Respirator Distress Sindromu Olan Vaxtından Əvvəl Doğulan Uşaqlarda Endotel Funksiyasının Qiymətləndirilməsi
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 71, №1, səh. 111-116 (2016)
111 Respirator Distress Sindromu Olan Vaxtından Əvvəl Doğulan Uşaqlarda Endotel Funksiyasının Qiymətləndirilməsi S.A. Hüseynova Azərbaycan Tibb Universitetinin Neonatologiya kafedrası, Bakıxanov küç., 23, Bakı AZ1022, Azərbaycan; E-mail: sadi_0105@mail.ru
requlyator, hüceyrəarası adheziya funksiyalarının və apoptoz prosesinin qiymətləndirilməsi olmuşdur. Araşdırma 1500 qramdan aşağı bədən kütləsi ilə doğulan 54 uşaqda həyata keçirilmişdir. Onlardan RDS olan 26 uşaq əsas qrup, RDS olmayan 28 uşaq isə müqayisə qrupu kimi təsnif edilmişdir. Əsas qrupda vazodilatator NO konsentrasiyasının və onun əsas sintez mənbəyi olan eNOS aktivliyinin azal- ması, vazokonstriktor endotelin-1 səviyyəsinin isə dəyişməməsi müşahidə edilmişdir. RDS olan uşaq- larda apoptoz markeri olan Caspasae-9 göstəricisinin periferik qandakı səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə azalmış, hüceyrəarası adheziya molekulu sİCAM-1 səviyyəsi isə həm neonatal dövrün ilk sutkalarında, həm də erkən neonatal dövrün sonunda müqayisə qrupuna nisbətən təqribən 2 dəfə yüksək olmuşdur. Tədqiqat göstərir ki, respirator distress zamanı vazokonstriksiya və hipoksik iltihabın davamlı olduğu hallarda apoptozun zəifləməsi baş verir. Açar sözlər: Vaxtından əvvəl doğulma, respirator distress, tənffüs pozğunluğu sindromu, endotel funksiyası, hüceyrəarası adheziya, apoptoz
GİRİŞ
Uşağın bətnxarici həyata adaptasiyası orqaniz- min morfofunksional yetkinlik dərəcəsindən əhə- miyyətli dərəcədə asılı olub, vaxtından əvvəl doğu- lan uşaqlarda yetkin uşaqlara nisbətən daha gərgin və fəsadlı keçir (Engle et all., 2007; Wang at all., 2004). Yenidoğulan uşaqlarda doğuşdan sonra or- qanizmdə baş verən bütün patofizioloji proseslərin gedişi kardiorespirator adaptasiyadan əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır (Шабалов, 2003). Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda erkən kar- diorespirator adaptasiyanın gedişinə əhəmiyyətli də- rəcədə təsir göstərən patoloji vəziyyətlərdən biri res- pirator distress sindromdur (RDS). RDS-in forma- laşmasında surfaktant defisiti ilə yanaşı bir sıra çox- saylı faktorlar mühüm rol oynayır ki, onlar arasında damar endotelinin vazorequlyator funksiyası əsas yerlərdən birini tutur (Tağıyev, 2007; Martin and Fa- naroff, 2013). Alveol-kapilyar baryerinin əsas funk- sional həlqəsi olan damar endotelinin zədələnməsi vaxtından əvvəl doğulanlarda ventilyasiya-perfuziya nisbətinin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsinə səbəb olur (Levene et all., 2009). Endotel disfunksiyası nəticəsində vazodilatator və vazo-konstriktor media- torlar arasındakı balans pozulur, bu isə alveollarda kapilyar dövranının formalaşmasına əhəmiyyətli də- rəcədə təsir göstərir (Sarkar et al., 2007) Hazırkı tədqiqatın məqsədi RDS olan vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda damar endotelinin vazore- qulyator funksiyası, hüceyrəarası adheziya və apop- toz göstəricilərinin səviyyəsinin öyrənilməsi olmuşdur. MATERİAL VƏ METODLAR
