəki 
dərgilərdə də nəşr etdirir. İstər Cənubda, istər Şimali Azərbaycanda apardığı geniş 
miqyaslı  araşdırmalarının  nəticəsi  kimi,  Ə.Akpinar  bir-birinin  ardınca  maraqlı 
məqalələr  yazır,  bununla  da,  Sovet  hakimiyyətinin  ilk  20  ilindən  sonra  qırılmış 
Türkiyə  –  Şimali  Azərbaycan  ədəbi,  mədəni  əlaqələrinin  bərpa  olunmasında, 
Türkiyə – Cənubi Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin yaranmasında əvəzsiz rol oynayır. 
Tədqiqat  sərhədlərini  Azərbaycan  ədəbiyyatı  ilə  məhdudlaşdırmayan  Ə.Akpinar 
Krım,  İdil-Ural  və  Türkistan  ədəbiyyatının  araşdırılmasına  və  qardaş  Türkiyədə 
tanıdılmasına  da  ciddi  səy  göstərmişdir.  Tədqiqatçının  təbiri  ilə  desək,  «başda 
Azərbaycan olmaqla Krım, Kazan, Türkistan türkləri ilə Türkiyə türkləri arasındakı 
ədəbi və mədəni əlaqələri araşdırmaq» onun fəaliyyət meydanına çevrilmişdir.  

 
253 
Yuxarıda  adını  çəkdiyimiz  «Azəri  ədəbiyyatı  araşdırmaları»  kitabında 
müəllif  müxtəlif  tarixlərdə,  ayrı-ayrı  nəşrlərdə,  fərqli  məqsədlərlə  qələmə  aldığı 
əsərləri mövzu və mahiyyətinə görə bir ad altında toplamış, təqdim etmişdir. Dörd 
hissədən  ibarət  kitabda  Azərbaycan  ədəbiyyat  tarixi,  onun  inkişaf  mərhələləri  
geniş  işıqlandırılır,  ayrı-ayrı  yazıçı  və  şairlərin  irsi  tədqiq  edilir,  əsərlərindən 
nümunələr  verilir.  Azərbaycan  nəsri,  poeziyası,  dramaturgiyası,  publisistikası, 
ədəbi  tənqidi  və  şifahi  söz  yaradıcılığını,  xüsusilə  aşıq  ədəbiyyatını  Ə.Akpinar 
müxtəlif dövrlərin ictimai-siyasi proseslərini diqqətə çatdırmaqla təhlil və təqdim 
edir. Maraqlı və təqdirəlayiqdir ki, Azərbaycan ədəbi-mədəni, ictimai-siyasi, elmi-
fəlsəfi  fikir  tariximizdə  müstəsna  rol  oynamış  Azərbaycan  mətbuatı  da 
Ə.Akpinarın  diqqət  mərkəzində  olmuşdur.  O,  Azərbaycan  mətbuat  tarixində  iz 
qoymuş  bir  sıra  nəşrlər  barədə  yeri  gəldikcə  bəhs  etmişdir.  Prof.dr.  Ə.Akpinar 
Azərbaycanın  ədəbi  həyatının  tam  mənzərəsi  barədə  oxucuda  geniş  təəssürat 
yaratmaq üçün ayrı-ayrı dövrlərin ədəbi icmalını verməklə yanaşı, bir sıra şair və 
yazıçılar barədə ayrıca ədəbi-tənqidi oçerkləri də kitaba daxil etmişdir. 
Bu kitabla türk oxucusu Azərbaycan klassik və çağdaş ədəbiyyatının Nizami 
Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmaməddin Nəsimi, Molla Pənah Vaqif, Xurşidbanu 
Natəvan,  Mirzə  Fətəli  Axundzadə,  Seyid  Əzim  Şirvanzadə,  Nəriman  Nərimanov, 
Sultan  Məcid  Qənizadə,  Ömər  Faiq  Nemanzadə,  Hüseyn  Cavid,  Mirzə  Ələkbər 
Sabir,  Mikayıl  Müşfiq,  İlyas  Əfəndiyev,  Rəsul  Rza,  Bəxtiyar  Vahabzadə,  Elçin, 
Anar, Əkrəm Əylisli kimi nümayəndələrinin, milli ədəbiyyatşünaslığın, mətbuat və 
çap  tarixinin  Firudin  bəy  Köçərli,  Məmməd  Arif  Dadaşzadə,  Abbas  Zamanov, 
Qulam  Məmmədli  kimi  simalarının  həyat  və  fəaliyyəti  barədə  geniş  məlumat 
almaq imkanı əldə etmişdir. 
Türkiyə-Azərbaycan  mədəni  əlaqələrinin  genişlənməsini,  xüsusilə 
Azərbaycan  ədəbiyyatının  Türkiyədə  tanıdılmasını  axtarışlarının  və  yaradıcılıq 
fəaliyyətinin  əsas  kredosuna  çevirən  Ə.Y.Akpinar  uğurları  ilə  öyünməyən,  eyni 
zamanda  onlarla kifayətlənməyən  tədqiqatçılardandır. Hələ  ötən  əsrin 90-cı  ilində 
məsləkdaşları  İrfan  Murad  Yıldırım  və  Sabahatdin  Çağanla  birlikdə  hazırladıqları 
Məmməd Əmin Rəsulzadənin «Azerbaycan Cumhuriyeti (keyfiyyeti, teşekkülü və 
şimdiki vaziyeti». İstanbul, 1990) kitabına «Ön söz»də yazırdılar: «Azərbaycanla 
yaxın  əlaqələr  qurmaq  istəyiriksə,  öncə  bu  qardaş  ölkəni  bütün  yönləri  ilə 
tanımağımız gərəkdir. Bunun üçün də Azərbaycanın yaxın tarixini, problemlərini 
çox  yaxşı  öyrənməliyik».  Bu,  əslində  Ə.Y.Akpinarın  hələ  tələbəlikdən 
müəyyənləşdirdiyi  böyük  amalın, proqramın  bəyanı  idi.  Öz məsləyinə sadiq olan 
azərbaycanşünas alim bu gün də inamla, israrla öz yolunu davam etdirməkdədir. 
Fikrimcə,  bütün  türk  dünyasında  dilin  inkişafında,  qorunmasında  Mahmud 
Kaşğarlı,  islam  dininin  yayılmasında  Xoca  Əhməd  Yasəvi  hansı  rolu  oynayıbsa, 
türkçülük  ideologiyasının  meydana  gəlməsində,  intişarında  da  İsmayıl  Qaspiralı 
həmin  xidməti  göstərmişdir.  Hələ  sağlığında  «millətin  atası»  adlandırılan 
İ.Qaspiralının həyatı və irsinin tədqiqi, dəyərləndirilməsi bu gün xüsusi ilə aktual 
və  əhəmiyyətli  olsa  da,  çox  təəssüf  ki,  qənaətbəxş  deyildir.  Prof.dr.  Ə.Y.Akpinar 
bu  boşluğu  görmüş  və  təqdirəlayiqdir  ki,  fundamental  araşdırmaları  ilə 
qaspiralışünaslığa  əvəzsiz  töhfə  vermişdir.  Bu  yaxınlarda  onun  tərtib  etdiyi 
«İsmayıl  Qaspiralı.  Seçilmiş  əsərləri»nin  3  cildliyinin  sonuncu  cildi  İstanbulda 

