Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək və olduğu kimi qiymətləndirmək lazımdır
§2. BÖYÜK VƏTƏN MÜHARĠBƏSĠ GEDĠġĠNDƏ ƏSASLI DÖNÜġ
Yüklə 15,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§2. BÖYÜK VƏTƏN MÜHARĠBƏSĠ GEDĠġĠNDƏ ƏSASLI DÖNÜġ
MƏRHƏLƏSĠ
Stalinqrad cəbhəsində tarixi qələbəsindən sonra qızıl ordunun Leninqraddan Qara dənizə kimi ərazidə düşmənə qarşı əks-hücumu başlandı. Hücumda bütün cəbhələr iştirak edirdi. Leninqrad və Volxov cəbhələrinin qoşunları Leninqradın mühasirəsini yarmaq məqsədilə 1943-cü ilin yanvarında geniş hərbi əməliyyata başladılar. Şlisselburq düşməndən təmizləndi, Leninqrad ölkə ilə birbaşa quru yol əlaqəsi əldə etdi. Leninqrad və Volxov cəbhələrindəki döyüşlərdə bir çox Azərbaycan əsgəri fərqlənmiş, onlardan 10 azərbaycanlı snayper SSRİ orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. Şimal Donanmasının məşhur snayperi Məmmədəli Abbasov hitlerçilərin qəniminə çevrilmişdi, 1943-cü ildə onun şəxsi hesabında 166 məhv edilmiş faşist var idi. 55
1943-cü ildə 14 dəfə düşmən arxasına kəşfiyyata getmiş və mühüm məlumatlar əldə etmiş, faşist qarnizonunu sıradan çıxarmışdı. P.Səlimovun vzvodu hitlerçilərin mühasirəsinə düşmüş, qeyri-bərabər döyüşdə 50 faşisti məhv etmiş, 6 pulemyot və bir neçə minomyot ələ keçirərək mühasirəni yarmışdı. İgid komandir "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə təltif olunmuşdu. 56
Leninqrad uğrunda döyüşlərdə vzvod komandiri Əmir Əfəndiyev bir qrup avtomatçı ilə sürünərək xəlvətcə düşmən səngərlərinə yaxınlaşıb atəş nöqtələrini susdurmuşdu. O başqa bir döyüşdə üzərinə yeriyən tankı qumbaralarla məhv etmişdi.
57
Azərbaycan şahinləri Leninqrad səmasında faşistlərlə mərdlik və rəşadətlə döyüşürdülər. 1942-ci ilin axırlarında qəhrəmanlıqla həlak olmuş qorxmaz təyyarəçi Əli Səmədovun yerini qardaşı Asəf Səmədov tutmuşdu. Bombardmançı təyyarənin komandiri A.Səmədov qısa müddətdə ondan artıq düşmən obyektini yerlə yeksan etmişdi. Leninqrad üzərindəki hava döyüşlərində Hüseyn Bağırov mahir qırıcı təyyarəçi və kəşfiyyatçı kimi şöhrət qazanmışdı. O, 3 düşmən təyyarəsini vurmuşdu. H.Bağırov 1944-cü ilin yayında Pribaltika səmasındakı hava döyüşündə qəhrəmanlıqla həlak olmuşdu. Ölümündən sonra o, I dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni ilə təltif edilmişdi. 58
bərabər döyüşdə faşist təyyarəsini vurmuş və "Qırmızı Ulduz" ordeni ilə təltif olunmuşdu. İgid şahin A.Quliyev müharibə illəri ərzində düşmənin 18 təyyarəsini məhv etdiyinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. 59
1943-cü ilin əvvəlində Həzi Aslanovun komandanlıq etdiyi 55-ci qvardiya tank briqadası hücum əməliyyatlarında Mamayev Kurqan ətrafında düşməni 44
darmadağın etmişdi. Mius cəbhəsinin məhv edilməsi tapşırığını nümunəvi yerinə yetirdiyinə görə H.Aslanov Aleksandr Nevski ordeni almışdı. 60