Prezidenti Yanında Elmin İnkişafı Fondunun dəstə- yi ilə reallaşan layihənin tərkib hissəsi olaraq pros- pektiv həyata keçirilmişdir. Tədqiqata 2010-2013-ci illər ərzində Azərbaycan Tibb Universitetinin Neo- natologiya kafedrasının tədris bazası olan Ş.Ələsgə- rova adına 5 saylı doğum evində dünyaya gəlmiş vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar daxil edilmişdir. RDS-in daha dərin yarımçıq doğulan uşaqlarda yüksək rastgəlmə ehtimalını nəzərə alaraq, hazırkı tədqiqata bədən kütləsi 1500 qramdan az doğulmuş 54 uşaq daxil edilmişdir. Onlardan RDS olan 26 ye- nidoğulan əsas tədqiqat qrupu, respirator distress əlamətləri olmayan 28 uşaq isə müqayisə qrupu kimi təsnif edilmişdir. Hamiləlik və mamalıq anam- nezinə aid olan müayinələrin göstəriciləri doğum evində xəstəlik tarixindən əldə edilən məlumatlar əsasında retrospektiv, doğuşa və yenidoğulmuşun müayinəsinə aid nəticələr isə prospektiv olaraq əldə olunmuşdur. Bətndaxili infeksiyası və anadangəlmə inkişaf qüsurları olan uşaqlar tədqiqata daxil edil- məmişdir. Hər iki qrupa daxil olan uşaqların anala- rında mamalıq və hamiləlik anamnezi göstəriciləri fərqlənməmişdir. Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlar- da RDS çox zaman sinir sisteminin perinatal zədə- lənmələri fonunda rast gəldiyindən vazorequlyator, hüceyrəarası adheziya və apoptoz göstəricilərinin dəyişməsinin mərkəzi sinir sistemi (MSS) zədələn- məsi və ya konkret RDS nəticəsində baş verməsini aydınlaşdırmaq qeyri-mümkündür. Buna görə də
S.A. Hüseynova 112
müvafiq göstəricilər yalnız yüngül hipoksik-işemik ensefalopatiya (HİE) olan uşaqlarda müşahidə edi- lən RDS zamanı araşdırılmışdır. Damar endotelinin funksional vəziyyətini qiy- mətləndirmək üçün tədqiqata daxil olan uşaqların periferik qan nümunələrində vazorequlyator göstə- ricilər olan endotelin-1, azot oksid (NO), endotelial azot oksid sintetaza (eNOS); hüceyrəarası adheziya molekulları - həll olan intersellülar adheziya mole- kulu (sİCAM-1) və həll olan vas-kulyar sellülar ad- heziya molekulu (sVCAM-1); apoptoz markeri Caspasae-9 səviyyəsi təyin edilmişdir. Qan nümu- nələri yenidoğulan uşağın həyatının 1-3-cü və 5-7- ci sutkalarında əldə edilmişdir. Qan zərdabında en- dotelin-1, NO, eNOS, sİCAM-1, sVCAM-1 və Caspasae-9 konsentrasiyası standart ELİSA metodu ilə, NO səviyyəsi isə biokimyəvi üsulla total nitrit və total nitrat arasındakı fərqin hesablanmasına əsas- lanan biokimyəvi Griess metodu ilə müəyyənləşdiril- mişdir. Həyatın ilk sutkalarında maddələr mübadilə- sinin katabolik istiqamətlənməsini nəzərə alaraq, di- gər azotlu birləşmələri qan zərdabından xaric etmək məqsədi ilə Griess reaksiyasından əvvəl bütün nü- munələr 10.000 və daha kiçik molekulyar çəkü həddi olan filtrlər vasitəsilə ültrafiltrasiya edilmişdir. Tədqiqat qruplarına daxil olan uşaqlarda mü- vafiq göstəricilər arasında fərqin statistik dürüst-lü- yü Styudentin t kriteriyasına və Wilkokkson Mann Uitni üsulları vasitəsilə müəyyənləşdirilmişdir. He- sablamalar SPSS statistics 20 proqramı vasitəsi ilə həyata keçirilmişdir. NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
Hazırkı tədqiqatda RDS olan vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda vazorequlyator göstəricilərin sə- viyyəsində bir sıra mühüm dəyişikliklər müəyyən edilmişdir (şəkil 1). Belə ki, respirator distress mü- şahidə edilən yarımçıq doğulmuşlarda eNOS aktiv- liyinin əhəmiyyətli dərəcədə azalması nəzərə çarp- mışdır. NO səviyyəsi həyatın ilk sutkalarında yük- sək olsa da, neonatal dövrün dinamikasında əhə- miyyətli dərəcədə azalaraq müqayisə qrupunun gös- təricilərindən statistik dürüst aşağı olmuşdur. Bu is- tiqamətdə apardığımız digər bir tədqiqatda müəy- yən etmişik ki, RDS olan uşaqlardan fərqli olaraq, ağır beyin zədələnmələri və fetal inkişafın ləngi- məsi zamanı eNOS aktivliyinin azalması fonunda NO səviyyəsinin artır (Huseynova et all, 2015). En- dotel disfunksiyasının eksperimental modelini təq- dim edən alimlərin gəldiyi