 
254 
«Türk  Tanıtma  Fondu»nun  dəstəyi  ilə  «Ötükən»  nəşriyyatı  tərəfindən  işıq  üzü 
görmüşdür.  Tərtibçi  Yavuz  Akpinar  uzun  və  gərgin  tədqiqatların  nəticəsi  kimi, 
kitabın «Giriş» hissəsində İsmayıl Qaspiralının fəaliyyətinə dair irihəcmli, dəyərli 
məqalə  vermişdir.  O,  burada  İ.Qaspiralının  qəzetçi,  naşir  kimi  böyük  tarixi 
xidmətlərindən,  sosial,  siyasi  sahədə  prinsipial  və  faydalı  fəaliyyətindən,  müasir 
tipli məktəblərin yaradılmasında, təhsil quruculuğunda rolundan, ortaq dil uğrunda 
mücadiləsindən geniş bəhs etmişdir. 
Bu kitabların ərsəyə gəlməsi üçün illər boyu arxiv və kitabxanalarda böyük 
ehtirasla,  yorulmadan  çalışan  Y.Akpinar  qədirbilənliklə  ona  bu  işdə  yardım  edən 
insanlara  –  Ukraynalı  tarixçi  Viktor  Yuryeviç  Qankeviçə,  Krıma  səfəri  zamanı 
tədqiqatçıya  diqqət  göstərən  dostlarına  –  Şakir  Səlimə,  İsmayıl  Kərimə,  Zühal 
Yüksələ, İsmayıl Türkoğluna, Nəriman Abdulvahaba, Baxçasaraydakı Xan sarayı 
muzeyinin  direktoru  Sərvər  Abubəkirova,  muzeyin  arxiv  şöbəsinin  müdiri  Qalina 
İvanovaya,  yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  «Türk  Tanıtma  Fondu»nun  və  «Ötükən» 
nəşriyyatının rəhbərlərinə dərin minnətdarlığını bildirir. 
Kitabın annotasiyasında yazıldığı kimi, «…görüşləri ilə günümüzdə yenidən 
aktuallaşan  «Avrasiya  birliyi»  nəzəriyyəsinin  qurucularından» olan  İ.Qaspiralının 
həyat  və  fəaliyyəti  Azərbaycanla  sıx  bağlı  olmuşdur.  M.F.Axundzadənin, 
H.B.Məlikovun, 
N.Nərimanovun, 
S.M.Qənizadənin, 
M.A.Şahtaxtlının, 
H.Z.Tağıyevin  maarif,  nəşriyyat,  təhsil,  tərəqqi  sahəsindəki  xidmətlərini  yüksək 
qiymətləndirən  İ.Qaspiralı,  Əli  Mərdan  bəy  Topçubaşı,  Xəlil  Xasməmmədli, 
Əhməd  bəy  Ağayev,  Firudin  bəy  Köçərli,  Səfərəli  bəy  Vəlibəyov  və  digər 
azərbaycanlı  xadimlərlə  sıx  ünsiyyətdə  olmuşdur.  Təsadüfi  deyil  ki,  XX  əsrin 
əvvəllərində Azərbaycanın ictimai, siyasi,  ədəbi, mədəni, mətbu həyatında parlaq 
iz  buraxmış  ziyalılar  İ.Qaspiralının  tarixi  xidmətlərini  çox  yüksək 
qiymətləndirmişlər. 
…Ə.Y.Akpinar  hələ  sovet  dönəmində  Qulam  Məmmədlinin  məşhur 
«Azərbaycan  teatrının  salnaməsi»ni  oxuyur  və  müəllifə  bu  sətirləri  ünvanlayır: 
«Hörmətli  ustadım!  Azəri  ədəbiyyatıyla  məşğul  olan  bütün  tədqiqatçılar  Sizi  bu 
kitabınız vasitəsilə hörmətlə yad edəcəklər. Sağ olun, var olun. Əli Yavuz Akpinar. 
28.03.1981».  Bu  gün  Ə.Y.Akpinar  həmin  mətni  kiçik  bir  dəyişikliklə  –  «azəri 
ədəbiyyatıyla»  sözlərindən  sonra  «və  İsmayıl  Qaspiralı  irsi  ilə»  sözlərini  əlavə 
etməklə özünə ünvanlamaq haqqını qazanmışdır. 
…Sonda prof.dr. Ə.Akpinarla, xaricdə azərbaycanşünaslıq problemi ilə bağlı 
məqalə  yazmaq  fikrinin  haradan  qaynaqlandığını  açıqlamaq  üçün  bir  haşiyəyə 
çıxacağam.  2008-ci  il  dekabrın  17-də  Atatürk  Mərkəzində  «Beşik»  nəşriyyatının 
buraxdığı  uşaq  nağıllarının  toplanıldığı  –  72  kitabçanın  təqdimatı  keçirilirdi. 
Tədbirdə  ölkənin  tanınmış  elm,  mədəniyyət,  incəsənət  xadimləri,  KİV 
nümayəndələri iştirak edirdi. Layihənin rəhbəri Xalq yazıçısı, Baş nazirin müavini 
Elçin  Azərbaycan  uşaq  nağıllarının  işıq  üzü  görməsini  ölkənin  ədəbi-mədəni 
həyatında  böyük  hadisə,  bayram  kimi  dəyərləndirdi.  Akademik  Bəkir  Nəbiyev 
əsasən  şair-publisist  Dilsuzun  və  şair  Ələkbər  Salahzadənin  qələmə  aldıqları 
nağılları,  obrazlı  ifadə  ilə,  indiki  dövrün  uşaqları  üçün  vaksin  adlandırdı.  Millət 
vəkilləri Gülər Əhmədova, Fəttah Heydərov, şairlər Çingiz Əlioğlu, İlyas Tapdıq, 
yazıçı-publisistlər Nahid Hacızadə, Zahid Xəlil, Əkrəm Qaflanoğlu, təhsil nazirinin 

