KİTABXANAŞÜNASLIQ
VƏ
İNFORMASİYA
ELMİ-NƏZƏRİ VƏ
PRAKTİKİ JURNAL
“Kitabxanaşünaslıq və informasiya” jurnalı
08.10.2010-cu il tarixində Beynəlxalq ISSN
Mərkəzi (Paris, Fransa) tərəfindən
2219-5882 saylı nömrə ilə ardı davam edən
nəşrlərin beynəlxalq reyestrinə daxil edilmişdir.
№1(4)
2011
“KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA”
ELMİ-NƏZƏRİ VƏ PRAKTİKİ JURNAL
Təsisçi və
Baş redaktor:
Abuzər XƏLƏFOV
Əməkdar elm xadimi, BMT yanında Beynəlxalq
İnformasiyalaşdırılma Akademiyasının akademi-
ki, tarix elmləri doktoru, professor
Baş redaktor müavini:
Knyaz ASLAN
Fəlsəfə doktoru
(pedaqoji elmlər üzrə), dosent
Məsul katib:
Pərviz KAZİMİ
Redaksiya heyəti:
Tuncel Acar, Türkiyyə Milli Kitabxanasının direktoru
Yekaterina Nikonorova, fəlsəfə elmləri doktoru, professor
Rusiya Dövlət Kitabxanasının direktor müavini
Yıldız Bakaşova, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Qırğızstan Milli
Kitabxanasının direktoru
Aybəniz Əliyeva-Kəngərli, filologiya elmləri doktoru
AMEA-nın Elmi Kitabxanasının direktoru
Xəlil İsmayılov, tarix elmləri doktoru, professor
Bayram Allahverdiyev, tarix elmləri doktoru, professor
BDU-nun kitabşünaslıq kafedrasının müdiri
Kərim Tahirov, fəlsəfə doktoru (tarix elmləri üzrə)
Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru
Mayıl Əhmədov, Prezident Kitabxanasının direktoru
Lətifə Məmmədova, fəlsəfə doktoru (tarix elmləri üzrə)
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin sektor müdiri
Elçin Əhmədov, fəlsəfə doktoru (pedaqoji elmlər üzrə), dosent
Nadir İsmayılov, fəlsəfə doktoru (pedaqoji elmlər üzrə), dosent
Sahib Rzayev, fəlsəfə doktoru (filologiya elmləri üzrə), dosent
Əli Rüstəmov, fəlsəfə doktoru (pedaqoji elmlər üzrə), dosent
Jurnal Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydə alınmışdır.
Şəhadətnamə № 3135,16.03.2010.
____________________________
Redaksiyanın ünvanı: Bakı şəhəri, Az1148., Z.Xəlilov küçəsi, 23
Bakı Dövlət Universiteti, 2 saylı tədris korpusu, mərtəbə 4, otaq № 410
Əlaqə telefonu: 439-03-66., (050) 365-48-41
№ 1(4) Yanvar-Aprel, 2011
© “Kitabxanaşünasliq və informasiya”, 2011,№1(4).
LIBRARY SCIENCE
AND
INFORMATION
SCIENTIFICO-THEORETICAL
AND PRACTICAL JOURNAL
The journal of «Library science and information» dates
in 08.10.2010 was included to the international schedule
by ISNN Centre (Paris, France) numbered
2219-5882 with the regulation
of publications to be continued.
№1(4)
2011
“LIBRARY STUDY AND INFORMATION”
SCIENTIFIC-THEORETICAL AND PRACTICAL JOURNAL
Founder and
Editor-in-chief:
Abuzar KHALAFOV
Honoured Science worker,
Academician of International
Information Academy by UNO, Doctor of
History professor
Assistant editor-in-chief:
Knyaz ASLAN
Doctor of Philosophy
(of Pedagogy),
associate professor
Executive Secretary:
Parviz KAZIMI
Editorial board:
Tuncel Acar, Director of the National Library of Turkey
Catherine Nikonorova,doctor of philosopy, professor, vice-director of
Russian State library
Yildiz Bakashova, doctor of philology, professor, director of National
library of Kyrgyzstan
Aybaniz Aliyeva-Kangarli, Doctor of Philology, director of Scientific
library of Azerbaijan National Academy of sciences
Khalil Ismayılov, Doctor of History, professor
Bayram Allahverdiyev, Doctor of History, professor, Chief of the
chair of Book Study of Baku State University
Karim Tahirov, Doctor of Philosophy (on History), Chief of the
National library of Azerbaijan
Mayıl Ahmadov, Chief of the Presidential Library
Latifa Mammadova, Doctor of Philosophy (on History), Chief of the
division at Ministry of Culture of the Azerbaijan Republic
Elchin Ahmadov, Doctor of Philosophy (on Pedagogy)
Nadir Ismayilov, Doctor of Philosophy (on Pedagogy)
Sahib Rzayev, Doctor of Philosophy (on Philology)
Ali Rustamov, Doctor of Philosophy (on Pedagogy)
Journals have been registered in the Justice Ministry of the Azerbaijan Republic.
