T. A. Buren na

1.3. nternetdə müştərilərlə fərdi işin təşkilində   
marketinqin  funksional  imkanlarının genişləndirilməsi 
 
Əsas biznesin yenidən təşkil edilməsində birinci plana bazar-
da  vəziyyətin  dəyişməsini  tələb  edən  yeni  məqsəd  və  metodlar 
daxildir, məhz: 
•   şçilərin  sayının  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağı  salmaq  və 
idarəetmə  funksiyalarının  yerinə  yetirilməsinə  sərf  olunan 
vaxtı azaltmaq; 
•  Biznesin  qloballaşdırılması:dünyanın  ixtiyari  nöqtəsində 
müştərilərlə və partnyorlarla iş; 
•  24*365 rejimində müştərilərlə iş; 
•  Heyətin sürətlə inkişaf etməsi səviyyəsinə dayaq olmaq; 
•  Müştərinin gələcək ehtiyatlarını işləmək; 
•  Yeni texnologiyaların, xidmətlərin və əmtəənin irəliləyişinin 
tezləşdirilməsi; 
•  Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması. 
Aksentlərin  yerinin  dəyişdirilməsi  –  bəllidir.  Ştat  əməkdaşı 
olmadan  da,  alıcılara  xidmət  etmə  dünyanın  ixtiyari  bir  nöq-
təsində,  ixtiyari bir  vaxtda yerinə yetirilməlidir və  bu  labüddür. 
Müasir  zamanda  müəssisənin  ştat  –  mənzilinin,  anbarının,  sexi-
nin  və  yaxud  bank  əməliyyat  zalının  harada  yerləşməsinin  heç 
bir əhəmiyyəti yoxdur. Müəssisəyə müştərinin maraqlarında real 
fəaliyyət göstərən hər hansı bir virtual korporasiya kimi baxılır. 
Bu  halda  o  özünün  şəxsi  anbarına,  sexinə  malik  olmaya  bilər, 

 
 
 
38 
lakin onların funksiyalarını təmin etmək üçün digər müəssisənin 
xidmətlərindən istifadə edə bilər. 
Standart  metodların  olmaması  və  biznesin  elektron  fəzaya 
daxil  edilməsi  təcrübəsi  olmadığına  görə  konkret  olaraq  Rusiya 
müəssisələri  üçün  nternetdən  istifadənin  optimal  modelinin 
yaradılmasında  problem  yaranır.  Elektron  ticarət  sistemi  yarat-
mağa  çalışarkən  şirkətlər  bəzən informasiyalı  web  –  səhifəsinin 
yaradılmasından əziyyət çəkirlər. Elmi tədqiqatların nəticələrinin 
analizi,  həmçinin  öz  fəaliyyətlərində  Şəbəkədən  istifadə  edən  
ayrı-ayrı  şirkətlərin  iş  təcrübəsi  -  nternet  mühitindən  və  onun 
xüsusiyyətlərindən  istifadə  olunmağa  əsaslanan  başlıca  biznes 
modeli üzə çıxartmağa kömək edir (şəkil 1.7).   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
kil 1.7 (a).Təşkilatın idarəedilməsi təcrübəsində  
  T inteqrasiyasının daxili Modeli ( Model 1:  nternet ) 
           Müəssisənin  xarici mühiti 
     Müəssisənin  xarici mühiti 
     Strateji idarəetmə 
Heyətin idarəedilməsi 
   stehsal 
           Maliyyə 
      
N OKR
 
    Marketinq 
      NTERNET 

 
 
 
39 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
kil 1.7 (b).Təşkilatın idarəedilməsi təcrübəsində   
T inteqrasiyasının biznez-modeli ( Model 2 :Vizit kartoçkası) 
 
• Model  1:  nternet.  nternet  müəssisədə  daxili  kommunika-
siya sistemlərinin effektiv reallaşdırılması aləti kimi istifadə 
olunur.  Belə  sistemin  informasiya  resursları  ancaq  əmək-
daşlar üçün mümkün olmalı və xarici mühitdən xüsusi vasi-
tələrlə  qorunmalıdır.  nternetin  mövcudluğu  bütün  əmək-
daşlar arasında informasiyanın dəyişdirilməsi operativliyini 
yüksəltməli,əks əlaqələrin qurulmasını yüngülləşdirməli, ol-
duğu yerdən asılı olmayaraq heyətlə birgə işi təşkil etməyə 
imkan  verməlidir.  Verilmiş  model  növbəti  modelə  keçid 
üçün tez- tez istifadə olunur. 
• Model  2:  Vizit  kartı,  sistemə  müraciət  nəinki  əməkdaşlar 
tərəfindən,  hətta  uyğun  hüquqlar  verilmiş  xarici  mühitdən 
                         