 
255 
müavini prof.İradə Hüseynova, M.F.Axundov adına Milli Kitabxananın direktoru 
Kərim  Tahirov  da  17  yaşlı  müstəqil  Azərbaycanın  gələcək  nəslinin  vətənpərvər, 
cəsur,  geniş  təfəkkürlü,  iti  və  çevik  zəkalı  vətəndaşları  kimi  yetişməsində  uşaq 
nağıllarının müstəsna rol oynayacaqlarını qeyd etdilər. 
Atatürk  Mərkəzinin  direktoru  akademik  Nizami  Cəfərov  uşaq  nağıllarının 
əhəmiyyətini  xüsusi  vurğuladı  və  bu  möhtəşəm  işin  həyata  keçirilməsində 
layihənin rəhbəri Xalq yazıçısı Elçinin müstəsna rolunu şükranlıqla qeyd etdi. Dedi 
ki,  Azərbaycan  ədəbiyyatının  parlaq  simalarından  olan  Xalq  yazıçısı  Elçin  dövlət 
və  ictimai  xadim  kimi  də  ölkənin  mədəni  həyatında  misilsiz  xidmət  göstərmişdir. 
Təqdirəlayiqdir  ki,  Elçin  cəmiyyətin  mənəvi  ehtiyacını  müşahidə  edən  və  dərhal 
boşluğu  doldurmaq  üçün  hərəkət  edən  xadimlərdəndir.  Ötən  əsrin  80-ci  illərində 
Azərbaycan  cəmiyyətində  Türkiyə  həyatına  sonsuz  maraq  var  idi.  Elçin  «Yaxın, 
uzaq  Türkiyə»ni  yazmaqla  müəyyən  mənada  bu  tələbatı  ödədi.  İndi  budur, 
müstəqil  Azərbaycanın  gələcək  nəsillərinin  vətənpərvər,  cəsur,  öz  tarixinə, 
mədəniyyətinə    bağlı  yetişməsi  üçün  ədəbi  material  tələb  olunanda  Elçinin 
rəhbərliyi  ilə  azyaşlı  uşaqlar  üçün  birdən-birə  72  adda  nağıl  kitabça  şəklində 
Azərbaycan  cəmiyyətinə    təqdim  olunur.  Akademik,  millət  vəkili  N.Cəfərovun 
Elçinin  fəaliyyəti  ilə  bağlı  bu  qənaətini  təqdir  edir  və  tanınmış  ictimai  və  dövlət 
xadiminin  həmin  istiqamətdə  həyata  keçirdiyi  digər  və  hər  birinin  önündə  «ilk 
dəfə» ifadəsini işlədə biləcəyimiz mühüm tədbirləri də qeyd etməyi  lazım bilirik: 
-  mənfur  erməni  separatçılarının  Azərbaycana  ərazi    iddialarının  yenidən 
başladığı  zaman  –  ötən  əsrin  80-ci  illərinin  sonlarında  ölkəmizin,  xüsusilə  də 
Dağlıq Qarabağın tarixi ilə bağlı materialların kütləvi nəşri və yayılması; 
-  azadlıq  hərəkatının  vüsət  aldığı  illərdə  hər  cür  daxili  və  xarici  təsirlərə, 
təzyiqlərə  baxmayaraq, Azərbaycan  Xalq Cümhuriyyətinin  liderlərinə, Şərq-islam 
dünyasında  ilk  demokratik  dövlətin  atributlarına,  iqtisadi,  siyasi,  hərbi  və  s. 
sahələrdə  həyata  keçirdiyi  islahatlara  dair  elmi-kütləvi  məqalələrin  böyük  tirajla 
(250.000) çıxan «Odlar yurdu» qəzetində dərc olunması; 
- əlifba islahatı aktuallaşanda latın əlifbasının qızğın müdafiə edilməsi; 
-  Moskvanın  respublikadakı  yerli  nökərlərinin  və  ermənipərəst  xarici 
qüvvələrin  Azərbaycanın  müstəqilliyi  uğrunda  mübarizəyə  hər  cür  don 
geyindirmək 
üçün  dəridən-qabıqdan  çıxdığı,  Azərbaycanın  informasiya 
blokadasında  saxlanıldığı  zaman  ABŞ  senatına  «Ən  böyük  müttəfiqimiz 
həqiqətdir»  adlı  müraciətinin  ünvanlanması,  senator  Cim  Mudinin  Bakıya  dəvət 
edilməsi və Azərbaycan tarixində ilk dəfə ABŞ senatorunun Bakıya səfəri; 
-  xarici  ölkələrdə  azərbaycanşünaslığın  intişarı,  inkişafı  üçün  əməli 
tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  («Vətən»  Cəmiyyətinin  M.F.Axundzadənin  anadan 
olmasının 175 illiyi münasibəti ilə keçirdiyi tədbirə dünyanın müxtəlif ölkələrindən 
hələ görünməmiş sayda, eyni vaxtda Bakıya 9 nəfər azərbaycanşünas alimin dəvət 
edilməsi). 
 Sonuncu  tədbirə  gələnlərin  sırasında  mərhum  professor  Abbas  Zamanov 
haqqındakı xatirəsində Azərbaycana hər səfərini həyatının unudulmaz günləri kimi 
xatırlayan  və  öz  təbiri  ilə  desək,  «Azərbaycan  kitablarına  susayan»  Əli  Yavuz 
Akpinar  da  var  idi  (Əli  Yavuz  Akpinar.  Abbas  Zamanov  haqqında  xatirələrim. 
Müasirləri Abbas Zamanov haqqında. «Çinar-çap» nəşriyyatı. Bakı, 2003). 

