Prof. Dr. Yusuf nergiZ

1.  Cranio-spinal ganglion’lar (duyusal),  

2.  Otonom ganglion’lar (motor ganglionlar) 

 

1.Duyu Ganglionları (kranio-spinal) 

Spinal  ganglionlar  spinal  sinirlerin  arka  kökleri  üzerinde  yer  alır.Kraniyal 

ganglionlar ise V,VII,IX ve X. kafa çiftlerinin üzerinde yer alan ganglionlardır.Ganglion 

hücreleri  pseudounipolardır.Küçük  ganglion  hücreleri  miyelinsiz  ,büyük  ganglion 

hücreleri  ise  miyelinlidir.  Duyu  ganglionları  şekil  itibari  ile  fuziformdur.Çapları  15-

25µm’ den 100µm’ye kadar değişir.Ganglion hücreleri etrafında bir sıra yassı satellit 

hücreleri yer alır.Nissl granülleri, küçük homojen ve toz benzeri bir görünümdedir. 

 

2.Otonomik Ganglionlar (sempatik-parasempatik) 

Nöronların  ekserisi  multipolar  ve  yıldız  şeklindedir.Nöron  çapları  15-45  µm, 

Aksonları  myelinsizdir.,Nissl  granülleri,  kaba partiküller  halinde  ve  heterojen  dağılım 

gösterir. 

 

Otonomik Ganglionlar 2’ye ayrılır; 

a)Sempatik Ganglionlar (Torako-lumber) 

Paravertebral ganglionlar(sempatik zincir) 

Prevertebral ganglionlar(kollateral) 

Modifiye sempatik ganglionlar(adrenal medula),T1-L2, 

      Sempatik  sinirlerin  yolu  üzerinde  bulunurlar.  Omuriliğe  yakınlıklarına    göre, 

paravertebral,    prevertebral  ve  terminal  (intramural)  ganglionlar  diye  de  anılırlar. 

Paravertebral  olanlar  kolumna  vertebralis’in  her iki  yanında  ,ona  paralel  dizilmiş  20-

25  kadar  küçük  gangliondur.  Bunlar  birbirine  bağlanarak  turunkus  sempatikus’u 

yaparlar.  Prevertebral  olanlar  ilgili  sinir  pleksuslarında  bulunurlar  (  mezenterik 

ganglionlar,  söliak  ganglionlar  gibi  ).  Terminal  olanlar  organların  duvarları  içine 

yerleşmişlerdir.  

 

Medulla  spinalis’in  kornu  lateralis’indeki  nukleus  intermediolateralis’inden 

gelen  preganglioner  lifler  turunkus  sempatikus  ganglionlarındaki  ikincil  nöronlarla 

sinaps  yaparlar.  Turunkus  sempatikus’tan  çıkan  postganglioner  lifler  bir  yandan 

boyun,yüz  ve  göğüsteki  yapılara  gider,  diğer  yandan  rami  communicantes  grisea 

yoluyla  spinal  sinirlere  geçerek  periferdeki  kan  damarları,  ter  bezleri,  kıl  kaslarına 

ulaşırlar. Preganglioner liflerin bir kısmı ise turunkus sempatikus ganglionlarını sinaps 

yapmadan  geçer,  previsseral  ganglionlara  gider  ve  sinaps  yapar,  buradan  çıkan 

postganglioner  lifler  visserlere  girer.    Sempatik  davranan,    Adrenal  medullasındaki 

ganglion hücrelerinde akson bulunmaz Hücre sitoplazması katekolamin’lerle doludur, 

hücreler ayrıca sinirlerle uyarıldıklarında salgılarını kana boşaltırlar.  

 

b)Parasempatik Ganglionlar (Kraniyo-sakral) 

III,VII  ve  IX.  kafa  çiftleri  ile  S2,S3  ve  S4      üzerinde  bulunurlar.Merkezi  sinir 

sisteminin  kraniyal  bölümünde  n.  okulomotorius,  n.  facialis,  n.  glossofaringeus,  n. 

vagus  ve    sakral  bölümündeki  parasempatik  sinirlerin    (  sacral  2,3,4)  yolu  üzerinde 

yerleşmiş  ganglionlardır.  Bunlar  visserler  yakınında  hatta  duvarında  bulunurlar. 