Müəssisənin xarici  mühiti 
 
  darəetmənin strateqiyası 
          N OKR 
          stehsal 
         Maliyyə 
     Marketinq 
Heyətin idarəedilməsi 
      Müəssisənin xarici mühiti 
   
   
   
 N
 T
 E
 R
 N
 E
 T
 
 

 
 
 
40 
də, həyata keçirilə bilər. Partnyorlar üçün şəffaf, kənar üçün 
isə bağlı olan müştərilərə xidmət etmə sistemi ya vizit kartı 
və  yaxud  müəssisənin  məlumat  kitabçası  şəklində    təşkil 
olunur. Burada assortiment, əmtəənin qiyməti, güzəşt və im-
tiyazlar  haqqında  informasiya  saxlanır,  həmçinin  müştərilər 
haqqında məlumat bazası da olur (onun hesabının vəziyyəti 
haqqında,  paylaşdırılmış  sifarişlər  haqqında  məlumat).  Bu 
zaman müəssisədə istehlakçını nəinki öz fəaliyyəti və məh-
sulları  haqqında  məlumatlandırmaq,  həmçinin  elektron 
poçt, tanınma üsulları, web-serverdə yazışma vasitəsilə əks 
əlaqələri yaratmaq imkanı meydana gəlir. 
Belə  informasiya  sisteminin  yaradılması  müəssisənin  nəinki 
daxili  fəzasında,  həmçinin  xarici  mühitində  də,  kommunikasiyanın 
effektivliyini yüksəltməyə (1 modeli ilə müqayisədə); partnyorların 
axtarışı üçün sərf olunan vaxtı azaltmağa; lokal bazardan və yaxud 
konkret  regiondan  kənarda  fəaliyyəti  həyata  keçirməyə  imkan 
yaradır.  Bu  kimi  oxşar  informasiya  sistemləri  bir  çox  Rusiya 
müəssisələri tərəfindən aktiv istifadə olunur. 
Məsələn, Sənaye Marketinq Sistemi « NMARS S» (www.inma-
rsys.ru)  neft-qaz  kompleksi,  həmçinin  maşınqayırma,  metallurgiya 
müəssisələri və müdafiə sənaye sahələri üçün işlənmişdir. Sənayenin 
inkişafı və yüksək texnologiyalar üzrə RF (TPP) palatasının Ticarət 
– sənaye Komitəsi TPP – nin regional nümayəndəliklərinə verilmiş 
sis-temdən  istifadə  etməyi  məsləhət  görmüşdür.  Sistem  özündə 
bazarın subyektləri, əmtəə və xidmət, həmçinin marketinq, mikro və 
makroiqtisadi  analizlər  üçün  mexanizmlər  haqqında  verilənlər 
bazasının strukturlaşdırılmasını saxlayır. 
• Model 3: Elektron sifariş, müştəriləri informasiya sistemin-
də bilavasitə işləmək üçün cəlb etmək, həmçinin istehlakçı 
ilə  əks  əlaqəni  elektron  sifariş  vasitəsilə  yaratmağa  xidmət 
edir.  Belə  elektron  sistemin  istifadəçiləri  həm  korporativ 
müştəri, həmçinin əsas istehlakçı da ola bilər. 
Əgər  müəssisə  əsas  (son)  istehlakçı  ilə  qarşılıqlı  əlaqəni 
yaradırsa  (pərakəndə  satışda),  onda  bu  birləşmə  səviyyəsində 

 
 