 
256 
Buradaca  qeyd  etmək  yerinə  düşərdi  ki, xalqımızın  başına  gətirilən  bir  çox 
bəlaların kökünü həm də, xaricdə azərbaycanşünaslığın yox dərəcəsində olmasında 
axtarmaq  lazımdır.  Bu,  mübaliğəsiz  belədir.  XX  əsrə  qədər  xaricdə 
azərbaycanşünaslıqla  bağlı  materiallara  daha  çox  səyyahların  əsərlərində  təsadüf 
edilir. Sonrakı dövrdə də bu sahədə ciddi addımlar atılmamışdır. 
Aleksandr  Düma,  Vasil  Veliçko,  Vasili  Bartold,  Yevgeni  Bertels,  Viktor 
Jirmunski,  Adolf  Berje,  Fuad  Körpülü,  Tadeuş  Svyatoxovski,  Canpiyero 
Bellinceri,  Əhməd  Şmide,  Erix  Fagel,  Odri  Aldştad,  mühacirətdə  Əhməd  bəy 
Ağayev, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Bala Məmmədzadə, Ceyhun Hacıbəyli, 
Əbdülvahab  Yurdsevər,  Əhməd  Cəfəroğlu,  Turxan  Cənceyi,  İren  Melikoff 
azərbaycanşünaslığa 
layiqli 
töhfələr 
vermiş 
alimlərdir. 
Son 
dövr 
azərbaycanşünaslığında  Ə.Akpinarın  yeri  və  çəkisi  xüsusi  qeyd  olunmalıdır.  Bu 
fədakar  tədqiqatçının  fəaliyyətinə  diqqəti  çəkməklə  xaricdə  azərbaycanşünaslığın 
inkişaf  etdirilməsinin  son  dərəcə  aktual  və  əhəmiyyətli  olduğunu  bir  daha 
vurğulamaq istədik. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  30.XII.08 
 
