Toshkent tibbiyot akademiyasi

О ZBEKISTON RESPUBLIKASIOLIY VA ОRTA

MAXSUS ТА LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI

"Xarbiy dala jarrohligi" fanidan

LOYIHA ASOSIDA OQITISH TEXNOLOGIYASI

O'quv loyiha

« Yirik qon tomirlarini shikastlanishi, qon oqishi va qon quyish »

TOSHKENT-2012

PEDAGOGIK ANNOTATSDIYA

Fanning nomi: «Xarbiy dala jarrohligi».

Mavzuning nomi: " Yirik qon tomirlarini shikastlanishi, qon oqishi va qon quyish "

Ishtirokchilar: bakalavriat bosqichi "tibbiy - profilaktika fakulteti talabalari.

Oqitishning maqsadi: o'quv materiali bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirish, maqsadida ko'krak qafasi, yelka kamari shikastlarini asosiy davolash usullari mohiyatini, xususiyatlari va shakllari, kechishi, asoratlari tushunchalari bo'yicha bilimlarni shakllantirish.

Rejalashtirilayotgan o'quv natijalari: Chanoq, umurtqa pogonasi shikastlari, ularning klassifikatsiyasi, chanoq, umurtqa pogonasi shikastlari sinishi vato'sh suyagining ularni davolash, sinishi va ularni davolash haqidagi tushunchalarga ega bo'lish

Loyihalashtirish faoliyati boyicha quyidagi amaliy konikmalarga ega

bo ladi: muammoni shakllantirish va vazifalarni aniqlash; vazifalarni amalga oshirishdagi usullarni tanlash va ulardan foydalanish; o^Az faoliyatini rejalashtirish; ma'lumot manbalarini aniqlash, tizimga keltirish va tahlil etish; natijalarni talab darajasida rasmiylashtirish va kerakli ko'rinishda taqdim etish.

Talabalar loyihani muvaffaqiyatli bajarishlari uchun bilishlari lozim bolgan tayanch bilim va ко^л nikmalar quyidagilardan iborat: Kokrak qafasi, yelka kamari shikastlari, ularning klassifikatsiyasi, qobirg'alar sinishi vato'sh suyagining ularni davolash, gemotoraks, pnevmotoraks, kurak va o'mrovning sinishi va ularni davolash, birinchi yordam beish, og'riqsizlantirish, boglamlar qo'yish, tortmalar qo'yish tehnikasini bilish kerak.

Quyidagi tayanch bilimlarni bilishi kerak:

Quyidagi ko'nikmalarga ega bo'lishlari kerak: anamnez yig'ish, xatar faktorlarini aniqlash, klinik - laborator tekshirish natijalarini to'plash, tahlil etish va taqdim etish; Ko'krak qafasi, yelka kamari shikastlarini davolash turlari, asoratlari haqida bilimga ega bo'lish; manbalar bilan ishlash, ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va taqdim etish; guruhda faoliyat yuritish, hamkorlikda o'qish tartib va qoidalari.

Turlanish belgilari bo'yicha loyihaga tavsif: turi ilmiy - tadqiqotga asoslangan; predmet va mazmun jihatdan kolami bir fan bo'yicha foydalaniluvchi monoloyiha; talabalar o'quv loyiha faoliyatlarini muvofiqlashtirish xarakteri bevosita;
О QUV LOYIHASI:

" Yirik qon tomirlarini shikastlanishi, qon oqishi va qon quyish »

LOYIHA TOPSHIRIGI

Yirik qon tomirlarning jarohatlanishi

Hind-xitoy fransuz armiyasida yirik tomirlarning jarohatlari 2,5% yaradorlarda kuzatilgan. Vyetnamdagi urushda amerika armiyasida tomirlarning jarohatlari 2,5% yaradorlarda aniqlangan. Tomirlar jarohatlarining eng ko’p miqdori oyoqlar tomiriga, undan keyin qo’llar tomiriga va bo’yin tomiriga to’g’ri keladi.

Tasnifi. Shkastlanish bo’yicha ikki guruhga bo’linadi: ochiq va yopiq.