 
41 
xüsusi internet-mağazaların və yaxud istehlakçı-auksionların yara-
dılması  nəzərdə  tutulur.  Şəxsi  internet  –  mağazaları  vasitəsi  ilə 
əmtəənin reallaşması üçün ticarət – vasitəçi xidmətlərindən istifadə 
edən  istehsalçılarda  formalaşan  gəlirin  əsas  hissəsi  müəssisə  üçün 
başlıca gəlir hesab olunur. Bu kimi oxşar internet – şirkətləri böyük 
dövriyyəyə pul qoymaqla, kifayət qədər böyük güzəştlər əldə edə-
cəklər.  Nəticədə  təklif  olunmuş    güzəştlər,  icarə  üçün  xərcin  və 
bюyük  satıcı  ştatının  əmək  haqqının  olmaması  internet-şirkətlərdə 
əlavə  rəqabət  üstünlüyünü  yaradır  –  Şəbəkədə  əmtəənin  qiyməti, 
ənənəvi «off-layn» mağazalarında olan qiymətdən aşağı olur. Daha 
bir  üstün  cəhət  kimi,  «off-layn»  mağazaları  üçün  çətinlik  yaradan  
çox  böyük  həcmdə  əmtəənin  belə  mağazanın  virtual  fəzası 
vasitəsilə yerləşdirilməsini göstərmək olar. 
• Model  4:  Kompleks  avtomatlaşdırma,  elektron  sifarişi, 
alınma  prosesinin  avtomatlaşdırılması  və  şəxsi  elektron 
mağazaları  vasitəsi  ilə  əmtəənin  əsas  (son)  istifadəçiyə 
çatdırılması  sistemini  özündə  birləşdirir.  Bu  da  bilavasitə 
korpotativ  müştərilərlə  işləyən  təşkilatlar  üçün  əvvəlcədən 
təyin  edilir.  Buna  oxşar  biznes  –  model  əmtəə,  anbar  ehti-
yatlarına və cari anda müqavilələrin yetirilməsinin vəziyyəti  
haqqında  məlumatı  saxlayan  verilənlər  bazasına  baxmaq 
imkanı  verir;  sifarişlər  prosesini  və  şəxsi  alınmaları  avto-
matlaşdırır;  həmçinin  şəxsi  elektron  –  mağazalarda  pəra-
kəndə  satışı  həyata  keçirir.  Bu  modeldə  daha  mürəkkəb 
qarşılıqlı  əlaqə  sxemindən  istifadə  olunur,bu  zaman  bütün 
iştirakçılara vaxtı udmaqla öz faktura xərclərini əhəmiyyətli 
dərəcədə  azaltmağa  imkan  verilir.  Əlavə  gəlir  sənədləşdir-
mə  və  hesablamanın  avtomatlaşdırılması  zamanı  meydana 
çıxan  qənaətin;  idarəetmə  fəaliyyətinin  optimallaşdırılması 
əmtəə,  xammal  və  maliyyə  axınının  optimallaşdırılması; 
kommunikativ proseslərin  keyfiyyətinin və marketinq təd-
birlərinin  keçirilməsi  keyfiyyətinin  yüksəldilməsi  hesabına 
formalaşır. 

 
 
 
42 
• Model  5:  Autsorsinq;  bir  çox  biznes  proseslərin  kompleks 
avtomatlaşdıırlması,  qarşılıqlı  əlaqələrin  sadələşdirilməsi, 
imkanların genişləndirilməsi və iş koordinatları keyfiyyəti-
nin və sürətinin yüksəldilməsi müəssisənin konfiqurasiya və 
funksiyalarının strukturunu dəyişdirir. Müəssisənin  funksi-
yalarının bir hissəsini bu sahədə formalaşan  digər tərəflərə 
vermək  ucuz  başa  gəlir,  yəni  nternetdən  istifadə  etməklə 
autsorsinq  keçirtmək.  Müəssisə  autsorsinqə:  istehsalı,  mar-
ketinqı  (məsələn,  bəzi  funksiyaları,  bazarın  araşdırılması, 
reklam  kampaniyalarının  keçirilməsi),  qanunauyğunluğu, 
maliyyəni verə bilər, bu zaman özündə isə daha əhəmiyyətli 
– strateji idarəetməni, məhsulun emalı və inkişafı texnologi-
yalarını, müştərilərə satışı və xidməti saxlayar. Autsorsinqin 
tətbiqi müəssisənin aktiv ölçülərinin optimal azalmasına və 
daimi xərclərin azalmasına gətirib çıxarır, bu da əlavə rəqib 
üstünlüklərini əldə etməklə müəssisənin fəaliyyətinin effek-
tivliyinin yüksəldilməsinə səbəb olur. 