“Ədəbiyyat qəzeti”, 23 yanvar 2009 
 
 
 
QaĢqarlı iĢığı, Qaspiralı yolu 
 
Yaradılanları yaşatmaq yenisini yaratmaq qədər həm çətin, həm faydalı, həm 
də şərəflidir. Xüsusilə, söhbət böyük bir ulusun əsrlər boyu ərsəyə gətirdiyi milli-
mənəvi  dəyərlərdən,  mədəni  irsdən  gedirsə,  onları  yaşatmaq,  onlara  yeni  nəfəs 
verərək, nəsildən-nəslə ötürmək, elə yenisini yaratmağa bərabərdir.    
 
Türk  dilinin  beşiyi  başında  duran  böyük  Mahmud  Kaşğari  az  qala  min  il 
bundan əvvəl ucsuz-bucaqsız türk ellərini illərlə dolaşaraq dünya, o cümlədən türk 
dili  tarixinin  ən  möhtəşəm  əsərini  -  «Divani-lüğat  it-türk»ü  yaratmışdır.  Çar 
Rusiyası  imperiyasında  -  böyük  bir  coğrafiyada  -  özünün  əzəli  və  əbədi 
torpaqlarında,  lakin  rus  əsarəti  altında  əziyyət  çəkən  türkdilli  xalqların  təhsilə, 
tərəqqiyə,  elmə,  mədəniyyətə,  nəhayət,  birliyə  möhtac  olduğu  bir  dönəmdə 
«Tərcüman»ı və «Dildə, fikirdə, işdə birlik» şüarı ilə tarixin səhnəsinə İsmayıl bəy 
Qaspıralı  çıxdı.  Altaydan  Urala,  Orta  Asiyadan  Qafqaza,  Volqaboyundan 
Balkanlara  səpələnmiş  türk  ulusunun  eyni  dəyərlərə  mənsub  olduqlarını  və  ona 
sahib  olmanın  vaxtı  çatdığını  anlatdı.  Böyük  ideoloq  Əhməd  Ağaoğlu  İsmayıl 
bəyin  vəfatı  ilə  əlaqədar  «Türk  yurdu»  jurnalında  dərc  etdirdiyi  (1914,  №12) 
«İsmayıl  bəy  Qasprinski»  adlı  məqalədə  yazırdı  ki,  öz  ideyalarını  yaymaq  üçün 
«qapı-qapı  dolaşmaq  məcburiyyətində  qalan»  İsmayıl  bəyin  israrla  təqib  etdiyi 
qayənin  türkdilli  xalqlara  bir  dilə,  bir  mədəniyyətə  mənsub  olduqlarını  təlqin 
etməkdən ibarət  idi. Bu  birliyi  duyan  hər bir qövm  əslində  milli-mənəvi  vəhdətin 