Tomirlarning ochiq jarohatlari (sanchilgan, kesilgan, o’t otishdan) xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Tomirlar jarohatlarining quyidagi guruhlari farqlanadi:

1. 
   Arteriyalar. 2. Venalar. 3. Arteriya va venalar.
   

Tomir jarohatlarining klinik ko’rinishiga ko’ra quyidagi turlari farqlanadi.

1. Birlamchi qon ketishsiz. 2. Birlamchi qon ketishi bilan. 3. Gematoma hosil bo’lishi bilan. 4. Mahalliy qon aylanish buzilishi belgilari bilan. 5. Massiv qon va shok bilan asoratlangan.

Arteriya jarohatlarining klinik manzarasida umumiy va mahalliy belgilar farqlanadi.

Umumiy belgilari. Qon yo’qotish va shok.

Mahalliy belgilari. Tashqi qon ketish, yara sohasida gematoma hosil bo’lishi, gematoma pulsatsiyasi va unda shovqinlarning bo’lishi, shkastlangan oyoq qo’lning distal qismida rangining o’zgarishi, pereferik tomirda pulsning sustlashishi yoki bo’lmasligi.
Qon tomirlar shkastlanganda tibbiy yordam.

1. 
   Birinchi tibbiy yordam. Yordamni asosi qonni to’xtatishdan iborat. U asosan quyidagi yo’llarbilan to’xtatiladi: barmoq bilan bosib turish qo’l yoki oyoqni maksimal bukish hamda qon to’xtatish uchun bosib turuvchi bog’lam yoki jugut qo’yishdan iborat.
   
2. 
   Vrachgacha yordam (BrTP) –bog’lamlarni tekshirish va to’g’rilash transport immobilizatsiyasini yaxshilash.
   
3. 
   Birinchi tibbiy yordam (BrTP). Yaradorlar guruhlarga ajratiladi:
   

1-guruh yaradorlar –tashqi qon ketish to’xtatilmagan, oldin qo’yilgan jugut bilan o’rta og’ir qon yo’qotishi bo’lsa yaradorlar bog’lov xonasiga yuboriladi.

2-guruh yaradorlar qon oqishi to’xtatilgan, yengil qon yo’qotganlar ularga tibbiy yordamni saralash, ko’chirish palatkasida yoki saralsh maydonida qilinadi.

4. 
   Malakali tibbiy yordam (ATO). Oyoq qo’llarning magistral tomirlari jarohatlanga yaradorlarni malakali tibbiy yordam berish bosqichiga vertolyotda 41,9%, sanitar avtomobilda 18,9%, avtotransportda 39,2 % olib boriladi. 60% yaradorlar tibbiy yordamga o’rta og’ir holda yoki og’ir holatda olib kelinadi.
   
5. 
   Maxsus tibbiy yordam. Magistral qon tomirlari shkastlangan yaradorlar dastlabki soat yoki sutkada kelib tushadi. Klinik, rentgenologik tekshirish-lardan so’ng qon tomirlar o’limida turli xil rekonstruktiv –tiklovchi operatsiyalar o’tqaziladi.
   

Qon ketish va qon yo’qotish.
Qon ketish deb –tomirlar butunligining buzilishi natijasida qon oqib ketishiga aytiladi.

Tasnifi. Birlamchi va ikkilamchi.

Birlamchi. 1) arterial; 2) arterial-venoz; 3) venoz; 4) kopellyar; 5) parenxematoz.

Ikkilamchi. 1) erta; 2) kech; 3) qaytariluvchi.

Turli xildagi qon ketish belgilari:

1. 
   Arterial qon ketish. Qon oqim bilan fantansimon ketadi. Chiqayotgan qon miqdori qon tomir kalibrlari va qon tomirdagi jarohat kattaligiga bog’liq. Qon rangi och qizil.arterial qon ketishni jarohat va yurak oralig’idagi qon tomirni bosib to’xtatiladi.
   
2. 
   Arterial-venoz qon ketish. Qon tezda jarohatni to’ldiradi. Qon rangi qizil. Jarohatdan yuqoridagi qon tomir bosilganda qon ketish to’xtamaydi, lekin qon rangi ham o’zgarmaydi.
   
