S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

64-Rasm: Neft shlamlarini yoqish moslamasi sxemasi:
a)-qaynovchi qatlamli pechda: 1-qaynovchi qatlamli pech; 2-havoni
isitgich; 3-siklon; 4-venturi nayi; 5-qurum yig'gich; 6-m o‘ri; 7-tutun nayi.
b)-barabanli pechda: 1-kamera; 2-barabanlipech; 3-ishlash uchun idish;
4-ventilyator.
Neft tayyorlash bo‘limidan qaynovchi qatlamli pechga berilib, u 
yerda havo yordamida yoqiladi. Yonish jarayoni samaradorligini oshirish
167

---

uchun pechda issiqlik eltuvchi sifatida 2—3 mm o‘lchamga ega bo‘lgan- 
kvarsli qum fraksiyasidan foydalaniladi. Shlamni yoqish vaqtida issiqlik 
hosil qilish quwatini 2,09 MD/kg ga yetkazish uchun qo‘shimcha 
yoqilg'i gaz va isitilgan havo beriladi. Yuqori kalloriyali shlamni yoqish 
vaqtida qaynovchi qatlamni sovitib turish zarurdir. Havo isitgichda 
tutun gazlar o‘z issiqligini yoqish uchun berilayotgan sovuq havoga 
beradi. Boshlang‘ich shlam tarkibida 67—83% suv, 8—12% neft 
mahsulotlari va 6—15% mineral moddalar bor bo‘lib, uning tarkibida 
23,5% S i0 2; 0,2% CuO; 0,59% ZnO; 1,22% A120 3; 44,8% Fe20 3; 
16,75% CaO; 1,73% MgO; 1,2% Na20 ; 4,66% P20 5; 0,25% H 20
bo‘lgan qurum hosil bo‘ladi. 24-rasm (b) da tarkibida 70% gacha qattiq 
aralashmasi bor b o ‘lgan neft shlamini barabanli pechda yoqish 
moslamasining sxemasi keltirilgandir. Bu moslamada turli granulometrik 
tarkibli chiqindilarni yoqish mumkin. Moslamaning quwati 1,3—3,0 
t/soatni tashkil qiladi. Bu qaynovchi qatlamli pechlar quwatidan 2—4 
barobar ko‘pdir.
10.2. Yoqilg‘ini gazlashtirish jarayonlari
chiqindilarini qayta ishlash
1. Slanetsni termik qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan chiqindilarni 
qayta ishlash.
2. Smolani qaytadan gazogeneratorda qaytarishi yo‘li bilan 
gazlashtirish.
3. Qurumli pulpalarni utilizatsiya qilish.
Yoqilg‘ini gazlashtirish bilan bog‘liq bo ‘lgan kimyo sanoati 
korxonalarida, shuningdek, kokskimyoviy, slanets va torfni qayta ishlash 
sanoatida juda ko‘p miqdorda qattiq chiqindilar hosil bo'ladi. Slanetslar 
kamerali pechlarda termik usul bilan qayta ishlanganda 1,7 mln t/yil, 
koks-qurumli qoldiq hosil bo‘ladi. Ularning 15% sement ishlab 
chiqarishda qo‘shimcha sifatida foydalaniladi, qolgan qismi esa 
foydalanilmasdan to ‘planib borayapti. Bu yerda yana qattiq issiqlik 
eltgich moslamasi va gazgeneratorlardan chiqayotgan qurum ham 
to‘planadi.
Mineral va ko‘mirli-mineral chiqindilardan tashqari ko‘p miqdorda 
organik massadan iborat qovushqoq chiqindilar: fuslar(yoqilg‘ini termik 
qayta ishlash jarayonida hosil bo‘ladigan smolalangan qattiq faza), 
gudronlar va boshqalar hosil bo‘ladi. Faqat slanetsni qayta ishlovchi
168

---

korxonalarda 40 ming t/yiliga smolalangan fuslar hosil b o ‘ladi. 
Fuslarning asosiy qismi foydalanilmasdan tashlab yuboriladi.
F u slarn i utilizatsiya qilish uch u n ularning b ir qism ini 
gazogeneratorlarda boshlang‘ich yoqilg‘i bilan qo‘shimcha qayta ishlash, 
kokslash shixtasiga qo‘shish, IES lar qozonlarida yoqilg‘i bilan birga 
yoqish, fuslardan smolalarni ajratib olish mumkin.
K o‘mir