Bunlardan : Ganglion siliare; mm. ciliares ve sphincter pupilla’yı uyarır, preganglioner 

lifleri  n.  okulomotorius  içinde  gelir.    Ganglion  submandibulare;Gl.  submandibularis’i 

uyarır, preganglioner lifleri n. facialis içinde gelir. Ganglion piterygopalatinum göz yaşı 

bezi  ve  burun  bezini  uyarır,  preganglioner  lifleri  n.  facialis  içinde  gelir.  Ganglion 

oticum; parotis’i uyarır, preganglioner lifleri n. glossofaringeus içinde gelir. Göğüs ve 

karın  duvarındaki  ganglionlara  preganglioner  lifler  n.  vagus  içinde  gelir.  Pelvis 

boşluğu  içindeki  visseral  ganglionlara  preganglioner  lifler  sakral  parasempatiklerden 

gelir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

PERİFERİK SİNİR SONLANMALARI 

 

  1.Akson Sonlanmaları(motor sonlanmalar) 

  2.Dendrit Sonlanmaları(duyu sonlanmaları,reseptörler) 

  Eksteroseptörler 

  Proprioseptörler 

  İnteroseptörler 

 

Özelleşmiş Periferik Reseptörler 

A.  Mekanoreseptörler 

B.  Termoreseptörler 

C.  Noziseptörler 

 

A-Mekanoreseptörler 

 

1-Kapsülasız sinir sonlanmaları 

a)  Çıplak sinir sonlanmaları 

b)  Merkel diskleri 

c)  Kıl foliküllerinde sinir sonlanmaları 

 

a)Çıplak Sinir Sonlanmaları  

Sinir  lifi  sonlanırken  özel  bir  yapı  oluşturmaz.Tamamen  miyelinsiz  olan  küçük 

dallara  ayrılır.Bağdoku  kılıfla  sarılı  değildir.Daha  çok  epitel,kornea  ve  bağ  dokuda 

bulunurlar. 

 

b)Merkel Diskleri 

Epidermisin  stratum  bazalesi  tabakasında  yer  alır.Serbest  sinir  sonlanmaları  ile 

temas halindedir.Myelinsiz akson Merkel hücresinin taban kısmında, genişleyerek bir 

disk  oluşturur.Bu  hücrelerin  akson  sonlanması  ile  ilgili  sitoplazmik  bölgelerinde 

sinaptik veziküllere benzeyen granüller bulunur. 

 

c)Kıl Foliküllerinde Sinir Sonlanmaları 

Kıl 

foliküllerinin 

etrafında 

yer 

alır.Akson 

miyelinini 

kaybeder 

ve 

dallanır.Mitokondriyon yönünden zengindir.Dokunma ile ilgili duyuları alırlar. 

2-Kapsülalı sinir sonlanmaları 

a)  Meissner cisimcikleri 

b)  Vater-pacini cisimcikleri 

c)  Ruffini cisimcikleri 

d)  Krause cisimcikleri 

e)  Golgi-tendon organları 

f)  Kas mekikleri 

 

a)Meissner Cisimciği 

Bağdoku  kılıfıyla  sarılıdır.Uzunluğu  80,  genişliği  ise  30  µm’dir.Uzun  ekseni  

deri  yüzeyine  dik  olarak  yerleşmiştir.  Her  Meissner  cisimciği,  3-4  adet  sinir 

sonlanması  ile  onlara  ait  Schwann  hücresindenve  bunları  dıştan  kuşatan 

bağdokusundan meydana gelmiştir.Meissner cisimciği,dokunma duyusuna ve temasa 

karşı  oldukça  duyarlıdır.Dermal  papilla,ayak  tabanı,el ayası,parmak  ucu,  gözkapağı, 

meme başı,dudak ve dilde yaygın olarak bulunurlar. 