 
257 
zərurətini duymuş olacaqdı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hələ  sovetlər  dövründən  -  dəmir  pərdə  arxasındakı  rejim  və  kommunist 
ideologiyasının  hakim  olduğu  vaxtdan  -  1980-ci  illərin  əvvəllərindən  türk  elləri 
adı,  sorağı  ilə  səfərlərə  çıxan  Yücel  Feyzioğlunun  məramı,  məqsədi,  hədəfləri 
barədə  fikirləşəndə  təbii  olaraq  böyük  Kaşğari  və  Qaspıralını  xatırladım.  Bu 
öndərlərin  işığı,  yolu  ilə  gedən  yüzlərlə,  minlərlə  cəfakeş,  fədakar  davamçıları 
olmuşdur,  yenə  də  olacaqdır.  Yücel  Feyzioğlunu  da  özü  demiş,  həyəcanlandıran, 
düşündürən, səfərlər edən bu dühaların ideya və əməlləri olmuşdur.   
 
 
1946-cı  ildə  Qarsda  dünyaya  göz  açan  Yücel  Feyzioğlu  hələ  kiçik 
yaşlarından  yazı-pozuya  meylini  salmış,  məktəb  dəftərindəki  ilk  şeirləri  ilə 
müəlliminin  diqqətini  çəkmiş,  onun  tövsiyəsi  ilə  daha  heç  vaxt  qələmdən 
ayrılmamışdır.  Bunları  yazarkən,  on  illər  boyu  Azərbaycan  atalar  sözlərini 
toplayan,  nəşr  etdirən  Əbülqasım  Hüseynzadə  və  onun  məşhur  dəftəri  yadıma 
düşür. Məktəbli ikən hər gün atasının gündəlik xərci kimi verdiyi 5 qəpiklə baqqal 
dükanlarını  gəzən,  diqqəti  çəkmək  üçün  üstünə  atalar  sözləri  yazılmış  saçaqlı 
konfet kağızlarını toplayan və səliqə ilə məktəb dəftərinin vərəqləri arasına yığan 
Əbülqasımın  hərəkəti  böyük  Üzeyir  Hacıbəyovun  və  dövrünün  tanınmış 
maarifpərvər  pedaqoqlarından  sayılan  Fərhad  Ağazadənin  diqqətindən  qaçmır. 
Fərhad Ağazadə Ə.Hüseynzadəyə «Bu, nəcib, xeyirxah işdir. Xalqımızın incilərini 
toplayırsan.  İşində  möhkəm  ol.  Dama-dama  göl  olar»  -  deyib  onu  ruhlandırır. 
Üzeyir bəyin dediklərini isə Əbülqasım həyat kredosu kimi qəbul edir: Əbülqasım, 
indi söz çeynəyən çox, söz deyən azdır. Odur ki, müdrik atalar sözlərinin qədrini 
bilmək,  onları  misqal-misqal  toplayıb  xalqın  özünə  qaytarmaq  lazımdır.  Yoxsa, 
atalar  demişkən,  «dama-dama  göl  olar,  dada-dada  heç».  Bundan  sonra,  necə 
deyərlər, Əbülqasım  ayağına çarıq geyib, bir  əlinə qələm, bir əlinə əsa alıb, el-el, 
oba-oba  gəzməyə,  atalar  sözlərini  toplamağa  başlayır.  Lap  nağıllardakı  kimi. 
Nağıllar  demiş,  Sovet  dövründə  ötən  əsrin  20-30-cu  illərində  Azərbaycan 
nağıllarını da, digər şifahi söz nümunələrini də toplayan, səf-nəzər edən, çox sayda 
kitab  buraxan  Əhliman  Axundov,  Məmmədhüseyn  Təhmasib,  Hümmət  Əlizadə, 
Hənəfi Zeynallı, Vəli Xuluflu, Salman Mümtaz, Bəhlul Behcəti kimi fədailərimiz 
də olmuşdur. Onların bu missiyasını 70-ci illərdən sonra Nurəddin Seyidov, Vaqif 
Vəliyev, Sədnik Paşayev, Mürsəl Həkimov, Qəzənfər Paşayev, Bəhlul Abdullayev, 
Əzizə Cəfərzadə, Azad Nəbiyev, Məhərrəm Qasımlı kimi tanınmış alimlər davam 
etdirmişlər.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yücel  Feyzioğlu  toplama  dairəsinin,  fəaliyyət  coğrafiyasının  genişliyi  ilə 
diqqəti çəkir. Taleyin hökmü ilə 1972-ci ildə Almaniyada məskunlaşmışdı, burada 
Höte İnstitutunda ali dil təhsilinə yiyələnmiş, Andersson Yazıçılıq Akademiyasını 
bitirmişdir.  Bir  müddət  müəllimlik  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olduqdan  sonra  özünü 
bütünlüklə  yaradıcılığa  həsr  etmişdir.  Almaniyadakı  türk  uşaqlarının  doğma  dilə, 
ədəbiyyata,  mədəniyyətə,  məmləkətə  məhəbbət  ruhunda  böyüməsi  üçün  əlindən 
gələni  əsirgəməmişdir.  Y.Feyzioğlunun  «Kəloğlan»  və  «Sehrli  limon»  adlı  nağıl 
kitabları müxtəlif dillərə tərcümə edilərək yayılmış, böyük əks-səda doğurmuşdu. 
Ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəllərində, dəqiq desək, 1982-ci ildə Bakıya ilk səfəri 
ilə Y.Feyzioğlunun həyat və yaradıcılığında yeni mərhələ başlayır.    
 