 
 
 
43
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
kil 1.7 (в). Müəssisənin idarə edilməsi təcrübəsində  T inteqrasiyasında biznes – modeli. 
(Model 3: Elektron sifariş; Model 4:Kompleks avtomatlaşdırma; Model 5:Autsorsinq) 
MÜƏSS SƏN N XAR C  MÜH T  
     MÜƏSS SƏN N XAR C  MÜH T  
MÜƏSS SƏN N XAR C  MÜH T  
MÜƏSS SƏN N XAR C  MÜH T  
Strateji idarəetmə 
N OKR 
stehsal 
Maliyyə 
Heyətin idarə olunması 
Marketinq 
  N  T  E  R  N  E T 
A
 U
 T
 S
 O
 R
 S
 
 N
 Q
  X
 
 D
 M
 Ə
 T
 L
 Ə
 R
 
 
Stareji idarəetmə 
 N OKR 
stehsal 
Maliyyə 
Heyətin idarə olunması 
Marketinq 
Autsorsinq 
xidmətləri 
 N T E R N E T 

 
 
 
44 
nternet  ticarət  markalarının  irəliləyişi  vasitələrini  dəyişdirir 
və  yeni  marketinq  yanaşmaları  yaradır.  Biznezin  göstərilən 
modelləri  hər  müştəri  haqqında,  informasiyaya  interaktiv 
müraciət vasitəsilə bazarın sorğu  və vəziyyəti  haqqında ətraflı 
məlumat  toplamağa  imkan  verir.  Əks  əlaqə  vasitəsi  ilə  fərdi 
ünsiyyət imkanı müəssisəni hər bir müştərinin ehtiyaclarının fəal 
tədarükçüsünə  çevirir.  Müəssisə  marketinq  xidmətlərini  konkret 
şəxslər  qrupuna  yönəltməklə  təklif  olunan  məhsulları  və  xid-
mətmətləri fərdiləşdirmək imkanını da əldə edir. 
Biznesdə  yeni  T  inteqrasiya  dərəcəsindən  asılı  olaraq 
müəssisənin  xarici  mühiti  dəyişir. nternet  getdikcə  müəssisənin 
daha böyük fəaliyyət sferasını əhatə edir. 3, 4, 5 modulları üçün 
nternet  mühit  müəssisənin  mühiti  ilə  qarışır,belə  ki,  biznesin 
elektron  fəzaya inteqrasiyası  təkcə  müəssisə  üçün  deyil,  həmçi-
nin  də  kontakt auditoriyaların  əksəriyyəti  üçün  də  tədricən   baş 
verir.  Bununla  əlaqədar  olaraq,  T  bazası  əsasında  müəssisənin 
planlaşdırılması  və  idarə  olunması    strategiyası  yerinə  yetirilər-
kən,  nəinki  ənənəvi  mühitin,  həmçinin  Qlobal  Şəbəkənin  də, 
təsiri nəzərə alınmalıdır. 
Dissertasiya tədqiqinin konteksti məsələlərində daha müasir (so-
nuncu) modellər daha böyük maraq kəsb edir. Obyektiv maneələrlə 
əlaqədar  olaraq  bizim  ölkədə  autsorsinqin  inkişafı  (idarəetmə 
xidmətlərində  peşəkar  yardım  göstərmək  üçün  ixtisaslaşmış  şir-
klətlərin  çatışmazlığı,informasiya  təhlükəsizliyinə  təminatın  ol-
maması və s.) 3 və 4-cü modelləri üzrə mərkəzləşdirilmişdir. 
Qeyd edilən modellər müştərilərlə fərdi iş zamanı marketin-
qin  potensial  imkanlarını  göstərir.  Şəkil  1.8  –də  bu  imkanların 
necə dəyişməsi, digər hallarda isə yeni marketinq funksiyalarının 
formalaşması  əks olunub. 
 
  Şəbəkədə marketinq tədqiqatları     
 
Biliyin bütün sahələrinə aid böyük həcmli informasiyaya ma-
lik  olan,  qabaqcıl  şirkətləri  təmsil  edən  və  geniş  alıcı  kütləsinə 
malik olan Şəbəkə, bahalı marketinq informasiyanın unikal mən-
bəyinə  çevrilir.Şəbəkədə  daha  ucuz  xüsusi  metodların  varlığı 

 
 
 
45 
müəssisənin rəqibləri və istehlakçıları haqqında məlumatın  alın-
ması üçün əlavə imkanlar verir. 
    