Certificate 3135, 16.03.2010.
____________________________
Address of the editorial office: Baku city, Az1148., Z.Xalilov street, 23
Baku State University, the 2nd teaching building, floor 4, Room 410
telephone: 439-03-66; (050) 365-48-41
№1 (4), January-April, 2011
© “Library study and Information”, 2011,№1(4).
БИБЛИОТЕКОВЕДЕНИЕ
И
ИНФОРМАЦИЯ
НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ
И ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ
Журнал «Библиотековедение и информация» включен
Международным Центром ISSN (Париж, Франция)
в продолжающиеся издание международного
реестра под номером 2219-5882 с 08.10.2010
№1(4)
2011
“БИБЛИОТЕКОВЕДЕНИЕ И ИНФОРМАЦИЯ”
НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ И ПРАКТИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ
Учредитель и
главный редактор:
Абузар ХАЛАФОВ
Заслуженный деятель науки,
Академик Международной
Информационной Академии при ООН,
доктор исторических наук, профессор
Зам. главного редактора:
Князь АСЛАН
Доктор философии
(по педагогическим наукам), доцент
Ответственный секретарь:
Парвиз КАЗЫМИ
Редакционная
коллегия:
Тунджел Ачар, директор Национальной Библиотеки Турции
Екатерина Никанорова, доктор философских наук, профеcсор
Йылдыз Бакашова, доктор философских наук, профеcсор
Айбениз Алиева-Кенгерли, доктор филологических наук
Халил Исмаилов, доктор исторических наук,професcор
Байрам Аллахвердиев, доктор исторических наук, профеcсор,
Заведующий кафедры Библиотековедение
Керим Тахиров, доктор философии (по историческим наукам)
Директор Национальной библиотеки Азербайджана
Маил Ахмедов, Директор Президентской Библиотеки
Лятифа Мамедова, доктор философии (по историческим
наукам)
Эльчин Ахмедов, доктор философии (по педагогическим наукам)
Надир Исмаилов, доктор философии (по педагогическим наукам)
Сахиб Рзаев, доктор философии (по филологическим наукам)
Али Рустамов, доктор философии (по педагогическим наукам)
Журнал регистрирован в Министерстве Юстиции Азербайджанской Республики.
Свидетельство № 3135,16.03.2010.
____________________________
Адрес редакции: г. Баку, Az1148., улица З.Халилова, 23
Бакинский Государственный Университет, учебный корпус №2, 4-ый этаж, комната № 410
Телефоны связи: 439-03-66; (050) 365-48-41
№1 (4) Январь-Апрель, 2011
© “Библиотековедение и информация”, 2011, №1 (4).
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 1 (4) 2011
7
KİTABXANA VƏ KOMMUNİKASİYA
A.A.XƏLƏFOV
Bakı Dövlət Universiteti
Məqalədə müasir informasiya cəmiyyəti şəraitində kitabxana və kom-
munikasiya probleminin araşdırılmasına səy göstərilmişdir. Həmçinin məqa-
lədə informasiyanın toplanıb, saxlanıb və ötürülməsində mühüm müəssisə
olan kitabxanaların kommunikasiya vasitəsi kimi cəmiyyətdə informasiya
mübadiləsi, biliklərin idarə edilməsi prossesində yaxından iştirakı təhlil
edilmişdir.
Sosial institut olan kitabxanalar mədəniyyətin inkişafı naminə sosial
proqramların yaradıcısı və icraçısı kimi davamlı, ictimai infrastrukturun
kommunikasiya sahəsidir. Məhz buna görə də oxuculara xidmət prosesində
kommunikasiyanın müxtəlif formalarının yaradılmasında və istifadə edil-
məsində yaxından iştirak etməyə borcludurlar.