1943-cü ilin yayında Hitler Almaniyası sarsılmış vəziyyətini düzəltmək üçün ümumi səfərbərlik etmiş və hərbi iqtisadiyyatını qüvvətləndirmək məqsədilə fövqəladə tədbirlər görmüş, Qərbdə ikinci cəbhənin olmamasından istifadə edərək Şərq cəbhəsində qəti hücuma başlamaq qərarına gəlmişdi. "Sitadel" adlanan bu əməliyyatda düşmənin məqsədi cəbhənin dar hissəsi - Kursk çıxıntısına cənubdan və şimaldan hücum edərək, Mərkəz və Voronej cəbhələrinin qoşunlarını mühasirəyə salıb dağıtmaq, sonra isə Cənub-qərb cəbhəsinə arxadan zərbə endirmək idi. Niyyətini yerinə yetirmək üçün Hitler 900 min əsgər və zabitdən ibarət güclü qoşun qruplaşması yaratmışdı. 61
1943-cü il iyulun 5-də hitlerçilər 50 texnika, o cümlədən l6 tank və motorlaşdırılmış diviziyalarla Oryol, Belqorod və Kursk ətrafında hücuma başladılar. Qızıl ordu düşmənin hücumunu dəf edərək, iyulun 12-də əks-hücuma keçdi. İkinci Dünya müharibəsinin ən irimiqyaslı döyüşlərindən olan Kursk qövsü müharibənin gedişində əsaslı dönüş yaratdı. Təşəbbüsü öz əlinə alan qızıl ordu faşistlərin tam məğlubiyyətinə qədər onu əldən vermədi. 62
da mərdliklə döyüşürdülər. Qvardiya kapitanı İvan İlyasov rota ilə birlikdə Kursk vilayətinin Krutoy Luq ətrafında düşmənin tank hücumunun qarşısını almışdı. İlyasovun rotasının təhkim olunduğu batalyona qarşı düşmən 50 tank və bir alaydan artıq piyada göndərdi. 10 tank itirməsinə baxmayaraq, faşistlər hücumu davam etdirirdilər. Batalyon komandirinin həlak olduğunu görən İ.İlyasov komandanlığı əlinə alıb döyüşçüləri əks-hücuma qaldırdı. Döyüşün qızğın çağında düşmənin ağır tankı İlyasovun olduğu səngərin üzərini örtdü. Lakin komandir özünü itirmədi, son nəfəsinədək döyüşü telefonla idarə edə bildi. 23 saat davam edən bu döyüşdə 40 düşmən tankı yandırılmış, 800 faşist məhv edilmişdi. İ.İlyasova ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi. 63
birlikdə gecə kəşfiyyatı zamanı kəndlərdən birində düşmən qarnizonunu - 30 əsgər və zabiti məhv etmişdi. 64
Ukrayna ərazisinin faşist işğalçılarından azad olunması uğrunda döyüşlərdə Azərbaycan diviziyaları fəal iştirak etmişlər. 1943-cü il avqustun 27-də 416-cı diviziya düşmən müdafiəsini yararaq 20 km irəliləmiş və Cənub cəbhəsinin əsas qüvvələrinin hücumuna şərait yaratmışdı. Bir gündə diviziya Boqaçyovka, Mokn, Vasilyevka, Petropavlovka, Çerniqovskoye yaşayış məntəqələrini azad etmiş, düşmənin 3 minə yaxın əsgərini məhv etmiş və əsir almış, xeyli texnikasını sıradan çıxarmışdı. Diviziya hücumlarını davam
45
etdirərək avqustun 30-da Mius cəbhəsi sahillərinə çıxmış, Taqanroqda yerləşən düşmən qüvvələrinin mühasirəyə alınmasında iştirak etmişdi. Həmin gün səhər diviziyanın döyüşçüləri 6-cı qvardiya tank briqadası ilə birlikdə Taqanroq şəhərinə daxil olmuş və şiddətli küçə döyüşləri nəticəsində Taqanroqu düşməndən tam təmizlədilər. 65 Taqanroqun azad olunması uğrundakı döyüşlərdə təkcə leytenant Bahəddin Mirzənin batareyası düşmənin 8 tankını, 13 avtomaşınını, 600 əsgər və zabitini məhv etmişdi. Taqanroq ətrafında alman-faşist ordu qruplaşmasının mühasirəyə alınması və darmadağın edilməsində, habelə şəhərin azad olunmasında göstərdiyi qəhrəmanlığa görə Ali Baş Komandanın əmri ilə 416-cı diviziyaya fəxri "Taqanroq" adı verilmişdi. Ölkənin paytaxtı Moskva Azərbaycan diviziyasını artilleriya yaylım atəşləri ilə salamlamışdı. 66