 
 
 
nformasiya  mənbələri  sektoru  daha  tam  və  aktual  dövlət 
statistikası,  iqtisadi    proqnozlar,  analitik  tədqiqatlar,  müxtəlif 
təşkilatların  və  peşəkarların,  ictimai  fikrin  və  sosial  tədqiqat 
sorğularının nəticələri   hesabına genişlənir. Bu əlaqədə əsas yeri 
beynəlxalq  təşkilatlar  (Ümumdünya  Bankı,  JYN DO),  Dövlət 
Komitəsi  təşkilatları,  Gömrük  komitəsi,  RF  –  nın  Ticarət  – 
Sənaye Palatası, elmi – tədqiqat institutları tərəfindən hazırlanan 
- nformasiya 
ötürülməsinin 
yeni elektron 
kanalının 
meydana gəlməsi 
-Açıq 
platformanın 
yaradılması 
-Ayrıca istifadəçi 
üçün reklamların 
göstərilməsi  
tezliyinin, 
vaxtının və  
coğrafiyasınn 
qurulması 
- stifadəçi 
ilə əks əlaqənin 
yaradılması  
vasitəsi ilə  
onların reklama 
və 
onun  
qiymətinə 
reaksiyası 
Müştərilərlə işin uyğunluğunun yüksəldilməsi 
Müştərinin  məmnunluğunun yüksəldilməsi 
Loyal müştərilərin formalaşdırılması 
-Təkrar (ikinci) məlumatın 
axtarış maşınlarının kömə-
yi ilə axtarışı 
-Web– kataloqlarda axtarış 
-Telekonfranslarda sorğu-
ların keçirilməsi 
-Qaytarılmaların göstərici-
lərinə təkmilləşdirilmiş 
sorğular 
-Web-serverlərdə iştirak-
çıların anketləşdirilməsi 
-Web-serverlərdə yerləşən 
dəlillərə əsasən axtarış 
-Mətni Web-serverlər dən 
istifadə etməklə axtarış 
Marketinq məlumatı 
Qiymət 
Satış 
-Məhsulların 
(onlayn) yeni kate-
qoriyalarının 
meydana çıxması 
-"On layn" rejimin-
də sifarişlərin for-
malaşması 
əsasında məhsulun 
sifarişə görə hazır-
lanması 
-Maddi hissələrin 
və məlumatların 
emalı proseslərinin  
sürətləndirilməsi 
və bazara çıxarıl-
ması   
 
-Vasitəçilərin       
sayının 
 minimuma endi-
rilməsi 
-Satış bazarının 
genişləndirilməsi 
- "On-layn" 
sifarişlərinin  
yerləşdirilməsi 
-Sifarişlərin 
nəzərə alınması 
sisteminin avto-
matlaşdırılması 
-Partnyorlara 
vahid xidmət 
sisteminin 
təqdim edilməsi  
Qiymət qoyma 
real rejimdə 
1) onlayn səhm-
ləri 
2) onlayn icarə 
bazarları 
3) gəlirin idarə 
edilməsi 
4) paketləşdirmə 
vasitəsi ilə 
həyata keçirilir. 
rəliləmə 
Məhsul 

 
 
 
46 
hesabi – statistik informasiyaların verilənlər bazasına daxil olma-
sı təşkil edir. Belə təşkilatların əksəriyyəti vacib informasiyanın 
alınmasını təmin edən şəxsi elektron informasiya saytına malik-
dirlər.  Alınmış  verilənlərə  zəruri  əlavə  kimi  rəsmi  və  ixtisas-
laşdırılmış  jurnalların  elektron  versiyalarından  alınmış  iqtisadi 
proqnozları  və  analitik  tədqiqatları  göstərmək  olar.  Marketinq 
informasiyanın  toplanması  üçün  nternet  vasitəsi  ilə  təqdim 
edilmiş  imkanlar,  verilənlərin  axtarışı  üçün  ənənəvi  metodların 
əlavə  edilməsi,  fəal  məlumatlara  müraciətin    daha  tam,cəld  və 
ucuz başa gəlməsini təmin edir,bu da analitik işin dəqiqliyinin və 
kompleksliyinin yüksəldilməsinə səbəb olur. 
Əvvəllərdə  qeyd  olunduğu  kimi,  elektron  kommersiyanın 
müvəffəqiyyəti  məhsulu  və  yaxud  fərdi  istifadəçilərə  xidməti 
təqdim etməklə, şəxsi ehtiyacı qane etməklə və istehlakçıya işin 
şəxsən  onun  üçün  edilməsi  təsəvvürünü  yaratmaqla  müəyyən 
olunur.  Bu  əlaqədə  nternet  şirkətlərə  və  onun  müştərilərinə 
məhsulun, qiymətin, satış siyasətinin və irəliləmə kanallarının bir 
hissəsinin formalaşmasında bir sıra əlavə marketinq imkanlarını 
təqdim edir, nəticədə bu  marketinqin funksiyalarının inkişafında 
öz əksini tapmalıdır. 
   