Kitabxanalar müasir informasiya cəmiyyətində biliklərin idarə olun-
masında, cəmiyyətlə-insan, insanla-informasiya arasında qarşılıqlı infor-
masiya kanallarının yaradılmasında və əlaqələndirilməsində, ardıcıl olaraq
təkmilləşdirilməsində, sürətlə islahatlar aparmaq və yeniləşmək vəzifəsi qar-
şısında dayanmışdır. Böyük sürətlə qloballaşan dünya “elektron inqilab”
erasına qədəm qoyur. Bu böyük inqilabı prosses bütövlükdə bəşər mədəniy-
yətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan kitabxanalar qarşısında da mühüm vəziflər
qoyur. Bu vəzifələrin həllində yarındığı gündən zəmanəmizə qədər, ilk Şumer
kitabxanalarından milli kitabxanalara qədər, keçdiyi yolda kitabxanaları
kommunikasiya sistemləri yaxından müşayiət etmişdir.
Kommunikasiya ilə daimi yol yolçusu olmuş kitabxanalar adətləri,
davranışı və əqidələri bir-biri ilə bölüşən, insanların ünsiyyət vasitəsi kimi
istifadə etdiyi kommunikasiya sistemində vacib hadisədir. Əlaqəsiz,
ünsiyyətsiz insan qrupları, cəmiyyət olmadığı kimi, bilavasitə insanlara
xidmət edən, insanlar arasında birlik vasitəsi olan kitabxanalarda kom-
munikasiyasız yaşaya bilməzlər. Məhz bu da kommunikasiya prosseslərini
öyrənməyi kitabxanaşünaslar qarşısında mühüm vəzifə kimi qoyur.
Kommunikasiya (communicatio)-latın sözü olub, mənası 1) ümumi
etmək, bağlamaq, ünsiyyətdə olmaq; 2) iki və ya daha çox şəxs arasında olan
və qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan ünsiyyət; bir şəxsin əldə etdiyi məlumatı
başqasına (başqalarına) çatdırması və s. deməkdir
1
1
Məhərrəmli. Q. Mediada işlənən alınma sözlər. İzahlı lüğət. Bakı. 2008, 111 s.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 1 (4) 2011
8
Kommunikasiya məlumatın insandan-insana verilməsinə deyilir. İnsan
mahiyyət etibarı ilə biri-digəri ilə ünsiyyətdə olan varlıqdır. Ünsiyyət insanın
sosiuma daxil olması və orada fəaliyyət göstərməsi üçün mühüm vasitədir.
Məhz buna görədir ki, insan həyatında arakəsilməz informasiya mübadiləsi,
yeni vərdişlər, təcrübələr əldə etmək həyati zərurətdir. Ünsiyyətin məqsəd və
məzmunundan asılı olaraq onun vəzifələri də müxtəlif ola bilər. Ünsiyyət
həmişə hərəkətdə olan dinamik bir proses olduğundan partnyorlar arasında
yeni münasibətlər formalaşa bilər.
Son zamanlar elmi ədəbiyyatda “ünsiyyət” termini ilə yanaşı olaraq
“Kommunikasiya” termini daha çox işlədirlir. Bizcə, “ünsiyyət” termininə
nisbətən kommunikasiya terminin daha əhatəli və çoxmənalı xarakter daşı-
dığından, bu terminin kommunikasiya kimi işlədilməsi daha məqsədə
müvafikdir. Müasir informasiya cəmiyyəti şəraitində insanların böyük sürətlə
inkişaf edən müntəzəm olaraq yeniləşən, dərinləşən, yeni keyfiyyətlər kəsb
edən informasiya tələbatının ödənilməsi kommunikasiyanın yeni, daha mürək-
kəb formalarının aşkarlanmasını tələb edir.
Cəmiyyət inkişafının ən erkən dövrlərində insanlar biri-birilə əlaqə
yaratmaq, birləşmək, ünsiyyətdə olmaq, informasiya toplamaq məqsədi ilə
kommunikasiyanın müxtəlif vasitələrindən istifadə etmişlər. Zaman keçdikcə
cəmiyyət inkişaf etdikcə, insanların bilik səviyyəsi, ətraf mühiti dərk etmək
qabiliyyəti artdıqca, yeni kommunikasiya kanalları meydana gəlmiş,
kommunikasiya bəşər fikrini aktuallaşdırmaq vasitəsinə çevrilmişdir. Qarşılıq-
lı təsir prosesində insanlar birinin o birinə köməyi, ünsiyyəti, birləşməsi
hesabına zənginləşir, bəşəriyyət tərəfindən toplanan təcrübə hamının malına
çevrilirdi.