 

b)Vater-Pacini Cisimciği 

Vater-pacini  cisimciği  yuvarlak  veya  oval  şekillidir.Uzunluğu  1-2mm,  genişliği 

ise  0.1- 0.7mm kadardır.Konsantrik lameller tarzında bir görünüme sahiptir.Sinir teli 

50-60 lamelle sarılmıştır.Lamellerin arasında az miktarda sıvı mevcuttur.Vater-pacini 

cisimciği    dıştan  bir  bağdoku  kılıfla  sarılıdır.Miyelinli  akson  cisimcik  içine  girmeden 

miyelinini kaybeder.  

 

Vater-pacini cisimciği; 

  Derin basınç, 

  Kaba dokunma, 

  Vibrasyon, 

  Gerilme gibi hislere duyarlıdır. 

 

Dermis  ve  hipodermis,  meme  bezi,  avuç  içi,  parmak  ucu,  mezenter,  eklem 

kapsülü,    ligamentler,  seröz  zarlar,  pankreas,  mesane  duvarı  ve  dış  genital 

organlarda yaygın olarak bulunur. 

 

 

 

c)Ruffini Cisimcikleri  

Bu  cisimcikler  en  basit  kapsülalı  mekanoreseptörlerdir.Her  cisimcik  1-2  µm 

uzunluğundadır.Akson  miyelinini  kaybederek  cismin  içine  girer,  çok  sayıda 

dallanmalar  yapar.  Bu  terminal  dallar  cisimciğin  merkezinde  daha  küçük  dallara 

ayrılır.Ruffini  cisimciği  dıştan    ince,  gevşek  bir  kapsülle  sarılıdır.  Bu  kapsül  kollajen 

liflerden  ve  4-5  tabakalı  modifiye  fibroblast  hücrelerinden  ibarettir.  Bu  cisimcik 

içerisindeki  kollajen  lifler,  dermis  ve  çevre  dokulardaki  kollajen  liflerle  devamlılık 

gösterir.Dermis,tırnak  yatağı  ve  eklem  kapsülünde  bulunur.Sıcaklık  duyusu  ile  ilgili 

olduğu düşünülmektedir. 

 

d)Krause Cisimciği 

Yaklaşık  olarak  50  µm  çapındadır.Görünüm  itibarıyle  Vater-Pacini  cisimciğine 

benzer,    ancak  daha  küçük  ve  daha  basit  yapılıdır.Cisimcikteki  sinir  sonlanması, 

miyelinini  kaybetmiş  olan  bir  sinir  lifinin  basit  sonlanması  şeklindedir.Krause 

cisimciğinin  özellikle  soğuk  duyusunu  almaya  yönelik  bir  reseptör  olduğu 

düşünülmekteydi,ancak  bu  durum  kesinlik  kazanmamıştır.Dermis,  glans  penis, 

klitoris, dudaklar, muköz membranlar, konjunktiva ve dilde yer alır. 

 

e)Golgi Tendon Organı 

Kas ve tendon birleşim yerinde bulunur.Bu yapıda afferent sinir lifleri dallanmış olarak 

yayılır.Periferinde  bir  bağdoku  kılıf  bulunur.Afferent  sinir  lifleri  ilgili  oldukları  kasın 

kasılması ile uyarılır.Oluşan reflex kavsi sayesinde, golgi-tendon organında meydana 

gelen impulslar, kendi ilgili oldukları kas üzerinde frenleyici bir etki gösterirler.Ayrıca 

golgi-tendon  organı,  şuurlu  proprioseptif    duyu  denilen  gözümüz  kapalı  iken  gövde-

extremitelerin pozisyonu hakkında bilgi verir.Kaslar ve tendonlar hakkında bilgi sahibi 

olmamızı sağlar. 

 

f)Kas İğcikleri (Mekikleri) 

Tüm iskelet kaslarında bulunur. Proprioseptif duyuları alırlar. Kas mekiğinin içer,sinde 

bir  miktar  sıvı  bulunuEtrafları  bir  kapsülle  sarılıdır.Kapsülün  dışında  yer  alan  komşu 

kas liflerine ekstrafuzal kas lifleri denir. Mekik içindeki ince kas liflerine intrafuzal kas 

lifleri denir. Her kas mekiği 2 mm uzunluğunda ve 0.5 mm genişliğindedir.Birçok duyu 

sinir lifleri kas iğciğinin içerisine girer.Burada bulunan intrafuzal liflerle ilişki kurar.Bu 

afferent  lifler  normal  kas  tellerinin  kasılma  durumunu  medulla  spinalise 

iletirler.Gözümüz  kapalı  iken,    gövdenin  ve  extremitelerin  durumu  hakkında  bilgi 

sahibi olmamıza neden olurlar. 