Yeni məhsulun işlənməsi və Şəbəkə   
nternet  mühitində  ümumi  məhsulun  siyasi  münasibətində 
ənənəvi marketinqin bütün əsas prinsipləri bəzi xüsusiyyətləri ilə 
tətbiq  edilir.  Bu  əlaqədə  Şəbəkə  vasitəsi  ilə  təqdim  olunan  iki 
əsas qrup məhsul fərqləndirilir (seçilir): informasiya və xammal. 
nformasiya  məhsulları  Şəbəkədə  daha  geniş  əks  oluna  bilərdi. 
Pulsuz  informasiya  reklamı  və  istifadəçiləri  serverə  cəlb  etmək 
üçün  ticarət  markalarının  irəliləyişini  təmin  edən  funksiyalarını 
yerinə yetirmək imkanına malikdir, pullu isə - bilavasitə əmtəə-
nin  funksiyasını  və  gəlirin  əldə  edilməsi  mənbəyini  müəyyən 
edir. 
Məhsulun  digər  qrupu  isə  –  xammaldır.  Burada  zəruri  olan 
məhdudiyyətlər  var.  nternetdə  satış  üçün  daha  yararlı  olanlara 
malikdirlər: 

 
 
 
47 
•   Əldə  edilmək  üçün  vacib  verilənlərin  həcminin  analizini 
tələb edən yüksək texnoloji məhsullar.  nternet istehlakçıla-
ra  onun  analiz  edilməsi  üçün  serverdə  bütün  zəruri  infor-
masiyanı  təqdim  etmək  imkanına  malikdir  (məsələn,  avto-
mobil və yaxud elektronika). 
• Yüksək və yaxud orta qiymətə malik məhsullar. Bu   nternet 
istifadəçilərinin yüksək və yaxud orta gəlirə malik olması ilə 
bağlıdır. 
• Texniki məhsullar. Verilmiş vəziyyət onunla izah olunur ki, 
nterneti  texniki  təhsilə  malik  olan  və  yaxud  kompüterlə  iş 
fəaliyyəti bağlı olan daha çox insanlar istifadə edir. 
• Yeni  məhsullar.  nternet  auditoriyasının  əksəriyyətini  yeni 
əmtəənin alınmasına qərar vermək və məsuliyyəti öz öhdəsi-
nə götürmək qabiliyyətinə malik olan novatorlar (tərc. qeydi-
yenilik  gətirən)  təşkil  edir.  Adətən,  istifadəçilərin  bu  tipinin 
alınan məhsullar haqqında əlavə məlumata ehtiyacları var və 
onlar bunu sadə yolla –  Şəbəkədən əldə edə bilərlər. 
Yuxarıda sadalanan məhsullar üzərinə qoyulan məhdudiyyət-
lər onların hazırlanması sahəsində vacib olan üstünlüklərdir. Hal–
hazırki  vəziyyətdə  məhsulun  bazara  çıxarılması  sürəti  onun  açar-
vari xarakteristikaları ilə bağlıdır. Dəyişikliklərin çevikliyi qiyməti 
qaldırmadan  və  yaxud  keyfiyyəti  aşağı  salmadan  qiyməti  en-
dirməklə  əmtəənin  dəyərinin  qəbul  edilən  inkişafına  imkan  verir. 
Bazarın tələbatına cəld reaksiya gəlirin artmasına səbəb olur.          
McKinsey  &  Co  tərəfindən  aparılan  məşhur  tədqiqatlar  gös-
tərdi  ki,  əgər  əmtəə  bazara  altı  aylıq  gecikmə  ilə  qrafikdən  geri 
qalmaqla  çatdırılırsa,  onda  bu  əmtəənin  potensial  imkana  malik 
zəruriyyət  dövründə  şirkət  gəlirin  36%  -ni  itirir.  Digər  tərəfdən, 
əgər o vaxtında bazara çatdırılıbsa, lakin bu zaman işlənib hazır-
lanmasına və geniş yayılmasına sərf olunan smeta 50 %- dən yu-
xarıdırsa, onda ümumi gəlir cəmi  3,5 %  azalır. Toyota, Nissan 
və  Xonda  şirkətləri  yeni  modelin  hazırlanması  üçün  cəmi  24  ay 
sərf edirlər.Bunun üçün isə Ford, Chrysler və General Motors şir-
kətlərinə 36 aydan 48 aya qədər vaxt lazım olur. Bu zaman yapon 