qənaətə görə, bu artımın əsas səbəbi qeyri-endotelial (neyronal və ya induk- tiv) azot oksid mənbələrinin aktivləşməsidir (Rafi- kov et all, 2011; Dumont et all, 1999). Qeyri-endo- telial azot oksid mənbələrinin fəaliyyətinin yüksəl- məsi isə əsasən daha ağır dərəcəli və çox zaman bətndaxili dövrdən başlayan neyronal zədələnmələr üçün xarakterikdir. RDS formalaşmasında isə dölə qeyri-qənaətbəxş bətndaxili inkişaf faktorlarının uzunmüddətli təsiri çox zaman istisna olunur (Ша- балов, 2003). Hesab olunur ki, uzunmüddətli xroniki hipokisya fonunda əksinə, surfaktant sintezi nisbətən sürətlənir və uşaqlarda respirator distressin inkişaf ehtimalı aşağı düşür. Buna görə də RDS olan uşaq- larda ağır beyin zədələnmələrindən fərqli olaraq, eNOS və NO səviyyələrinin bir-birinə proporsional azalması onu göstərir ki, respirator distress və mor- fofunksional yetişməməzlik fonunda NO-nun əsas sintez mənbəyi damar endotelidir (Szostak-We and Szamotulska, 2011; Varvarigo 2010; Lyalla et all 1996).
Endotelin-1 göstəricisinin periferik qandakı konsentrasiyası RDS olan uşaqlarda müqayisə qru- puna nisbətən dəyişməsə də, təbii ki, NO səviyyə- sinin azalması fonunda damar tonusunun requlyasi- yasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Respi- rator distress zamanı endotelin-1 təsirinin realizasi- yası ağciyərlərdə və damar endotelində olan endo- telin-1 reseptorlarının miqdarından və aktivlik dərə- cəsindən, digər vazorequlyator markerlərin səviyyə- sindən asılıdır. Hesab olunur ki, onun səviyyəsinin yüksəlməsi çox zaman kompensator xarakter daşı- yır (Perreault and Coceani, 2003). RDS olan vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda hüceyrəarası adheziya göstəricilərinin analizi zama- nı müəyyən edilmişdir ki, müqayisə qrupuna nis- bətən sVCAM-1 əhəmiyyətli dərəcədə fərqlən-mə- miş, sİCAM-1 səviyyəsi isə həm ilk sutkalarda, həm də neonatal dövrün dinamikasında kəskin artmışdır (şəkil 2). Eksperimental tədqiqatlarda sübut olun- muşdur ki, adheziya molekullarının səviyyəsi iltihabi prosesin gedişindən və ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq müxtəlif istiqamətlərdə dəyişə biliər (Wang et al., 2002). Hazırkı tədqiqatda leykositar adheziyanın sürətlənməsi göstərir ki, bətnxarici adaptasiyanın ge- dişində sVCAM-1 göstəricisinə nisbətən sİCAM-1 səviyyəsinin yüksəlməsi hipoksik-işemik iltihabın daha həssas markeri kimi qəbul edilə bilər. Şəkil 2- dən görünür ki, hüceyrəarası adheziyanın sürətlən- məsinə paralel olaraq apoptoz markeri Caspasae-9 səviyyəsi RDS zamanı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Məlumdur ki, apoptozun sürətlənməsi çox zaman perinatal autorequlyasiyanın tərkib hissəsi olaraq kompensator-qoruyucu xarakter daşıyır (Скворцова, 2004; Таболин и др., 2004; Таранушенко и др., 2010). Lakin yuxarıda qeyd edildiyi kimi, hazırkı tədqiqata yüngül HİE fonunda RDS olan uşaqlar daxil edilmişdir və tədqiqatın nəticələri göstərmişdir ki, hipoksiya-işemiyanın davamlı olduğu hallarda hüceyrədaxili energetik resursların tükənməsi apop- tozun da zəifləməsinə səbəb olur. Beləliklə, hazırkı araşdırmanın nəticələrini ye- kunlaşdıraraq belə qənaətə gəlmək olar ki, endo- Respirator Distress Sindromu Olan 113
telin damar tonusunu tənzimləmə funksiyası, hü- ceyrəarası adheziya sistemi və apoptoz yenidoğulan uşaqlarda RDS-in inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərərək, perinatal autorequlyasiya mexa- nizmlərinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir qeyri-qə- naətbəxş faktorun təsirindən ilk növbədə damar endotelinin zədələnməsi baş verir.
