BİOLOLOjİ ELMLƏRİN
TƏDRİSİ METODİKASININ ELMİ ƏSASLARI
Bir sıra elmlər kimi biologiyanın da tədrisi metodikasının özünəməxsus elmi əsasları mövjuddur. Odur ki, müasir dövrdə, daha doğrusu güjlü inteqrasiya getdiyi bir şəratdə biologiyanın tədrisinin elmi əsaslarından məqsədyönlü, düzgün və planlı surətdə stifadə etmək lazımdır. Metodikanın elmi əsasları birdən-birə yaranmamış və müəyyən inkişaf tarixi keçmişdir. Biologiyanın tədrisi metodikası bir elm kimi ilk dəfə metodiki göstərişlərdən, müəllimlərin şəxsi təjrübəsindən pedaqoci ümumi-ləşdirmələrdən başlamışdır. Metodika elmi sadə təşəbbüslərdən başlamış, əvvəljə differensiasiya yolu ilə getmiş, sonra təbiətşünaslığın ümumi metodikası və xüsusi metodikalar yaranmışdır. İlk dəfə bir-birindən təjrid olunmuş halda ayrı-ayrı xüsusi metodikalar meydana çıxmışdır. İndiki dövrdə bir elm kimi metodika inteqrasiya və sintez dövrünə qədəm qoymuşdur. Sintez nətijəsində toplanmış materiallar ümumiləşdirilir, analiz edilir, vahid bir elmi nəzəriyyə halında sistemləşdirilir. Sistemsiz elm kompası olmayan gəmini xatırladır.
Biologiyanın tədrisi metodikası təxminən 200 illik tarixi təjrübə əsasında elmi-pedaqoci materiallar toplamış, onu səmərələşdirmiş və özunün tədqiqat metodlarını yaratmışdır. XIX əsrin sonlarından başlayaraq Azərbaycanın yalnız sənaye və təsərrüfatla bağlı sahələrində deyil, mədəniyyət, maarif sahəsində də canlanma nəzərə çarpırdı. Bir sıra azərbaycanlı ziyalılarla Rusiyanın tərəqqipərvər şəxsiyyətləri arasındakı yaxınlıq və əlaqə mütərəqqi rus ictimai fikrin Azərbaycanda yayılmasına böyük təsir göstərirdi. Bu cür təsir biologiyanın tədrisi metodikası sahəsində də müşahidə etmək mümkün idi. Biologiyanın tədrisi metodikası hazırda sərbəst pedaqoji elm kimi fəaliyyətə malikdir. Metodika biologiyanın elmi materiallarına əsaslanaraq özünun təlim və tərbiyə metodlarını yaratmışdır. Müxtəlif ali məktəblərdə və müəllimlərin ixtisasartırma institutlarında metodika kafedralarının təşkil olunması ilə əlaqədar metodiki tədqiqatlar kompleksi elmi xarakter almağa başladı.
Hər bir müəllimin apardığı sınaq dəsrləri nəticəsində təlim metodlarının səmərəsi yoxlanılır və yeni elmi nətijələr əldə olunur. Təsadüfi deyildir ki, biologiyanın tədrisi prosesində məqsədyönlü aparılmış tədqiqatlar nəticəsində üzə çıxarılmış qanunauyğunluqlar əsasında metodika bir elm kimi formalaşmışdır. Biologiya tədrisi metodikasının bir elm kimi aşağıdakı tədqiqat metodları vardır:
1. Müşahidə metodu. Müəllim müşahidə yolu ilə təlimdəki səhvləri, nailiyyətləri, aktual problemləri öyrənir və nətijədə elmi fərziyyələr irəli sürülür.
2. Məktəb eksperimenti metodu. İrəli surülmüş fərziyyələr təkrar sınaqdan keçirilir və dəqiqləşdirilir.
3. Sorğu aparmaq metodu.Müəllim və şagirdləri öyrənmək məqsədi ilə tətbiq edilir.Bu şifahi və ya yazılı yolla həyata keçirilir.
4. Nətijənin analizi metodu. Müşahidə və eksperimentlərin nəticələri ümumiləşdirilir, fərziyyələr təsdiqlənir və nəzəriyyə yaradılır.
K.D.Uşinski demişdir: «Nəzəriyyəsiz pedaqoji təjrübə tibbdəki ara həkimliyinə bənzəyir». Nəzəriyyə buraxılmış səhvlərin yolunu işıqlandırmazsa, müəllim lazımi metodikadan istifadə edə bilməz. Deməli, tədris heç də anadangəlmə injəsənət olmayıb, uzun müddətli zəhmət nətijəsində formalaşmışdır. Müəllim yalnız fənnin elmi məzmununu deyil, həmçinin onun metodikasını bilməlidir. Gənc nəslin tərbiyə olunmasında və vətənpərvər şəxsiyyət kimi formalaşmasında biologiyanın tədrisi metodikasının hərtərəfli öyrənilməsi vacibdir. Yalnız belə olduqda biologiyanın tədrisi metodikası dövrün tələblərinə uyğun effektə malik ola bilər. Biologiya metodikasının özünün tədqiqat obyekti və spesifik xüsusiyyəti var. Bununla başqa metodikalardan fərqlənir. Biologiya tədrisi metodikasının aşağıdakı qanunauyğunluqları var:
1) Elmin əsasları və məzmunu yalnız məktəb biologiyası kursları həcmində öyrədilir.
2) Şagirdlərin bilik və bacarıqları toplanmış bilik əsasında sadədən mürəkkəbə prinsipi ilə inkişaf etdirilir.
3) Tədris materialının məzmununun aparıcı rolu, forma və metodları müəyyənləşdirilir.
4) Təlim və tərbiyə sistemi əsasında qarşılıqlı əlaqə yaradılır. Bu sistemə aşağıdakılar daxildir:
- bioloji anlayışların və təlim metodlarının sistemi;
- biologiya tədrisi prosespndə təlim-tərbiyə sistemi;
3. təlimin maddi-texniki bazasının yaradılması sistemi.
Dostları ilə paylaş: |