Kommunikasiyanın inkişaf tarixini 4 mərhələyə bölən sosioloqlar bu
dövrləri kommunikasiya inqilabı adlandırırlar. 1) yazının ixtira edilməsi, 2)
kitab çapının başlanması, 3) radio televiziyanın meydana gəlməsi, 4) dünyanın
böyük möcüzəsi İnternetin zühur etməsi kommunikasiyan cəmiyyətin for-
malaşması və inkişafı, insan bilik və bacarığının təkmilləşməsi sahəsində əsas
amilə çevrildi. Cəmiyyətin kommunikasiya proseslərinə onun vasitələrinin
öyrənilməsinə, tədqiqinə diqqət artdı. Kommunikasiya inqilablarına nəzər
salarkən belə bir elmi fikir diqqəti cəlb edir ki, bu inqilablar arasında onların,
birinin digərinə keçməsi prosesində də ciddi bir əlaqə vardır. Bu proseslər heç
də biri-birini inkar etmir, varislik prinsipi gözlənilir. Köhnə məhv edilmir,
onun səmərəli toxumları saxlanılır, beləliklə, yeni yaranan vasitələr daha mü-
kəmməl daha müasir formada özünü göstərir.
Kommunikasiyanın cəmiyyətin çox erkən dövrlərindən yaranmasına
baxmayaraq “Kommunikasiya” termini elmi ədəbiyyatda XX əsrin əvvəl-
lərində meydana gəlmişdir. Bu termin altında informasiyanın iansandan-in-
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 1 (4) 2011
9
sana ötürülməsi, cəmiyyətdə qarşılıqlı təsiri, informasiya mübadiləsi kimi
başa düşülür
2
.
Beləliklə, yuxarda dediklərimizə və sosioloqların qiymətli araşdır-
malarına və elmi nəticələrinə əsaslanaraq deyə bilərik ki: Kommunikasiya
ünsiyyətdir, informasiyanın insandan-insana ötürülməsidir. Cəmiyyətdə qarşı-
lıqlı təsirdir, informasiya mübadiləsidir
3
. Həmçinin maddi və mənəvi dün-
yanın müxtəlif obyektlərinin əlaqəsi vasitəsidir.
Cəmiyyətin tarixi inkişafı prosesində kommunikasiyada tədricən, təka-
mül yolu ilə inkişaf etmiş, onun yeni-yeni növləri, kanalları, vasitələri mey-
dana gəlmişdir.
Kommunikasiyanın növləri Kommunikasiyanın insanlar arasında
ünsiyyət, əlaqə və insanların biri-birini qarşılıqlı anlama vasitəsi kimi bir çox
növləri vardır. Sosioloqlar və kitabxanaşünaslar kommunikasiya proseslərini
üç növə ayırırlar
4
.
1.
Şəxsiyyətlər arası kommunikasiya. Bu növə həmçinin kommunika-
siyanın xüsusi forması olan qruplar, birliklər və s. Kommunikasiyalar da
daxildir.
2.
Kütləvi kommunikasiya. Bu kommunikasiyanın ən çox yayılmış və
demək olar ki, cəmiyyətin bütün üzvlərinin, bütün idarə və müəssisələrin,
xüsusi ilə informasiya orqanlarının və kitabxanaların istifadə etdiyi kom-
munikasiyadır. Cəmiyyətdə hakim mövqe tutan kütləvi kommunikasiya
insanlar sosial hisslərin açıq ümumiliyinə və ümumi sosial təcrübəyə malik
olduqları vaxt həyata keçirilir, reallaşır
5
. Cəmiyyətin informasiya təminatında
və insanların informasiya mübadiləsində mühüm rol oynayan kütləvi infor-
masiya vasitələri (qəzet, jurnal, sənədli kino, radio və televiziyadan ibarət
sistem) kütləvi kommunikasiyanın klassik nümunəsidir.
3.
Mədəniyyətlərarası
kommunikasiya. Mədəniyyətlərarası kom-
munikasiya iki və daha çox müxtəlif mədəniyyətlərin əlaqəsi prosesində infor-
masiya mübadiləsi və mədəni sərvətlərin, qarşılıqlı əlaqələrin yaranmasına
xidmət edir. Mədəniyyətlərarası kommunikasiya insanları cəmiyyətin mənəvi
dəyərlərinə qovuşdurur.
Qloballaşan dünayada mədəniyyətlərarası kommunikasiyanın fəaliyyət
sahəsi sürətlə genişlənməklə, daha intensiv xarakter alır. Həmçinin mədəniy-
yətlər arası kommunikasiya ölkələr, dövlətlər və millətlər arasında beynəlxalq
əlaqələrin genişlənməsində, davamlı və ardıcıl xarakter almasında mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Mədəniyyətlərarası kommunikasiya mədəniyyətlərin
zənginləşməsinə səbəb olmaqla, xalqlar arasında dostluq və qardaşlıq əlaqə-
2
Kokonovka Z.T, Akuliç M.M, Kuznecov V.N. Ümumi sosiologiya. Bakı: 2007, 318 s.