3. 
   Venoz qon ketish. Qon bir xilda sekin urub turmaydigan oqim bilan ketadi. Qon rangi to’q qizil. Jarohatdan yuqoridagi tomir bosilsa, qon ketish kuchayadi.
   
4. 
   Parenximatoz qon ketish. Parenximatoz organlar qon tomiri organning biriktiruvchi to’qima stronasi bilan uzviy aloqada, shuning uchun kesilganda ular bir-biridan ochilib qoladi va bir-biriga mos kelmaydi. Qon ketish ko’p va to’xtatish juda qiyin.
   

Qon quyish.

Qonni transportirovka va saqlash uchun qonni tayyorlash va qayta ishlash otryadi (QTQO) va qon quyish stansiyasi (QQS) ekspeditsion bo’limlar tashkillashtiriladi. Konservatsiya qilingan qonni saqlash shartlaridan biri qonning biologik hususiyatini uzoq saqlab qolishdir. Buning uchun: a) qonga mexanik ta’sirning oldini olish; b) qonni doimiy past haroratda saqlash kerak.

Qon maxsus jihozlar bilan jihozlangan yerto’lalarda yoki termoizolyatsiya-lovchi kontenerlarda saqlanadi. Yerto’la chuqurligi 1,5 – 2 metrdan ko’p emas, devori yupqa o’ralgan, tomi termoizalyatsiyalovchi materialdan qilingan.

Qon quyib berishdan avval xar bir flakonni germetikligi, pasport qismining to’g’riligi, mikroskopik ko’zdan kechirish ma’lumotlari tekshiriladi.

Donar va resipiyent qon guruhini aniqlash qoidalari: 1) resipiyent barmoq uchi spirt bilan artiladi; 2) barmoq igna bilan teshiladi va pipetka bilan bir necha tomchi qon olinadi; 3) tarelkaga qon tomchisidan ikki qator qilib to’nog’ich boshchasi razmerida O (I), A(II), B(III) yozuvlariga suriladi; 4) xar bir tomchiga 2 seriali standart zardob (O, A, B) qon tomchisi hajmidan 8-10 marta yuqori hajmda qo’shiladi; 5) qon zardob bilan aralashtiriladi; 6) 5-8 daqiqa ichida agglyutinatsiya reaksiyasi bo’lishi kuzatiladi.

Biologik sinov o’tkazish dasturi.

1. 
   Donar qonini makroskopik baholash.
   
2. 
   Flakondagi qon quyishga yaroqli bo’lganda yaxshilab aralashtiriladi.
   
3. 
   Qon quyish uchun sistema to’g’rilanadi.
   
4. 
   Vena punksiyasini o’tkazish.
   
5. 
   Birinchi 75 ml qon resipiyentga 25 ml dan oqim bilan 3-5 daqiqa oraliq bilan yuboriladi.
   
6. 
   Biologik sinama o’tkazishda puls, nafas resipiyentning tashqi ko’rinishini kuzatib turish kerak.
   
7. 
   75 ml dan qon quyilgandan keyin mos kelmaslik belgilari bo’lmasa, keyin qon tanaffussiz oqim bilan yoki tomchilab quyiladi.
   

