Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

 
Savol va topshiriqlar 
 
1. Qurol tushunchasini aytib bering. 
2. O‘qotar qurol tushunchasi va uni o‘qotar qurol deb topish uchun zarur 
mezonlarini sanab bering. 
3. O‘qotar qurollarning zamonaviy tasniflanish tizimini aytib bering. 
4. Zamonaviy qurollarning rusumiga ko‘ra tasniflanishini aytib bering. 
5. Atipik o‘qotar qurollar deganda nimani tushunasiz? 
6. Qurolning qismi, mexanizmi, tuguni haqida aytib bering. 
7. Zamonaviy o‘qotar qurollar stvolining orqasidan o‘qlanuvchi asosiy 
mexanizm va tarkibiy moslamalarini sanab bering. 
8. Qurol stvoli haqida nimalarni bilasiz? 
9. Narezli va silliq stvolli qurollarning kalibri nimasi bilan farq qiladi? 
10. O‘qotar qurolning yopish mexanizmining turlari va vazifasi 
nimalardan iborat? 
11. Urib–qo‘yib yuboruvchi (otuvchi) mexanizmlarning turlari va 
vazifalari haqida tushuntirib bering.
12. Saqlagichlar, ularning turlari va vazifalari nimalardan iborat?
13. O‘qotar qurol avtomatikasining tuzilish prinsipi va harakati qanday? 
 

---

 78 
4-BOB.
 JANGOVAR O‘Q-DORILAR
 
1-§. Jangovar o‘q-dorilar tushunchasi
va tasniflanishi 
Jangovar o‘q-dorilar 
deb, umuman, dushmanning jonli kuchlari va 
jangovar texnikasiga zarar yetkazuvchi, jonvorlarni shikastlovchi, 
inshootlarni buzishga mo‘ljallangan jismlarga aytiladi. Jangovar o‘q-
dorilar o‘zining belgilangan maqsadiga ko‘ra har xil tuzilishga ega 
bo‘ladi. Jangovar o‘q-dorilarning ayrimlari o‘qotar qurol ishlatishni 
o‘rgatishda foydalanish, o‘q otilishini immitatsiya qilish, turli signallar 
berish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, ayrimlari turli nishonlarga shikast 
yetkazishga mo‘ljallangan bo‘ladi. O‘qotar qurollar patronlarining turli 
maqsadga mo‘ljallanganligi, ularning hammasini ham jangovar o‘q-
dorilar turkumiga kiritish imkonini bermaydi. 
Jangovar o‘q-dorilarning asosiy qismining harakati portlovchi 
moddalarning yonishidan hosil bo‘lgan energiyadan foydalanishga 
asoslangan. Tor ma’noda esa jangovar o‘qotar qurollarning o‘q-dorilari 
deb zavodda yoki qo‘lbola usulda yasalgan patronlarga aytiladi. 
Yuqorida ta’kidlanganlardan, jangovar o‘q-dorilar turkumiga 
kiruvchi patronlar quyidagi belgilar majmuasiga ega bo‘lishi kerak, 
degan xulosa kelib chiqadi: 
⎯
nishonga shikast yetkazish uchun mo‘ljallanganligi. Nishonga 
shikast yetkazish deganda 
⎯
otilgan snaryad bilan nishonni oldingi 
mo‘ljallangan maqsadini to‘liq yoki qisman yo‘qotadigan darajadagi 
ta’siri tushuniladi; 
⎯
patronning, nishonni shikastlashning aniq imkonini beradigan 
tuzilishga ega bo‘lishi; 
⎯
snaryadlarning otilishi uchun porox zaradining energiyasidan 
foydalanish; 
⎯
bir martalik ishlatilishi. 
Yuqoridagilardan o‘quv-mashq, bo‘sh, signal beruvchi, gaz, 
yorituvchi, qurilish-montaj va boshqa, yuqorida ta’kidlangan belgilar 
majmuasining birortasiga ega bo‘lmagan patronlarni jangovar o‘q-dorilar 
turkumiga kiritib bo‘lmaydi. Aynan shu asosga ko‘ra, patronlarning 

---

 79 
alohida tarkibiy qismlari (otilgan o‘q va gilza) jangovar o‘q-dori 
hisoblanmaydi. 
O‘qotar qurollarning patronlari turli asoslarga ko‘ra tasniflanadi: 
1. Tuzilishiga ko‘ra: unitar (gilza yordamida o‘q, porox zaradi va 
yondiruvchi–kapsyul birlashtirilgan patronlar); nounitar (snaryad 
gilzadan alohida); gilzasiz. 
2. Yondiruvchi tarkibining joylashishiga ko‘ra: markaziy 
yondiruvchi; halqali yondiruvchi; yonbosh yondiruvchi. 
3. Foydalaniladigan qurolning mo‘ljallangan maqsadiga ko‘ra: 
jangovar qurollar uchun; jangovar; bo‘sh; o‘quv-mashq; sport-mashq; 
namuna (yuqori bosimli); ov qurollari uchun; sport qurollari uchun. 
4. Qurol turiga ko‘ra: to‘pponchalar uchun; revolverlar uchun; oraliq 
(avtomatlar uchun); vintovkalar uchun; miltiqlar uchun. 
5. Foydalaniladigan qurollarga nisbatan: 
⎯
shtatli patronlar; o‘rinbosar patronlar. 
6. Kalibriga ko‘ra: kichik kalibrli (6,5 
mm 
gacha); o‘rta kalibrli (6,5–
9 
mmgacha
); yirik kalibrli (9–14,5 
mmgacha
). 
7. Foydalanilgan qurolning stvol kanalining turiga ko‘ra: narezli 
qurollar uchun; silliq stvolli qurollar uchun. 
8. Tayyorlanish usuliga ko‘ra: zavodda yasalgan; qo‘lbola usulda 
yasalgan; o‘zgartirilgan.