0 2 4 6 8 10 e N O S , I U / m l
* ¶ 0 10 20 30 40 50 60 70 80 N O, m m o l/ L
0 1 2 3 4 5 6 7 RDS olmayan RDS olan
Şəkil 1. RDS zamanı damar endotelinin vazorequlyator göstəricilərinin səviyyəsi. Göy sütunlar 1- 3-cü sutkanın, qırmızı sütunlar isə 5-7-ci sutkanın göstəricisidir. *5-7-ci sutkanın göstəriciləri ilə olan fərqin, ¶ RDS olmayan uşaqların göstəriciləri ilə olan fərqin statistik dürüstlüyü. S.A. Hüseynova 114
* 0 1000 2000
3000 4000
5000 6000
7000 8000
sVCA M -1, n g /m l
¶ 0 200
400 600
800 1000
1200 sI CAM -1, n g /m l
* ¶ 0 1 2 3 4 5 6 RDS olmayan RDS olan Casp asae -9, n g /m l
Şəkil 2. RDS zamanı hüceyrəarası adheziya və apoptoz göstəricilərinin səviyyəsi. Göy sütunlar 1-3-cü sutkanın, qırmızı sütunlar isə 5-7-ci sutkanın göstəricisidir. *5-7-ci sutkanın göstəriciləri ilə olan fərqin, ¶ RDS olmayan uşaqların göstəriciləri ilə olan fərqin statistik dürüstlüyü.
Damar endotelinin zədələnməsi onun NO sin- tetik və adheziya funksiyalarına müxtəlif dərəcədə təsir göstərir. Belə ki, RDS zamanı endotelial mən- şəli NO sintezi zəifləsiyi halda hüceyrəarası ad- heziya sürətlənir. Damar endotelinin vazorequlyator mediatorları arasındakı balansının dəyişməsindən asılı olaraq apoptoz requlyasiya olunur ki, bu da di- gər perinatal patologiyalar kimi, respirator funk- siyaların formalaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Aparılmış tədqiqatın nəticələri göstərir ki, vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda vazorequlyator balans, hüceyrəarası adheziya və apoptoz proseslə- rinin dərindən araşdırılması RDS-in yeni müalicə və profilaktika üsullarının işlənib hazırlanmasına böyük təkan verə bilər.
Respirator Distress Sindromu Olan 115
ƏDƏBIYYAT Tağıyev N. (2007) Neonatologiya. Bakı: Çaşıoğlu, 535 s.
Скворцова В. (2004) Нейропротективная тера- пия ишемического инсульта. Врач, 6: 26-32. Таболин В., Володин Н., Дегтярева М. (2004) Актуальные вопросы перинатальной иммуно- логии. Детская иммунология, 1: 1-14.