Loyihani amalga oshirish rejasi

Ishtirokchilarnin g ismi va sharifi	Vazifalar		Ishning mazmuni		Tayyor mahsul turi		Bajaris h * muddat i
Barcha ishtirokchilar	Olingan axborotni yig'ing		Skolioz va tugma deformasiyalar		To'plangan ma" lumotlarni elektron variantda		#*
*			sinishi va chiqishini asosiy davolash usullari" mavzusi bo" yicha axborot to'plang, yig'ilgan axborotni matn, jadval, chizma hamda sharhlar ko'rinishida rasmiylashtiring. Nusxa ko'chiring, elektron variantini to'plang, skanerdan foydalaning		tayyorlash, loyihalashtirish vazifalari bo "yicha tizimlashtirish
*	Natij alarni ma" lumotli mate-riallar ko"rinishida rasmiylashtirin g		Vazifalar bo" yicha taqdim etilgan ma" lumotlarni umumlashtiring		Ma" lumotli materiallar ko"rinishi (ishchi varianti)
*			Natij alarni standart talablarga ko"ra rasmiylashtiring		Ma" lumotli materiallar ko"rinishi (oxirgi varianti)		**
*							**
%	Hisobotni tayyor-lang		Hisobotga tayyorgarlik ко" ring (l-8punkt)		Hisobot(ishchi varianti)		**
*			Loyiha ishi to'g'risida hisobotga tayyorgarlik bo'yicha yo'riqnomaga asosan hisobotni yakunlang		Hisobot(oxirgi varianti)		#*
*	Loyihani taqdi-motga tayyorlang		Loyihaning eletron varianti yoki plakat maketini ishlab chiqing		Eletron varianti yoki plakat maketi		**
*			Taqdimotni tayyorlang		Taqdimot(oxir gi varianti)		**
Barcha ishtirokchilar	Og'zaki taqdimotga tayyorlaning		Og'zaki taqdimotga tayyorgarlik ko'rish.Taqdimotni ng mazmuni,		Og"zaki taqdimot uchun takliflar		##
				qanday va kim tomonidan taqdim qilinishini aniqlang
				Guruh a'zolarini quyidagi savollar asosida og'zaki taqdimotga tayyorlang:
1,		Muammo, maqsad va vazifalari.
2.		Muammoni yechish natijalari (Ma^x lumotli materiallar ko'rinishi).
3.		Muammolarni echishda o'z-o'zini baholashning samaradorligi va natijasi.
4.		Qiyinchiliklar va ularni yechish yo'llari.
5.		Takhflar, maslahatlar va yo'llanmalar		Taqdimot		**

Izoh:

* - har bir guruhdagi ishtirokchilar hamda mavjud vaziyatdan kelib chiqqan holda ishtirokchilaming F.I.Sh.lari belgilanadi;

** - bajarish muddatlari tanlangan loyiha yo nalishi va guruhdagi vaziyatga bog'liq ravishda muayyan holatdan kelib chiqib belgilanadi.

3. Loyihani bajarish bosqichi.

Kerakli ma'lumotlarni to'plang, tizimga keltiring va tahlil qiling.

Tadqiqot natijalarini rasmiylashtiring (tayyor holatga keltiring).

Yo'riqnomaga muvofiq loyiha faoliyati to'g'risida hisobot tayyorlan 4. Loyihani taqdimotga tayyorlash.

MS Power Point da taqdimotlarni tayyorlash bo'yicha qo'llanmadan foydalangan holda loyiha taqdimotini tayyorlang.

Loyihaning og^zaki taqdimotida guruh a'zolari o'rtasida vazifalami aniqlang.

5. Ommaviy taqdimot, loyiha himoyasi va baholash.

2. Loyiha ishi to'g'risida hisobotga tayyorgarlik bo'yicha yo'riqnoma

1. Siz taklif va tavsiya etayotgan loyihani tatbiq etishni isbotlovchi

xulosalarni (1 betdan ko'p bo'lmagan matn asosida) ifodalang.

Siz hal etmoqchi bo'lgan muammoni (5-6 so'z bilan) asoslang.

Loyihangizning maqsadi: uning nima uchun yaratilishi, oxirgi mahsulni qanday bo'lishi va u kimga qaratilganligini (1-3 taklif orqali) ko'rsating.

Loyiha vazifalarini (qisqa va bir ma"noli) ifodalang.

Loyihaning ish rejasi (jadval) ni bayon eting.

Vazifa yechimining natijalari va loyihada bajarilgan ishlarni ko'rsating.

7. Siz taklif etgan loyiha mahsulini tatbiq etish imkonini tasdiqlovchi
xulosalarni shakllantiring.

Bajarilgan ish bo'yicha foydalanilgan manbalar ro'yxatini tarkiblashtiring.

Baholang: loyiha sifatini; loyiha ustida ishlash jarayoni: ishning natijaviyligi, qiyinchiliklar va uni yengib o4ish yollari.

10. Ilovalarni tarkiblashtiring: loyiha ishtirokehilarining Anketalari va loyiha

ishining ish materiallarini kiriting (xohishingizga ko'ra).