 
Xalq yazıçısı Elçin Yücel Feyzioğlunun nəşr etdirdiyi nağıllarla tanışlıqdan 

 
258 
sonra  ona  xitabən  -  «Bizim  çoxlu  xalq  nağıllarımız  var.  Onları  da  Avropaya 
tanıtmaq lazımdır»  - dedi. Bu unudulmaz görüşdən aldığı təəssüratı az qala 30 il 
keçəndən  sonra  Y.Feyzioğlu  belə  xatırlayacaq:  «Türk  dilində  danışılan  bütün 
coğrafiyalarda  qardaş  nağılları  toplamaq  düşüncəsi  o  zamandan  beynimə  həkk 
oldu…». 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Beləliklə, Y.Feyzioğlu intəhasız dəryaya, incilər dünyasına, nağıllar aləminə 
qədəm  qoydu.  Həvəslə,  sevgi  və  ehtirasla  türk  ellərindən  nağılları  toplamağa, 
yenidən işləyərək nəşr etməyə başladı. Anadoludan, Azərbaycandan, Dağıstandan, 
Tuvadan, 
Qaqauzdan, 
Karaçaydan, 
Özbəkistandan, 
Türkmənistandan, 
Qazaxıstandan,  Qırğızıstandan,  Kosovadan,  Tatarıstandan,  Başqırdıstandan, 
Altaydan,  Xakasyadan…  topladığı,  yenidən  yazdığı  onlarca  nağıl  kitab-kitab 
uşaqlara hədiyyə edildi.   
 
 
 
 
 
 
 
Y.Feyzioğlunun nəfis tərtibatla, Mustafa Dəlioğlunun rəsmləri ilə yenicə işıq 
üzü  görmüş  «Kardeş  masallar»  adlı  kitabı  (İstanbul,  2009,  Yapı  Kredi  Yayıları 
(YPY),  «Doğan  Kardeş»,  303  səh.)  xüsusilə  diqqəti  çəkir.  Burada  Azərbaycan, 
qaqauz, xakas, kalmık, qaraçay, qazax, kərkük, kıbrıs, qırğız, noğay, özbək, tatar, 
tuva, uyğur… bir sözlə, türk soyundan olan  əksər xalqların 39 nağılı  verilmişdir. 
Kitabın  üstün  keyfiyyətlərindən  biri  də  budur  ki,  balaca  oxucular  nağıldan  əvvəl 
onun  mənsub  olduğu  türk  soyunun  ölkəsi,  məskunlaşdığı  ərazi  barədə 
məlumatlandırılır.  Arzu  olunur  ki,  gələcək  kitablarda  bu  bölgələr  haqqında 
informasiyalar daha sistemli, daha səhih, müfəssəl və zəngin olsun. Uşaq oxucunun 
nağıl qəhrəmanlarının vətəninin tarixi-maddi abidələri, milli-mənəvi irsi, yazarları 
ilə, hətta təbiəti ilə tanışlığı onu öz soyuna da möhkəm tellərlə bağlayacaq. Yücel 
Feyzioğlunun fəaliyyəti sayəsində ərsəyə gələn, işıq üzü görən nağıllar ilk növbədə 
uşaqların  böyük  marağına  səbəb  olmuşdur,  digər  tərəfdən  KİV-in,  tanınmış 
ədəbiyyat xadimlərinin, təhsil müəssisələrinin, böyüməkdə olan nəslin problemləri 
ilə  məşğul  olan  mütəxəssislərin  diqqətini  çəkmişdir.  Türkiyə,  Almaniya, 
Hollandiya  kimi  ölkələrdə  nəşr  olunan  kitablar  böyük  əks-səda  yaratmış, 
Y.Feyzioğlu  müxtəlif  quruluşların  çoxsaylı  mükafatına  layiq  görülmüşdür.  Heç 
şübhəsizdir  ki,  Y.Feyzioğlunun  aldığı  mükafatlar  sırasına  dünyanın  müxtəlif 
şəhərlərindən  müəllim  və  şagirdlərin  ona  ünvanladığı  səmimi  məktublar  da 
daxildir.  KİV  Y.Feyzioğlunun  nağıllarını  mədəni  həyatda  hadisə  kimi 
qiymətləndirir,  uşaqların  təlim-tərbiyəsində  bu  əsərlərin  rolunu  yüksək 
dəyərləndirirlər.  «…həsrətimizi,  umudlarımızı,  duyğularımızı  dilə  gətirdiniz 
nağıllarda.  Vacib  olanı,  lakin  etmədiyimizi  nağıl  qəhrəmanları  vasitəsilə  həyata 
keçirdiniz,  söyləmək  istədiyimizi,  lakin  demədiklərimizi,  yaxud  deyə 
bilmədiklərimizi  nağıl  qəhrəmanlarının  dili  ilə  dediniz».  («Hürriyyət», 
10.05.1984).  «…Yalnızca  uşaqlar  üçünmü?..  Yox,  yox,  min  dəfə  yox»  («Die 
Brücke,  iyun  1984).  «Vilhelmsburq»  kitab  dükanında  Yücel  Feyzioğlunun  nağıl 
oxuma  günü  səbəbi  ilə  uşaqlar  basabas  yaratdılar  («Hamburger  Abendblatt», 
10.12.1984).  «Türk  uşaqları  kimi  avropalı  uşaqlar  da  Yücel  Feyzioğlunun 
nağıllarını oxuyurlar» («Milliyyət-Panorama», 08.06.1986). «Yücel Feyzioğlunun 
yazdığı  nağıllar  Almaniyada  türk  və  alman  uşaqları  arasında  bir  körpü  saldı. 
Alman  uşaqlarından  bəzisi  Kəloğlanla  görüşmək  üçün  yolunu  Türkiyəyə  saldı, 
bəziləri  də  saçlarını  qazıtdırıb  Kəloğlana  bənzəmək  istədilər»  («Birgün»,  aprel, 