(2010) Уровни белков нейрональной и глиаль- ной природы в крови новорожденных при церебральной ишемии. Педиатрия, 1: 25-31. Шабалов Н. (2003) Неонатология. Санкт Пе- тербург: Специальная Литература, 494 с. Dumont I., Hou X., Hardy P., Peri K., Beau- champ M., Najarian T., Molotchnikoff S., Varma D., Chemtob S. (1999) Developmental regulation of endothelial nitric oxide synthase in cerebral vessels of newborn pig by prostaglandin E2. J. Pharmacol. Exp. Ther., 291: 2627–2633. Engle W., Tomashek K., Wallman C. (2007) ‘‘Late-preterm’’ infants: a population at risk. A clinical report. Pediatrics, 120: 1390–1401. Huseynova S., Panakhova N., Orujova P., Hasa- nov S., Guliyev M., Yagubova V. (2015) Altered endothelial nitric oxide synthesis in preterm and small for gestational age infants. Pediatrics İnter-
Essential Neonatal Medicine. Fourth edition. Blackwell Publishing, 326 p.
(1996) Nitric oxide concentrations are increased in the feto-placental circulation in intrauterine growth restriction. Placenta, 17: 165–168. Martin R., Fanaroff A. (2013) The preterm lung and airway: past, present, and future. Pediatr. Neonatal., 54: 228-34. Perreault T., Coceani F. (2003). Endothelin in the perinatal circulation. Canadian Journal of Physiology and Pharmacology, 81: 644-653. Rafikov R., Fonseka F., Kumar S., Pardo D., Darragh C., Elms S., Fulton D., Stephen M. (2011) eNOS activation and NO function: Structural motifs responsible for the posttransla- tional control of endothelial nitric oxide synthase activity. J. Endocrinol., 210: 271–284.
(2007) Is refractory hypotension in preterm in- fants a manifestation of early ductal shunt- ing? Journal of Perinatology, 27: 353–358. Szostak-We D., Szamotulska K. (2011) Fetal development and risk of cardiovascular diseases and diabetes type 2 in adult life. Med. Wieku
triction as a potential risk factor for disease onset in adulthood. J. Pediatr. Endocrinol.Metab, 23: 215–224. Wang G., Deng H., Maier C., Sun G., Yenari M. (2002) Mild hypothermia reduces ICAM-1 expression, neutrophil infiltration and microglia /monocyte accumulation following experimental stroke. Neuroscience, 114: 1081–1090
outcomes of near-term infants. Pediatrics, 114: 372–6.
Оценка Эндотелиальной Дисфункции У Недоношенных Новорожденных С Синдромом Дыхательных Расстройств C.А. Гусейнова Кафедра неонатологии Азербайджанского медицинского университета Основной задачей настоящего исследования явилась оценка вазорегуляции сосудистого эндотелия, функций межклеточной адгезии и процессов апоптоза. На основании проведенного исследования установлено, что в период новорожденности при респираторном дистресс синдроме происходит снижение концентрации вазодилятатора NO и активности eNOS, являющегося основным источником его синтеза при неменяющемся уровне вазоконстриктора эндотелина-1. У новорожденных с СДР уровень маркера апоптоза Caspasae-9 в образцах периферической крови был достоверно снижен, а содержание молекулы межклеточной адгезии sİCAM, как в первые дни неонатального, так и в конце раннего неонатального периода примерно в 2 раза превышало показатели группы сравнения. Нас- тоящее исследование демонстрирует, что в условиях СДР продолжительная вазоконстрикция и гипоксическое воспаление способствует угнетению апоптоза.
эндотелиальная дисфункция, межклеточная адгезия, апоптоз S.A. Hüseynova 116
Estimation Of Endothelial Function In Preterm Infants With Respiratory Distress Syndrome S.A. Huseynova Departament of Neonatology, Azerbaijan Medical University The aim of the present study was to estimate vasoregulator and intercellular adhesion functions of vascular endothelium and apoptosis processes in preterm infants with respiratory distress syndrome. The research has been performed on 54 newborns weighing less than 1,500 grams. A control group included 28 healthy children and a main group included 26 newborns with RDS. Vasodilator NO concentrations and the main source of its synthesis – eNOS activity were observed to decrease, while no change in the vasoconstrictor endothelin-1 level occurred in the main group. The level of apoptosis marker – Caspasae-9 index decreased significantly, whereas the level of intercellular adhesion molecule - sICAM-1 increased approximately twice in early days of the neonatal period as well as at the end of early neonatal period in peripheral blood of infants with RDS. According to the results, a decrease in the apoptosis rate occurred in the cases of the persistent vasoconstriction and hypoxic inflammation.
adhesion, apoptosis
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|