1943-cü il sentyabr ayının 7-də 416-cı Taqanroq atıcı diviziyası hitlerçilərin 3-cü Dağ atıcı diviziyası tərəfindən müdafiə olunan güclü istehkam xəttinə yaxınlaşdı. Düşmən istehkamları Markupol və Osipenko şəhərlərinə gedən yolları bağlamışdı. Sentyabrın 8-9-da Azərbaycan diviziyası düşmənin müqavimətini qırdı. Faşistlərin 10 əks-hücumuna mərdliklə sinə gərən döyüşçülər qazanılmış mövqeləri əldə saxladılar. Bu döyüşlərdə diviziya 4 mindən artıq düşmən əsgər və zabitini məhv etmiş, külli miqdarda döyüş texnikası ələ keçirmişdi. Həmin döyüşlərdə kapitan Firuddin Süleymanov əsil qəhrəmanlıq nümunəsi göstərmiş, əlbəyaxa döyüşdə bir qrup döyüşçü ilə düşməni geri çəkilməyə məcbur etmiş, özü isə şəhid olmuşdu. F.Süleymanov ölümündən sonra I dərəcəli Vətən müharibəsi ordeninə layiq görülmüşdü. 67
416-cı diviziya 1943-cü ilin oktyabrında düşməni Konstantinovka ətrafında darmadağın edib, tank hissələrinin köməyi ilə Melitopolu azad etmişdi. Diviziya "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə təltif olunmuşdu. Melitopol uğrunda döyüşlərdə pulemyotçu Ağaşirin Cəfərov xüsusən fərqlənmişdi. O, 1943-cü il ərzində 500-dən artıq faşist öldürmüşdü. A.Cəfərov SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1943-cü il 1 noyabr tarixli Fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adı almışdı. 68
Kursk qövsündəki sovet qoşunları qarşısında əsas vəzifə Dnepr çayını keçib geri çəkilən düşmənin hərbi hissələrini darmadağın etmək idi. Vermaxt komandanlığı güman edirdi ki, eni bir kilometr olan çayı asanlıqla keçmək mümkün deyil. Dnepr çayının sağ sahilində faşistlər möhkəm istehkamlar yaratmışdı. Lakin qələbə ilə ruhlanmış sovet əsgərləri, bütün çətinliklərə baxmayaraq, 1943-cü ilin sentyabrında Dnepr çayını müvəffəqiyyətlə keçdilər. Onlar arasında Azərbaycan oğulları da vardı. 1943-cü ilin mart ayının 28-də 416-cı Taqanroq Azərbaycan atıcı diviziyası Nikolayev şəhərini də düşməndən azad etdi. 46
Ukrayna ərazisinin alman-faşist istilaçılarından azad olunmasında 223-cü Azərbaycan atıcı diviziyası fəal iştirak etmişdi. 1943-cü ilin sentyabrında diviziya 16 yaşayış məntəqəsini azad etmiş, düşmənin 4300 əsgər və zabitini, 45 top və tankını, çoxlu minomyot və pulemyotunu, habelə digər silahlarını sıradan çıxarmışdı. Mayor Baxış Mehdiyev düşmənin güclü atəşinə baxmayaraq, öz hissəsi ilə Dnepri keçərək, sağ sahildə möhkəmlənmişdi. O, bir il ərzində döyüş rəşadətləri sayəsində leytenantdan mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdi. 69
