Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Qizlar do’ppisi.
Rivoyatga ko‘ra, do‘ppining tepa qismidagi to‘rtta gul erkaklar salomatligini to‘rt tomondan himoyalab turar ekan.Chetlaridagi o‘n olti gul esa do‘ppi sohibi yoki sohibasining oilasi katta va ahil bo‘lishi istagini bildirarkan. Oq matoga oppoq ipak bilan bezak berlishi erkaklar qalbi pokligi ramzi sanalgan. Shuning uchun ham o‘zbek xalqi erkak kishining g‘ururi va diyonati uning do‘ppisida deb bilishadi. Keyinchalik ayollarning och kumushsimon rangdagi parchadan tikilgan to‘rt qirrali do‘ppilarining yangi tipi paydo bo‘ldi, uning har bir bo‘lagida gullab turgan butoqcha tasviri tikilgan. Toshkent va Farg‘ona vodiysida keng tarqalgan iroqi nusxa do‘ppining naqsh mujassamoti rang-barang gulli novdalar, ular orasidagi yashil, ko‘k tusli qushcha (bulbullar) shaklidan iborat. Bunday shakl, ya’ni ochiq fon Farg‘ona, shuningdek, Toshkent an’analariga to‘g‘ri keladi. Do‘ppilarda boshqa hayvonlar-tog‘ kiyigi, chayon, qoplonga o‘xshash tasvirlar ham tikilgan. Do‘ppilarning naqsh kompozitsiyalarida qator hollarda arab yozuvi kashtaga uyg‘unlashib ketgan. Dono so‘zlar, samimiy tilaklar va hayotiy 260 iboralar do‘ppi kashtasining mazmuni va ifodaviy nafosatini teranlashtirgan. Bu naqsh-yozuvlar bir vaqtning o‘zida ko‘zlarni quvontirish hamda aqlni peshlash uchun xizmat qilgan. 12.7-rasm. Salla ostidan kiyiladigan do‘ppi va yozuvli erkaklar do‘ppisi. Joylarning tabiati kishilar didi, xalq amaliy san’ati usullari ta’sirida do‘ppining turli xillari vujudga kelgan. Viloyatlarning tumanlarida tikiladigan Iroqi, Chust do‘ppi, Gilam do‘ppi, Chakma to‘r, Qizil gul, Piptado‘zi, Zardo‘ppi, Guldirma deb nomlanadigan milliy do‘ppi turlari mavjud. Masalan, Surxondaryo (ayniqsa, Boysunda) va Qashqadaryoda yumaloq, konussimon tuzilishdagi do‘ppilar ipak tolalaridan tikiladi.Shahrisabzning tepa va kizagi yaxlit (ipak va ipdan) to‘qilgan «gilam do‘ppi» si ham o‘ziga xos. Surxandaryoning Boysunida konussimon-yumaloq shakldagi, «to‘ldirma» deb ataluvchi kashta bilan bezatilgan, chetlariga jiyak va popuk bilan bezak berilgan piltado‘zi do‘ppilar mashhur. Bundan tashqari ushbu hududlarda «Sanama», «Chizma», «Tax’ya», «Chumakli», «Qush» kabi turlari ham bor. Buxoroda ularga asosan zardo‘zi kashta bilan bezak berilgan.Buxoro zardo‘zlarining zamindo‘zi ( «Yulduz», «Tovus» va boshqa ) do‘ppilari badiiy jihatdan yuqori baholanadi. Qadimda Buxoro erkaklarining do‘ppilari yumaloq shaklli, chap tomonida popugi bo‘lgan. 261 Chust, Marg‘ilon, Qo‘qon, Andijon kabi shaharlarda do‘ppilar boshqa hududlardan ancha ilgari yaratilgan. Bugun ko‘pgina hududlar, masalan, Samarqand, Jizzax erkaklarining tepasi baland do‘ppilari aslida vodiydan kirib kelgan. Farg‘ona vodiysida do‘ppi turlari rang-barang bo‘lib, ulardan «Sandali», «Akka ikki so‘m», «Chimboy» va «Surkachekma» kabi do‘ppilardir. Toshkentda «duxoba do‘ppi» mashhur. U «Oq par», «Chorgul» deb ham atalib, sidirg‘a baxmaldan tikiladi. Toshkent va Andijonda biser bilan bezatilgan «Nozik» nomli do‘ppi ham mashhur. Xorazmda do‘ppi deyarli kiyilmaydi. Voha erkaklari asosan chugurma kiyishadi. Demak, do‘ppilarning oltita mahalliy guruhi farqlanadi: toshkentcha, farg‘onacha, buxorocha, qashqadaryocha, surxondaryocha va xorazm- qaraqalpoqcha. O‘sha davrlarda do‘ppilar nomiga ular yaratilgan shaharlar nomi ham qo‘shib aytilgan: «Chust do‘ppi», «Qo‘qon do‘ppi», «Shaxrixon do‘ppi», «Marg‘ilon do‘ppi», «Gilam (Shahrisabz) do‘ppi» va b. Farg‘ona do‘ppichiligida «chust» do‘ppilaridan keyin, ularga o‘xshatma qilib marg‘ilon do‘ppilari yaratildi. Do‘ppining tepa qismi to‘rt karjga ajratilib, har karjiga bir dona qalampir nusxa tikilib, asosan qora rangdagi satin va ipak matolardan tayyorlanadi. Marg‘ilon do‘ppilarining qalampir nusxasi chust do‘ppisinikiga nisbatan ingichkaroq va kashta tikish usuli bilan farq qiladi. Marg‘ilon xotin qizlari do‘ppilarining o‘ziga xosligi shundaki, ularning tagligi yaxlit oq iplarda tikiladi. Bezagidagi asosiy mavzu-gullayotgan buta, ba’zan uning shoxida turgan yashil yoki ko‘k rangdagi qush bo‘lib bunday do‘ppilar Farg‘onaning markaziy va g‘arbiy qismidagi barcha joylariga xos. Do‘ppilarning gullari oq ipak bilan tikilib, gul naqshlari bo‘rtib turadi. Bunday ko‘rinishni hosil qilish uchun naqsh chizig‘i bo‘ylab chok ostidan yo‘g‘onroq xom ipak (to‘shama) to‘shalib tikiladi. Namga chidamli qog‘oz yoki matodan ingichka tasma qirqilib, tasma kashta naqshi ostiga joylanadi. Do‘ppilar «piltado‘zi» usulida tayyorlanib, kizagiga qora paxta va ipak ipdan tayyorlangan «chalma» jiyaklar tikiladi. |