 
259 
2004).  Bu  sitatların  sayını  on  qat  artırmaq  olar.  Başlıcası  odur  ki,  bir  çoxları 
tərəfindən  «nağıl  elçisi»  adlandırılan  Y.Feyzioğlu  türk  xalq  nağıllarını,  həm  bu 
soydan  olan  xalqlar  arasında,  həm  də  Avropa  xalqları  arasında  inadla,  israrla  və 
uğurla yayır, təbliğ edir. Nağılla birlikdə oxucular qədim türk ellərinə səyahət edir, 
yerli  xalqlarla  onların  həyat,  düşüncə  tərzi,  adət-ənənələri,  məişəti  ilə  daha 
yaxından tanış olurlar.   
 
 
 
 
 
 
 
 
Nağıllar digər şifahi söz nümunələri kimi balacaların igid, sədaqətli, düzgün, 
prinsipial,  əməksevər,  imanlı,  inamlı  həyata  üstünlük  verən,  halallıqla  yaşamağı 
təlqin  edən  böyük  sərvətdir,  sənətdir.  Nağıllar  keçmişləri  sevdirir,  gələcəyə 
səsləyir. Balacalar hər nağıl oxuyandan sonra bir az böyüyür, sərbəst olur, yaxşını 
pisdən,  gözəli  çirkindən  seçir,  onda  sabah  üçün  xoş  niyyətli  xəyallar,  arzular  baş 
qaldırır. Nağıllar uşaqların  əqidəsinin formalaşmasına, fiziki və mənəvi saflığının 
təminatına təkan verir.    
 
 
 
 
 
 
 
 
Ötən il Bakıda Atatürk mərkəzində tanınmış şair-publisist Dilsuzun qələmə 
aldığı  70-ə  yaxın  nağıl  kitabının  (ideya  müəllifi  Elçin,  layihə  rəhbəri  Qoşqar 
İsmayıloğlu)  təqdimat  mərasimində  çıxış  edən  akademik  Bəkir  Nəbiyev  nağılları 
obrazlı  ifadə  ilə  körpələr  üçün  vaksin  adlandırmış  və  demişdi  ki,  bu  nağıllarla 
tərbiyələnən, böyüyən uşaqların  əsl vətəndaş kimi  yetişəcəyinə bizdə böyük inam 
və ümid var. Bütün bunları və daha artığını dərindən dərk edən Y.Feyzioğlu nə az, 
nə  çox,  bu  vaxta  kimi  onlarca  nağıl  kitabı  nəşr  etdirmişdir,  gələcək  planları  isə 
daha  geniş,  daha  maraqlıdır.  2010-cu  ilədək  türk  dünyasına  aid  22  cildlik  nağıl 
kitabı buraxmaq. Bu seriyaya daxil olan 10 cild artıq işıq üzü görmüşdür. İnanırıq 
ki,  Yücel  bəy  sevimli  nağıl  qəhrəmanları  kimi  öz  xoş  niyyətinə,  məqsədinə 
yetişəcək.