almanların Dnepropetrovskdan sənaye avadanlığı aparmasına mane olmaq vəzifəsi tapşırılmışdı. Faşistlər 1041-ci alayın üzərinə 2 atıcı diviziya və tank alayı göndərmişdi. Oktyabrın 4-dən 11-dək gedən qanlı döyüşlərdə alayın əsgər və zabitləri düşmənin 50 hücumunu dəf etmiş, 3000 canlı qüvvəsini, 13 topunu, 13 minomyotunu, 10 tankını və bir zirehli maşınını sıradan çıxarmışdı. 70
1943-cü ilin noyabr-dekabr aylarında 223-cü diviziya 6 yaşayış məntəqəsini faşistlərdən təmizləmiş, düşmənin 4500 əsgər və zabiti, 20 tankı, 68 minomyot və digər hərbi sursatı məhv edilmiş, bir tank, 18 pulemyot, başqa hərbi ləvazimat qənimət götürülmüş, 82 faşist əsir alınmışdı. 71
fərqləndiyinə görə, şəxsi heyətinin 60-70 faizini azərbaycanlı döyüşçülər təşkil edən 227-ci atıcı diviziya fəxri "Temyurq" diviziyası adını almışdı. Düşmənlə döyüşlərdə diviziya 3000 faşisti məhv etmişdi. Taman yarımadasının azad olunması uğrunda döyüşlərə görə diviziyanın 2007 əsgər və zabiti, o cümlədən 600 azərbaycanlı orden və medallarla təltif edilmişdi. 72
1943-cü ilin sentyabrında "Donetsk" əməliyyatında göstərdiyi rəşadətə görə 271-ci diviziyaya fəxri "Qorlovka" adı verilmişdi. Həmin ilin payızında bu diviziya Rusiya və Ukraynanın faşistlərdən azad olunmasında iştirak etmişdi. Bu döyüşlərdə 865-ci atıcı alayının batareya komandiri Aslan Qaraşov qəhrəmanlıq nümunəsi göstərmişdi. Alaya Semerinkovo yaşayış məntəqəsinin müdafiəsi tapşırılmışdı. Düşmən onun tutduğu mövqe üzərinə 14 tank və 20 təyyarə göndərmişdi. A.Qaraşovun batareyası açıq mövqedən 2 tank və onlarca hitlerçini məhv etmiş, özü isə qəhrəmancasına həlak olmuşdu. Cənub cəbhəsi hərbi şurasının qərarı ilə A.Qaraşovun adı əbədi olaraq hərbi hissənin şəxsi heyəti tərkibinə daxil edilmişdi. 73
ilin oktyabrında Kerç boğazına çıxmaq əməliyyatında 20 yaşlı pulemyotçu Mehdi Quliyev misilsiz əsgəri şücaət göstərərək, 300-ə yaxın hitlerçini məhv etmişdi. Kerç yarımadasının azad olunmasında igidliyinə görə, M.Quliyev SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1943-cü il 17 noyabr tarixli Fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. 74
47
55-ci Qvardiya atıcı diviziyasının Kerç boğazını keçib Krımı azad etmək əməliyyatlarının iştirakçısı Bəkir Mustafayev məharətlə sürünərək yüksəklikdə yerləşmiş düşmən rotasını qumbara ilə susdurmuş, əlbəyaxa döyüşdə şəxsən 40 düşmən əsgər və zabitini öldürmüşdü. Krım və Ukraynanın azad olunmasında göstərdiyi igidliyə görə B.Mustafayev SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 16 may tarixli Fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı almışdı. 75
Sumı vilayətində gedən döyüşlərdən birində leytenant Müseyib Bağırov şəxsən 100 faşist öldürmüşdü. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 22 fevral tarixli Fərmanı ilə M.Bağırova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi. Mikayıl Ələkbərov Dnepri keçmək əməliyyatında igidlik göstərmişdi. Kəşfiyyat əməliyyatları zamanı o, 14 hitlerçini məhv etmişdi. 1943-cü il oktyabrın 23-də Mikayıl Məmməd oğlu Ələkbərov Qorodovka kəndində qırmızı bayraq qaldırmış və 30-dan artıq düşmən əsgərini sıradan çıxarmışdı. Cəsur əsgər bu döyüşlərdə aldığı ağır yaralardan qəhrəmancasına həlak olmuşdu. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1943-cü il 26 oktyabr tarixli Fərmanı ilə M.Ələkbərov ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. 76
