Sportva harakatli o’yinlar o’qitish metodikasi

(xavfsiranish, o’z 
kuchiga ishonmaslik, revanshga intilish, shashqaloqlik va h.klar ko’proq nimada 
namoyon bo’ladi)
mos keluvchi mimikaning barcha variantlarini baholash va 
kayfiyatni boshqarish mumkin. 
Psixologik-mushak mashqlari formulalari bilan parallel ravishda nafas 
olishni nazorat qilish olib borilsa, relaksatsiya samarasi yanada kuchli bo’ladi. 
Nafas olish qanchalik osuda va bir tekis bo’lsa 
(dastlab buning ustidan maxsus 
nazorat o’rnatish lozim, keyinchalik bunday o’z-o’zini nazorat qilish ixtiyoriy 
ravishda hosil bo ‘ladi),
relaksatsiya Shu darajada chuqurroq bo’ladi. 
Psixologik ta’sir o’tkazishning universal vositalaridan biri psixologik 
regulyasiya pauzasi hisoblanadi. Bu vositani yuqori zo’riqishli, uzoq davom 
etadigan va 
(yoki)
monoton qo’zg’atuvchilar 
(masalan, texnik yo’nalishdagi 
mashqlar)n\ng
uzoq ta’siri kuzatiladigan ishlarda qo’llash kerak. 
Odatda, soniyaundlash muolajasi o’z ichiga quyidagilarni oladi: 
❖
raqib to’g’risida axborot 
(agar и oldindan tanish raqib bo’lsa-uning shu 
kungi holati); 
❖
mazkur raqib bilan muvaffaqiyatli, oz darajada esa, muvaffaqiyatsiz 
uchrashuv tajribasini sportchining o’zi va raqibining bugungi kundagi 
holati bilan qiyosan tahlil qilish; 
❖
kutilayotgan uchrashuvdagi holatning barcha tafsilotlarini ajratgan holda 
sportchining jismoniy va psixologik holatini tahlil qilish; 
❖
mazkur raqibga qarshi harakat qilishning eng mos vositalari bo’yicha 
tavsiyalar berish; 
❖
uchrashuvning taxminiy kechishi va uning u yoki bu o’zgarishlarga 

---

93 
uchrashida o’zini tutish taktikasini muhokama qilish; 
❖
uchrashuv albatta muvaffaqiyatli tugashi lozimligi to’g’risida ishonchni 
singdirish; 
❖
uchrashuvga psixologik tayyorgarlik holatining shakllanishi. 
Nima bo’lganda ham, ”o’z harakatlaringni qarama-qarshi tomonga 
o’zgartir” degandan ko’ra “Mana shunday ushlab tur!” 
(agar hammasi 
muvaffaqiyatli bo’lmasa ham)
deb rag’batlantirish ko’proq samara beradi. 
Taktikani o’zgartirish-psixologik jihatdan juda qiyin harakat. Taktikani 
boshidanoq belgilangan liniya bo’yicha almashtirish esa ancha engil kechadi. 
Ko’pincha murabbiy shunday deydi:” Agar endi sen hujum boshlasang yaxshi 
bo’lardi”. Sportchi o’ylanmagan hujumlar bilan yangi partiyani boshlaydi va 
doimo raqibning qarshi hujumlariga duch keladi. Agar ikkinchi partiyaga oldindan 
rejalashtirilgan holda yanada faol hujumkor harakatlarga o’tilsa boshqa gap. 
Bunda sportchida o’zini tutishning mos modeli shakllanadi, bu modelni psixologik 
jihatdan to‘lа amalga oshirish mumkin. 
Eng asosiysi: sportchiga shuni singdirish lozimki, u yomon harakat qilgani 
yo’q, lekin u yoki bu muayyan o’zgarishlar kerakki, bu o’zgarishlar yuqori 
natijaga olib keladi. 
Musobaqalardan 
keyingi 
suhbatning 
asosiy 
mavzusi, 
tabiiyki, 
musobaqalarning natijasi bilan belgilanadi. G’alaba qozonilganda suhbatlarning 
asosiy mavzusi: “Sen unchalik yorqin g’alabaga erishganing yo’q. Sening asosiy 
g’alabalaring hali oldinda”. Musobaqa muvaffaqiyatsiz tugallanganda mavzu 
Shunday bo’lishi mumkin: ‘‘Raqibning ko’p jihatdan omadi keldi. Sening 
muvaffaqiyatsizligingning muayyan sabablari bor...Ammo bu turnir bilan hayot 
to’xtab qolmaydi- hammasi oldinda!”. 
Suhbat vositalarining o’ziga xosligi ulkan miqdordagi sub’ektiv va ob’ektiv 
omillar bilan belgilanadi. Murabbiy shaxsiyati bu o’rinda qariyb bosh omil 
hisoblanadi. Asosiysi-uning samimiyligi, o’z so’zlariga o’zi ishonishi. 
Yana bir omil-murabbiyning o’zining psixologik holati. His- hayajonga o’ta 
berilgan, qo’llari qaltirayotgan, ovozi xirillab chiqayotgan murabbiy-yaxshi 

---

94 
soniyaundant emas. Shu sababli ham tennisda his— hayajonga o’ta berilgan ayrim 
murabbiylar o’z shogirdlariga soniyaundantlik qilishdan qochadilar va bunda o’z 
kasbdoshlaridan yordam berishni so’raydilar. Ammo bu erda, eng yaxshisi, 
murabbiyning o’zi psixologik o’z-o’zini boshqarish usullarini egallab olishi kerak, 
zero shaxsiy murabbiyning o’rnini hech kim bosa olmaydi.