3
Yenə orda, 329 s.
4
Гениева.Е. Библиотека как центр межкультурной коммуникации. М.: 2008, с 32
5
Kokonovka Z.T, Akuliç M.M., Kuznecov V.N. Ümumi sosiologiya. Bakı: 2007, 318 s.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 1 (4) 2011
10
lərinin möhkəmlənməsində, ayrı-ayrı mədəniyyətlərin birləşərək, zəngin-
ləşərək, ümum bəşəri mədəniyyətə qovuşmasında mühüm amilə çevrilir.
Kitabxana
və
kommunikasiya
problemlərinin
son
zamanlarda
araşdırılması xüsusi ilə sosioloji eksperimentlərin ümumiləşdirilməsi bir daha
təsdiq etmişdir ki, kitabxanalar tarixən kommunikasiya müəssisəsi vasitəsi
kimi formalaşmış, özünün keçdiyi tarixi təkamül yolunda kommunikasiyanın
formalaşması və inkişafına kömək etməklə, özüdə bir kommunikasiya
müəssisəsi kimi inkişaf etmiş, insanların ünsiyyət təcrübə bazasına, infor-
masiya mübadiləsi mərkəzinə çevrilmişdir. Kommunikativ insanlar birliyinin
yaradılması vasitəsi olmuşdur. Kitabxanalar bilavasitə insanla, onun for-
malaşması ilə informasiya təlabatının ödənilməsi sahəsində fəaliyyət gös-
tərdiyindən, kommunikasiyanın müxtəlif növlərindən, kommunikasiya
vasitələrindən, kommunikasiya kanallarından geniş istifadə etməklə oxucuya
xidmət prosesini təşkil etməlidir. Oxucu fenomeni müasir kitabxanaşünaslığın
əsas tədqiqat obyekti kimi, bilavasitə insan amili ilə bağlı olması, insanın
(oxucunun) hərtərəfli fəlsəfi, pedaqoji, psixoloji nöqteyi - nəzərdən
öyrənildiyi kimi, onun kommunikativliyi, informasiyanı əldə etmək,
öyrənmək, biliyə çevirmək biliklərin idarə edilməsində iştirak etmək beləliklə
mədəniyyətin inkişafına öz tövhələrini vermək prosesidə öyrənilməlidir.
Ümumiyyətlə, kommunikasiya iki və ya bir necə şəxsin iştirak etdiyi
sosial hadisə olsa da, insan orqanizmi daxilində də əlaqələr sistemi vardır.
İnsanlar müxtəlif olduğu kimi, onların daxili aləmləri də biri-birinə bənzəmir.
Buradan da hər bir insana-oxucuya, informasiya tələbatçısına fərdi yanaşma
meydana çıxır.
Kommunikasiyanın daxili və xarici xarakter daşımasından asılı ol-
mayaraq kommunikasiya dörd elementdən ibarətdir. Ötürücü, qəbul edici,
informasiya və ötürmə vasitəsi
6
. Şifahi nitq vaxtı ötürücü vasitə hava dal-
ğasının növbələnən qalxıb enməsidir, başqa sözlə, titrəyişidir. Ötürücü ilə
qəbul edici hansısa bir aralıq vasitənin olub-olmamasından asılı olaraq kom-
munikasiya yaxud da bilavasitə ola bilər. Birinci halda məlumatın ötü-
rülməsində oxucu və kitabxanaçı iştirak edirsə, ikinci halda əlavə vasitə, sə-
nəd, qram yazılar, audiovirtual material, elektron vasitələr ola bilər. Beləliklə,
birincini bilavasitə kommunikasiya, ikincini isə bilavasitə kommunikasiya ad-
landırmaq olar.
Kommunikasiyanın bu dörd elementi icərisində kitabxanalar üçün
öyrənməsi və faəliyyət prosesinə tətbiqi ən mühümü informasiya və ötürmə
vasitəsidir. İnformasiya şifahi və yaxud maddiləşmiş halda ola bilər. Şifahi
informasiya maddiləşdikdən sonra sənədə, yəni kitaba çevrilir. Kitab isə mi-
nilliklər boyu bəşəriyyətə sədaqətlə xidmət edən, cəmiyyətin yaratdığı bütün
6
Шира Д. Х.. Введение в библиотековедение. М.: 1983, с. 70
Dostları ilə paylaş: |