 
 
 
48 
şirkətləri  modellərin  istehsalı  üçün  1-  dən  1,5  milyarda  qədər 
dollar, amerika şirkətləri isə 3,2 – dən 4 milyarda qədər dollar sərf 
edirlər.  
Təşkilatlara ənənəvi yanaşmada ixtisaslaşdırılmış funksiyalar 
estafetdə  olduğu  kimi  biri  –  birinin  ardınca  düzülərsə,  onda 
yüksək sürət əldə edilə bilməz. Çeviklik müxtəlif ixtisaslaşdırıl-
mış  şöbələr  və  xidmətlərlə  daimi  əməkdaşlığı  tələb  edir.  Daimi  
əlaqə  saxlamaqla  və  informasiyaları  dəyişdirməklə  onlar  eyni 
vaxtda və birgə ən müxtəlif istiqamətlərdə cəld hərəkət edə bilər-
lər.  Belə  uyğunlaşdırılmış  proseslərdə  informasiya  texnologiya-
ları vacib rol oynayır. 
Cəld təklif yeni məhsul növü üçün vacibdir, belə ki, bu halda 
sürət  istehlakçıların  öyrədilməsi  prosesi  ilə  bağlıdır.  Onlara  öz 
məhsullarını  təklif  etməklə  şirkət  istehlakçıların  həqiqətdə  nə 
istədiklərini  öyrənə  bilir.  Yeni  məhsula  istehlakçıların  başlıca 
diqqəti,  onlarla  əks  əlaqəyə  və  pulsuz  məsləhətə  o  şirkətlər 
arxalana  bilər  ki,  birinci  olaraq  təklifi  onlar  irəli  sürmüş  olsun. 
Əks  əlaqəyə  malik  olan  şirkətlər  öz  rəqibləri  üzərində  başlıca 
üstünlüyü əldə edirlər. 
nternetdə  məhsulun  işlənməsi  prosesini  gücləndirmək  üçün 
bir  neçə  prinsipləri  eyni  zamanda  nəzərə  almaq  məqsədə-
uyğundur: çeviklik, modulluq və canlı əks əlaqə. Çeviklik  cəld 
dəyişkən  bazar  şəraitində  yeni  məhsulun  yaradılması  prosesinə 
operativ sürətdə  yanaşmağa imkan verir. Modulluq çoxlu sayda 
əməliyyatları  yerinə  yetirməyə  imkan  verir,  belə  ki,  ayrı-ayrı 
hazırlayanlar komandası (dəstəsi) biri – birindən asılı olmayaraq 
və  hər  birinin  aldığı  nəticələri  gözləmədən  hərəkət  edə  bilərlər. 
Və  nəhayət,  birinci  istifadəçilərə  nisbətdə  yaxşılaşdırılmış  əks 
əlaqələr  daha  keyfiyyətli  və  müasir  informasiyanı  əldə  etməyə 
imkan verəcək,nəinki keçmişdə. 
Yüksək  texnologiyalı  bazarın  coşğun  inkişafı,  həmçinin 
məhsulun yeni – onlayn kateqoriyalarının yaranması ilə əlaqədar 
olaraq,  "qısa  müddətli  üstünlüyün  uzun  müddətli  mövqeyə çev-
rilməsi  vasitələrindən  ən  vacibi  standartın  qoyulması  məsələsi 
hesab edilir" [35,s.89]. Məsələn, kompüterin əsas hissələri (bərk 

 
 