komandanlıq etdiyi qvardiya rotasının igidliyi əbədi daxil olmuşdur. 1943-cü il sentyabrın 27-nə keçən gecə rota Dneprin sağ sahilinə keçib həmlə ilə hitlerçiləri tutduğu mövqelərdən çıxarmışdı. Bununla da sovet ordusu hissələrinin çayı maneəsiz keçməsi təmin olunmuşdu. Məlik Məlik oğlu Məhərrəmova və onun 17 silahdaşına Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi. Qvardiyaçı qəhrəmanlara Lenin ordenini və "Qızıl Ulduz" medalını şəxsən təqdim edən cəbhə komandanı K.K.Rokossovski qeyd etmişdi ki, bir rotanın tərkibində 17 Sovet İttifaqı Qəhrəmanı olması fərəhli və müstəsna haldır. 77
Kiyevin şimalında Dneprin sağ sahilinə çıxmış, döyüş mövqelərini məharətlə dəyişərək, ciddi müqavimət göstərən düşmənə gözlənilməz nöqtələrdən zərbələr endirmişlər. Dneprin sağ sahilindəki mövqeləri genişləndirmək uğrunda gedən 12 günlük döyüşlərdə cəsur topçular faşistlərin 11 tankını, külli miqdarda əsgər və zabitini məhv etmişdilər. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1943-cü il 16 oktyabr tarixli Fərmanı ilə S.Kazımova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. Dneprin keçilməsi uğrundakı döyüşlərdə igidliyinə görə Məmməd Məhərrəmov da SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 22 fevral tarixli Fərmanı ilə bu yüksək ada layiq görüldü. 78
1943-cü il noyabrın 6-da Ukraynanın paytaxtı Kiyevin faşistlərdən azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə qvardiya mayoru, tankçı, batalyon komandiri Xıdır Mustafayev yüksək məharət və igidlik nümayiş etdirmişdi. Noyabrın 6-da axşam batalyon gözlənilmədən düşmən arxasına keçərək beş saat davam edən küçə 48
döyüşlərindən sonra Kiyevin 70 kilometrliyində olan Fastov şəhərini tutdu. Düşmən döyüş meydanında 64 top, 43 tank, hərbi təchizatlı 16 eşelon, 40 silah və ərzaq anbarı, 40 min ton yanacaq və lokomotiv qoyaraq qaçmışdı. Tank batalyonunun şəxsi heyətinin əksəriyyəti orden və medallarla təltif olunmuş, Xıdır Mustafayev isə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 10 yanvar tarixli Fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. 79
Leninqrad şəhəri Mərkəzi Hərbi-Dəniz Muzeyində eksponat kimi 86 düyün vurulmuş bir qaytan qoyulmuşdur. Bu, Şimal donanması snayperi Məmmədəli Abbasovun üç ay ərzində qırdığı faşistlərin sayını bildirir. Abbasov hər faşisti vuran kimi dərhal cibində gəzdirdiyi bu qaytana bir düyün vurardı. Ağcabədili müəllim M.Abbasov elə bir gün olmazdı ki, faşist öldürməsin. Onun məharətindən müntəzəm yazan Şimal donanmasının "Krasnı flotes" qəzeti qeyd etmişdi ki, Məmmədəli Abbasov 35 gündə 63 hitlerçi qırmışdır. Şimal donanması komandanlığı onu "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə təltif etmişdi. 