3. Loyihani MS Power Point da taqdimotga tayyorlash bo'yicha yo'riqnoma

1. MS Power Point da taqdimotga tayyorlash jarayoni quyidagilardan iborat:

taqdimot turini tanlash; taqdimotni umumiy rasmiylashtirishni tanlash; slaydlarning mazmunli tomonlarini tanlash; yangi slaydlarni qo'shish; slaydlarni belgilashni tanlash; zarur bo'lganda slaydlarni rasmiylashtirishni o'zgartirish; slaydlarni namoyish etish vaqtida turli ovozli animatsiyalarni yaratish.

2. Slaydlarni texnik namoyish etish quyidagi tavsiflarga javob berishi kerak:

Slaydlar miqdori (8-12).

Slaydlarning mazmunli ko'rsatkichlari:

-birinchi slayd: loyiha nomi, muallif familiyasi, o'quv guruhi raqami, yaratilgan kunidan iborat; oxirgi slayd axborot manbasiga bag'ishlangan; boshqa slaydlar loyiha mazmunini ixtiyoriy shaklda aks ettiradi.

Slaydlar o'z-o'zidan ishlash tartibida namoyish ettiriladi. 3. Taqdimotni rasmiylashtirish qoidasi:

Agar matn og'zaki boTsa, quyidagicha boTishi zarur: yuqori axborotli; -bog'lovchili; aniq va qisqa; oddiy sintaktikli (quyidagilarga e'tibor bering, quyida taqdim etilayotgan... ro'yxatlar kabi aylantiruvchi kirish so'zlari kamroq bo'lishi) -bularning barchasini ma'ruzachining o'zi so'zlashi mumkin. Oddiy tuzilgan gaplar o'rni bilan tanishtiradi va yozuvni kattaroq qilishga imkon beradi;

- (asosan termin va ta'riflarda) tushunarli, mantiqiy, aniq bolishi zarur. Ommaga taqdim etishdan oldin matnni tekshirishga erinmang.

Ovoz tiniq bo'lishi kerak. Taqdimotni ovozli qilish kerak emas, bunda sharhlovchining ovozini eshitib bo'lmaydi, eng yaxshisi ma'ruzachining jonli ovozi hisoblanadi.

Rasmlar aniq va yetarlicha kattaroq boTishi zarur. Rasmlar o'lchamini katta qilishga urinmang, faqatgina Siz sifatni yo'qotasiz.

Videotasmalar taqdimot oynasining uch qismini egallashi zarur. Rasmlar namoyishli boTishi kerak. Bezaklar chalgTtishi mumkin.

Jadvallarda ajratuvchi maTumotlar ani ko'rsatilishi, jadvallarning nomlanishi tagiga katta yozuvlarda berilishi zarur. Jadvallarni haddan ziyod ko'p maTumotlar bilan toTdirish kerak emas! Jadvalga qancha ko'p maTumot kiritilsa, ularni ekrandan qabul qilish qiyin boTadi. Taqdimot boshlashdan avval auditoriyada o'tirganlarga jadval va rasm nusxalaridan tarqatish zarur.

Bajarilgan loyiha boyicha maxsulotni baxolash

	Baholash mezoni	Baholash korsatkichlari
1.	Loyiha mazmunini belgilangan maqsadga muvofiqligi	Belgilangan maqsadga loyiha mazmuni mos kelsa, maks. 3 ball
2.	Loyiha: mavzuga oid bo'lgan yetarli miqdorda, sifatli axborotdan iborat	Erishilgan natijalar maqsadga muvofiq kelsa, maks. 5,0 ball: - yangi; - loyiha vazifasini toliq aks ettiradi; - keng manbalarga asoslangan
3.	Axborotning rasmiylashtirilishi	Agar axborot talab darajasiga muvofiq kelsa: sarlavha, matn tarkiblashtirilgan boMsa, 0,5 ball
		Namoyish etuvchi material (jadval va chizmalarda) bo'lsa, maks.0,5 ball: - ma'lumot mazmunini to'li? aks ettiradi; -standart talablariga muvofi? rasmiylashtirilgan