Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
135 
həmçinin şorlanmış torpaqlarda duz rejiminin tənzimlənməsi 
məqsədi ilə torpaqların süni nəmləndirilməsi” və meliorasiya 
növlərindən biridir [214,124]. Qeyd olunan sözlərin hamısı 
ümumişlək söz olmaqla yanaşı, elmi sahədə termin kimi 
formalaşmışdır.
Bir sahə üzrə spesifikləşmiş bir qrup xüsusi mənalı sözlər 
eyni strukturda, ancaq tam fərqli mənada digər sahəyə məxsus 
sözə çevrilirlər. Bu hal omonimiyanın ikinci formasıdır. Bu 
prosesi terminin konversiyası da hesab edənlər var. 
M.İsmayılova yazır: “Terminin konversiyası bir sahə 
termininin morfoloji və fonetik tərkibini saxlamaqla tam və ya 
qismən semantik modifikasiyaya uğramasını bildirir. Terminin 
konversiyası bir nitq hissəsindən digərinə keçidi deyil, bir sahə 
termin sistemindən başqasına keçməsini səciyyələndirir. Belə 
proses nəticəsində yeni termin yaradılır. Termin yaranmasının 
bu üsulu transterminləşmə adlanır. Deməli, transterminləşmə 
bir sahə termininin qismən və ya tamamilə mənasını dəyişərək 
başqa sahə termini kimi istifadə olunmasına deyilir. 
Transterminləşmə terminin əvvəl mənsub olduğu sahə 
terminologiyasından çıxmasını tələb etmir. Transterminləşmə 
üsulu ilə terminyaranma sahələr arası omonimləri əmələ gətirir 
[44,s.91]. Beləliklə, transterminləşmə elmlərin inteqrasiyası və 
diferensiyası prosesindən asılıdır. Ancaq M.Qasımov bir 
terminlə iki və daha artıq anlayışın adlandırılmasını 
çoxmənalılıq adlandırır və bunu terminologiya üçün qüsur 
hesab edir. Bu çoxmənalılıq terminin bir-biri ilə əlaqəsi 
olmayan və ya uzaq əlaqəyə malik olan anlayışları bildirməyə 
əsaslanırdısa, bu qəbul edilmirdi. Ancaq anlayışlar müxtəlif 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
136 
elm sahələrinə aid olarsa və onlar arasında heç bir yaxın və ya 
uzaq əlaqə olmazsa bu qəbul edilən hal hesab olunurdu. “Bəzən 
termin bir-biri ilə əlaqəsi olmayan, bəzən də bir-biri ilə uzaq 
“qohumluq əlaqələrinə” malik olan anlayışları bildirir. Lakin 
müəyyən bir termin tamamilə müxtəlif elm sahələrinə məxsus 
anlayışları ifadə edirsə, bu, nöqsan sayılmır” [47,s.105]. 
Məhz bu səbəbdən terminologiyanın inkişafı prosesi təkcə 
leksikoqrafiya materialları əsasında araşdırılmalı deyil, bu iş 
eləcə də müxtəlif termin sistemlər səviyyəsində tədqiq 
olunmalıdır. Terminologiyada vacib məqamlardan biri də 
sözlərin şəkilcə uyğun, amma mənaları arasında ümumi 
əlaqənin olmaması halıdır. Məna və şəkilcə münasibətlərin bu 
növü omonimiyaya hadisəsidir. Dilimizdə semantik yolla 
omonim sözlərin əmələ gəlməsinin tarixi çox qədimdir. Belə 
ki, “omonimlərin hesabına dilimizin lüğət tərkibinin zən-
ginləşməsi onun ən qədim, ilk təşəkkülü dövrlərindən başlamış 
davam edən hadisələrdən biridir” [12,s.32]. 
Elmlər bu və ya digər şəkildə bir-birləri ilə qarşılıqlı 
əlaqəlidir. Belə ki, bir elm sahəsində olan dəyişiklik bəzən 
digər elm sahələrinə təsir edir. Bu səbəbdən müəyyən elmə 
məxsus terminlərin bəzilərinin başqa mənada digər elm 
sahələrində işlədilməsi hadisəsi rast gəlinir. Beləliklə, eyni 
anlayışlar müxtəlif elm sahələrində müxtəlif aspektlərdə fərqli 
cəhətdən izah olunurlar. Məsələn, fizikada “elektrik cərəyanını, 
səsi, istiliyi və s.ni öz daxilindən keçirən cisim, naqil” 
anlamında işlənən keçirici sözü epidemioloji sahədə “təbii 
şəraitdə törədicini donordan resipiyentə keçirən qansoran 
buğumayaqlı” mənasında termindir [153,s.654],[177,s.10]. 

---