“pedagogs” international research journal issn: 2181-4027 sjif

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-25, Issue-1, January - 2023
 
107 
ilmning maqsadi boshqa bo‘lgani sababli ularning so‘zi nishonga yetmadi va odamlar 
orasidagi shak-shubhalarni bartaraf qilolmadilar» [1, 243]. 
«Ikki yil ichida faylasuflar ilmini egalladim. Yana bir yil tafakkurga berildim. 
Ularning kitoblarini takroran o‘qir edim. Ularning xato va adashishlarini angladim, 
raddiga yo‘l topdim va bildimki (falsafa) ipson kamoli uchun yetarli emas» [2, 51]. 
«Ta’limiylardan (ismoiliya ahli) bir kishini uchratdim. . . ularning kitoblarini topib 
o‘qidim, so‘zlarini ko‘rdim. Ularning fasohatolarini dalillar bilan isbotladim. Xulosa 
shuki, ularda ham ishga yaraydigan va foyda beradigan so‘z topolmadim» [2]. 
Shundan keyin G‘azzoliy tasavvuf va tariqatga yuzlanadi. U yozadi: «Haqiqat 
yuzasidap angladimki, bu jamoat, (ya’ni so‘fiylar) ahvol egalaridirlar, so‘z ahli 
emaslar. Bu ilmni tahsil bilan imkon qadar o‘rgandim, ammo qolgan kimsalarni dars 
tahsili va suhbat bilan egallab bo‘lmasdi, balki bu zavq va sulukni talab qilardi. Menga 
shu narsa ayon bo‘ldiki, tariqatning asosi tarki nafs, tarki aloiq ekan, uqboga ko‘ngil 
bog‘lash. butun himmat bilan Xudo sari yuzlanish ekan. O‘z holimga qaradim va 
ko‘rdimki, taalluqlarga g‘arq, dunyo tashvishiga ko‘milgan ekanman» [2, 51]. 
Shundan keyin G‘azzoliy qalbida o‘tli g‘alayonlar boshlangani, shariat ilmi va 
falsafadan, darsu ta’limlardan soviganligini yozadi. «Xudo og‘zimga qulf urdi va dars 
aytolmadim, deydi u, ovqat tomog‘imdan o‘tmadi, quvvatim susayib borardi». 
Tabiblar uni ko‘rib, ruhiy muolajaga muhtoj ekanini aytadilar. G‘azzoliy safarga 
chiqib o‘n yil shaharma-shahar yuradi. «Va bu xil vaqtlarda menga shunday narsalar 
namoyey bo‘ldiki, deb ta’kidlaydi ulug‘ olim, aytib ado qilolmayman. Aniq bildimki, 
so‘fiylar Xudoy taolo yo‘lining oshiqu soliklari ekan va ularning siyratlari 
siyratlarning eng yaxshisi va ularning yo‘li eng to‘g‘ri yo‘l va axloqlari eng pokiza 
axloqdir. Shu darajadaki, agar din asrorining barcha oqilu donishmandlarini bir 
birlariga qo‘shsalar va xulqu atvorlari, siyratlarini o‘zgartirsalar va yaxshilansalar ham 
bu dargohga yo‘l topmaslar. Chunki so‘fiylarning jamiki harakat va so‘zlari zohiru 
botinda Payg‘ambarning charog‘donidan nur olgandir. Barcha mukoshifa va 
mushohada Payg‘ambar nuridan boshlanadi» [2, 51]. 
Shunday qilib, respublikamizda mustaqillik sharofati bilan mumtoz merosimiz, 
jumladan, diniy Sharq falsafasi va madaniyatini o‘rganishda katta ishlar amalga 
oshirildi. Eng avvalo buyuk zotlar, ular yashab, ijod qilgan tarixiy shaharlar Buxoro, 
Xiva, Shahrisabz, Qarshi, Samarqand, buyuk avliyolar, olimu-fuzalolariing yotgan 
joylari obod qilindi. Buyuk faylasuflar bo‘lgan Beruniy, Ibn Sino, ibn Rushd, Farobiy, 
Imom G‘azzoliy, Al – Xorazmiy va ko‘plab olim – u fuzalolarimizning ilmiy asarlari 
tarjima qilinib o‘rganildi. Sharq qo‘lyozmalari va ularning tarjimasi, falsafiy tahliliga 
alohida e’tibor qaratilib, Yurtboshimiz tomonidan Sharq falsafiy qo‘lyozmalarini 
o‘rganishning huquqiy asoslari ham yaratildi. 
Butun ma’naviyat tarixi shuni ko‘rsatadiki, sivilizatsiya degani - bu insoining o‘z-
o‘zini anglashi, o‘zini kamol toptirish uchun olib borgan kurashining hosilasidir. 

---