 
49 
diskin  drayverləri,  ekran,  klaviatura)  və  onlar  arasında  əlaqə 
standartlar  vasitəsi  ilə  müəyyən  edilir.  Standartlar  həmçinin 
kompüterin  nternetə  necə  qoşulmasını,  elektron  poçtların  təyin 
olunmuş yerə çatdırılmasını da, diktə etdir. 
Yeni  effektiv  standart  yaradan  və  onları  qoruyan  şirkətlərə 
bir  neçə  onilliklər  ərzində  strateji  əlverişli  vəziyyəti əldə etmək 
imkanı  təqdim  edilir.  Əgər  istehlakçılar  üçün  məhşur  olan 
yüksək  texnoloji  məhsulun  əsasına  standart  qoyulmursa,  onda 
yəqin ki, o bazarda uğursuzluqla üzləşəcək. 
Əgər hər hansı bir yanaşma üstünlük təşkil edirsə, onda bazar 
iştirakçılarının  ona  cəld  keçilməsinə  çalışmalıdırlar,  belə  olan 
halda  digər  standartlar  cəlb  edilməsini  tez  itirəcəklər.  Beləliklə, 
marketinq  standartlarının  formalaşması  yeni  onlayın  məhsul-
larının hazırlanması üçün başlıca aspekt olmalıdır. 
Onlaynda qiymətqoyma 
D.Siqel [25,s.46] qeyd edir ki, "Onlayn bazarlarında qiymət-
qoyma  mühüm  rol  oynayır,  nəinki  "paralel"  material  dünyada. 
Alıcılar  məhsul  haqqında  müxtəlif  məlumatı  almaq,  qiymət  haq-
qında  məlumat  toplamaq  və  öz  aralarında  mağazaları  müqayisə 
etmək    imkanına  malikdirlər,  buna  görədə  şirkətlərə  müştərilər 
üçün faydasız sazişlər təklif etmək işi çətinləşir. Məlumatlandırıl-
mış müştərilərlə qarşılıqlı əlaqə zamanı şirkətlər rəqib üstünlükləri-
nə  malik  olmaq  üçün  real  vaxt  zamanı  rejimində  qiymətqoyma 
funksiyalarının inkişafını nəzərə almalıdırlar.  lk növbədə - qiymə-
tin hesabı, güzəştin əsaslandırılması və auksionların bazası əsasında 
qiymətin  dəyişdirilməsi  strategiyasını,  bazarların  onlayn  icarəsini 
və gəlirlərin idarəedilməsi texnologiyasını (Revenue management) 
işləyib hazırlamaq lazımdır. Paketləşdirmə həmçinin onlayn vəziy-
yətlərində  başlıca  rol  oynaya  bilər.  Hər  bir  tətbiq  edilmiş  taktlar 
nternetin tranzaksiyalar üçün təmin etdiyi aşağı xərclərə əsaslanır. 
Qiymətqoymayanın  yeni  üsulları  həm  müştərilərə,  həm  də 
şirkətlərə  xeyir  gətirə  bilər,  bunun  da,  nəticəsində  onların    gəliri 
yüksələ bilər. 
Onlayn  auksionları  özündə  informasiya  bazasını  təmsil 
etməlidirlər,burada  satışa  buraxılmış  (lotovlar)  əmtəənin  təsviri 

 
 
 
50 
əks edilir. Lotovların ümumi siyahısını vacib əmtəənin axtarışını 
sadələşdirən  mövzular  üzrə  altkateqoriyalara  bölmək  olar  (mə-
sələn, maşınlar, kompüter dəstləri, kitablar). Onlayn auksionları 
"real vaxt rejimində qiymətqoymanın güclü metodu" kimi qəbul 
edilir  [35].  O,  Şəbəkədə  yaxşı  işləyəcək,  ona  görə  ki,  onun 
iştirakçıları ətraflı məlumata malikdirlər. Məhşur Rusiya onlayn 
auksionlarına  misal  olaraq  Molotok.ru,  ONO.ru,  TradeZone, 
Stavka.ru, Auctions.ru göstərmək olar. 
Onlayn icarə bazarları. Real vaxt rejimində qiymətqoyma o 
vaxt  vacib  olur  ki,  istehlakçılar  bu  yanaşmanı  tətbiq  etsinlər. 
Onlar bu və ya digər məhsulu icarə edərkən əsas faktor kimi cari 
ehtiyacları  olur.  Bu  halda  icarə  daha  effektiv  vasitə  ola  bilər, 
nəinki  satın  alma.  Onlayn  icarə  bazarları  həm  ənənəvi,  həm  də 
informasiyalı  məhsullar  üçün  formalaşa  bilər.  kinci  halda  ehti-
yatların saxlanması ilə bağlı xərclər yoxa çıxır. 
Gəlirlərin idarəedilməsi qiyməti və olan imkanları müqayisə 
etməyə  imkan  verir  və  nəticədə  -  növbəti  vəziyyətlərdə  riskləri 
aşağı salacaq: