Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NAZARIY MAShG‘ULOT MATERIALLARI 19 1-mavzu: Muloqot turlari va madaniyati Reja: 1. Muloqot hakida tushuncha. 2. Muloqot turlari. 3. Muloqot madaniyati. Tayanch iboralar: muloqot, muloqot turlari, munosabat, pedagogik muloqot, dilkashlik, xushmuomalalilik, mulohaza, madaniyat, axloq, kasbiy muloqot, muomala. 1. Muloqot xakida tushuncha. Insonning rivojlanishini, ijtimoiylashishini, individni shaxs bo‘lib shakllanishini, uning jamiyat bilan bo‘lgan alokasini muloqotsiz aslo tasavvur etib bo‘lmaydi. Muloqot ham o‘ziga xos extiyoj. Polshalik psixolog Ye.Melibruda aytganidek, shaxslararo munosabatlar biz uchun xavodek ahamiyatga egadir. Go‘daklik va o‘smirlik davrlarida muloqot yetakchi faoliyatga, ya’ni yangi psixologik xususiyatlarning shakllanishiga bevosita ta’sir kursatuvchi faoliyat sifatida gavdalanadi. Muloqot-odamlar o‘rtasida birgalikdagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‘lanishlar rivojlanishining ko‘p qirrali jarayonidir. Muloqot (munosabat) birgalikda faoliyat ko‘rsatuvchilar o‘rtasida axborot ayirboshlashni o‘z ichiga oladi. Bunda munosabatning kommunikativ jixati xisobga olinadi. Kishilar munosabatga kirishishda avvalo tilga murojaat qiladilar. Muloqotning yana bir jixati munosabatga kirishuvchilarning o‘zaro birgalikdagi harakati-nutq jarayonida faqat so‘zlar bilan emas, balki harakatlar bilan ham ayirboshlashdan iborat. Masalan, munosabatga kirishar ekanmiz, u bizni qoniktirsa imo-ishora bilan muloqotda bo‘lamiz. Munosabatning keyingi jixati muloqotga kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlaridir. Masalan, biz bir kishi bilan muloqotga kirishishdan avval uni hurmat qilib yoki mensimasdan munosabatda bo‘lamiz. Demak, muloqot jarayonida kommunikativ (axborot o‘zatish), interaktiv (o‘zaro birgalikda harakat qilish) va perseptiv (o‘zaro birgalikda) idrok etish amalga oshiriladi. Muloqot qonuniyatlarini bilish hamda uni o‘rnatish malakalari va kobiliyatlarini rivojlantirish har bir kishi uchun muximdir. Har bir kishining o‘z “Meni” atrofdagilar bilan bo‘ladigan muloqot jarayonida shakllanadi, shaxsning 20 xayot yullari avval oilada, bog‘cha, maktab, institut, ishxona, keksalar orasida, ya’ni gurux va jamoalarda rivojlanadi. Bizning yuksak ma’naviy extiyojlarimizdan biri - bo‘ muloqotga bo‘lgan extiyojdir. Muloqotga bo‘lgan extiyojimiz qondirilmasa, ongimiz ham rivojlanmaydi. Shuning uchun biz doimo muloqotga bo‘lgan extiyojlarimizni qondirishimiz lozim. Kimlar bilandir bo‘lgan muloqotdan konikish xosil kilamiz, lekin ayrim xollarda esa biz konikmaslikni xis kilamiz. Muloqot - bu insonlarning hamkorlikdagi faoliyatiga bo‘lgan extiyoji bo‘lib, munosabatlar, o‘zaro ta’sirlar, ma’lumot hamda axborot almashishga doir ularning birgalikdagi faoliyatidir. Shaxs muloqotini shakllantirishda uning yoshi, jinsi, kasbi, dunyoqarashini xisobga olgan xolda ish olib borish lozim. Masalan, biz kichik yoshdagi bolalarga kattalarga nisbatan qo‘llaydigan so‘zlarni ishlatmaymiz. Har bir yosh davriga kiradigan kishilarga o‘ziga xos so‘zlar qo‘llaniladi. Bo‘nda so‘zning ta’sir kuchi xisobga olinadi. Shaxsni temperament xususiyatlariga karab muloqot usullarini qo‘llash katta ahamiyatga ega. Shaxsda kunikma, bilim, malakalarning xosil bo‘lishida muloqotning urni bekiyos. Oddiy ko‘nikma (“tug‘ri o‘tir, qo‘lingni yuv, joyingga bor, salom ber”) larni ham muloqot orkali singdiriladi. Shaxs muloqotini shakllanishida uning tarbiyalanganlik darajasi muxim o‘rin egallaydi. Masalan, shaxsga kuchli ta’sir etadigan so‘zlarni qo‘llasangiz ham u qabul qilmasligi, sizning bergan ko‘rsatmalaringizga amal qilmasligi mumkin. Chunki u yoshligidan muomala madaniyatini egallashi kerak. Muloqotning shakllanishida maksad tug‘ri quyilishi lozim. Muloqot ta’lim-tarbiya jarayonida, turli vaziyatlarda rivojlanadi. Masalan, oilada, mahallada, jamoada, guruxda. Agar oilada kattalar bir-birlariga qo‘pol munosabatda bo‘lsalar, bola ham ularga taqlid qilib atrofdagilar bilan nizolarga borishi mumkin. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|