 

SİNAPS 

Sinapsların İncelenme Yöntemleri 

Fizyolojik 

Histokimyasal 

Elektronmikroskopik yöntemler 

 

Sinaps Morfolojisi 

Presinaptik membran 

Postsinaptik membran  

Sinaps aralığı  

Sinaptik vezikül  

Nörotransmitter madde  

Terminal buton  

 

Elektriksel Sinapslar 

İyon geçişi olur, 

Sıkı bağlantılara sahiptir, 

Santral sinir sisteminde görülür. 

İnsanlarda  kalp  kası  ve  düz  kaslarda  yer  alan  gap  junctionlar  ektriksel  sinapsların 

eşdeğerdir. 

Sinapslar asetilkolin ve norepinefrin salgılanmasına göre isimlendirilir,Bunlar; 

 

1-Noradrenerjik Sinapslar 

Uyarıcı 

Noradrenalin salgılarlar 

Adrenerjik sinirlerde görülür 

Sinaptik veziküllerin içeriği yoğundur 

Sempatik sinirlerin postgangliyonik liflerinde bulunurlar. 

 

 

2-Kolinerjik Sinapslar 

Uyarıcı  

Asetilkolin salgılarlar 

Motor nöronlarda görülür 

Parasempatik sinirlerde rastlanır 

Sempatik sinirlerin pregangliyonik liflerinde görülür 

Sinaptik veziküllerin içeriği saydamdır 

 

Santral Sinir Sistemindeki Sinapslar 

Histamin 

Serotonin 

Glisin 

Glutamat 

Gama amino bütirik asit(GABA) salgılarlar.  

 

Sinaps Sınıflandırılması 

1-İmpuls iletimine göre 

  Elektriksel sinapslar  

  Kimyasal sinapslar 

 

2-Nörotransmitter madde salınımına göre  

  kolinerjik sinapslar 

  noradrenerjik (adrenerjik) sinapslar 

  dopaminerjik sinapslar 

  gabanerjik sinapslar v.s   

 

 

3-Morfolojik olarak  

  Aksodendritik sinaps 

  Aksosomatik sinaps 

  Aksoaksonik sinaps 

  Dendrodendritik sinaps 

 

 

 

4-Fizyolojik olarak  

  Uyarıcı sinapslar 

  İnhibe edici sinapslar 

 

 

Sinaps aralığına salınan nörotransmitter maddeler 

Asetilkolin 

Serotonin 

Aspartat 

Enkefalinler 

Katekolaminler 

Aminoasitler 

Nitrik oksit 

VIP 

Norepinefrin 

GABA 

Küçük Peptidler 

Kolesistokinin 

Epinefrin 

Glutamat 

Substans P 

Nörotensin 

Dopamin 

Glisin 

Hipotalamik salgılatıcı hormonlar 

 

 

 

 

 

KAYNAKLAR 

  Gartner  LP,  Hiatt  JL.  Color  Textbook  of   Histology  W.B.  Saunders 

Company, Philedelphia, 2006 

  Junqueira  LC,  Carneiro  J.  Basic  Histology,  Text  &  Atlas.  Lange  Medical 

Books McGraw-Hill, New York, 2003  

   Tekelioğlu,  M.:  Genel  Tıp  Histolojisi,  Beta  Basım  Yayım  Dağıtım 

A.Ş.Himaye-i Etfal Sk.No:13-15 Cağaloğlu / İstanbul, 1993 

   Ross  M.H.,  Pawlina  W.,  Histology  A  Text  and  Atlas,  Fourth  Edition, 

Lippincott Williams & Wilkins Company, Baltimore, 2006 

   Young  B,  Heath  JW.  Wheater’s  Functional  Histology  a  Text  and  Colour 

Atlas, 4th edn. Edinburgh, Churchill Livingstone, 2000:133