80 1944-cü ilin əvvəlində qızıl ordunun bütün cəbhə boyu hücumu başlandı. Yanvarın 14-dən iki həftə davam edən döyüşlərdə Leninqrad və Volxov cəbhəsinin, habelə Baltik donanmasının qoşunları Leninqrad ətrafında düşmənə ağır zərbə endirərək, onu 70-100 km geriyə oturtdu, Leninqradın blokadasına son qoyuldu. Sağ sahil Ukraynasının azad edilməsi üçün fəal hərbi əməliyyatlar genişləndi. Ukraynanın cənubundakı şəhərlərin azad edilməsində azərbaycanlılar igidliklə vuruşurdular. Odessa vilayətinin Strukova kəndi uğrunda vuruşmada qvardiya kapitanı M.Hüseynov düşmənin əks-hücumunun qarşısının alınmasına bacarıqla rəhbərlik etmiş və döyüş meydanında həlak olmuşdu. Strukova kəndinin sakinləri M.Hüseynovun adını əbədiləşdirərək, kənd məktəbinə cəsur qvardiyaçının adını verdilər. 81
418-ci diviziyanın batalyon komandiri, qvardiya mayoru F.Qədimov bir qrup döyüşçü ilə geriyə çəkilən hitlerçilərin Odessadan çıxarmaq istədikləri avtomobil karvanının qarşısını kəsərək alman əsgər və zabitlərini məhv etmiş, 200 avtomaşını ələ keçirmişdi. İgidliyinə görə F.Qədimov I dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni ilə təltif olunmuşdu. 82
Süvari kəşfiyyat komandiri Pirəli Səlimov 22 döyüşçü ilə faşistlərin tutduğu mövqeyin arxasına keçərək, onlardan 50 nəfərini məhv edib, əhəmiyyətli kəşfiyyat məlumatları ilə öz hissələrinə qayıdıb. Bu əməliyyata bacarıqla, cəsarətlə rəhbərlik etdiyinə görə P.Səlimov "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə təltif olunmuşdu. 83
Taqanroq diviziyasının əsgərləri çox sürətlə vuruşa-vuruşa Dnepr çayının sağ sahilinə keçərək, Nikolayev şəhəri yaxınlığında düşmənin müqavimətini qırmış, birgünlük qanlı döyüşlərdən sonra şəhəri ələ keçirib Cənubi Buq çayına çıxmışlar.
49
1944-cü il fevralın 9-dan 10-na keçən gecə Dnepr çayını keçdiyinə və martın 23-də Nikolayev şəhərini azad etdiyinə görə diviziya Ali Baş Komandanın təşəkkürnaməsini aldı. Aprelin 10-da diviziya qızıl ordunun digər birləşmələri ilə birgə Odessa şəhərini azad etdi. Odessa uğrunda döyüşlərdə 416-cı diviziya tərəfindən düşmənin 2000-dən çox əsgər və zabiti əsir alınmış, 150 vaqon, 18 lokomotiv, 8 döyüş sursatı anbarı qənimət götürülmüşdü. Diviziyanın minaaxtaranları Odessa şəhərinin nadir memarlıq incisi olan Opera Teatrı binasını partlayışdan xilas etmişdilər. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə Odessanın düşməndən azad edilməsində göstərdiyi döyüş nailiyyətlərinə görə 416-cı Taqanroq diviziyası II dərəcəli Suvorov ordeni, diviziyanın 500-dən artıq döyüşçüsü isə SSRİ orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. 84
Sağ sahil Ukraynasının alman-faşist işğalçılarından azad olunmasında 223- cü diviziya da fəal iştirak etmişdi. 1944-cü ilin yanvar-fevral aylarında diviziya döyüşçüləri Verblojok ətrafında şiddətli əks-hücumun qarşısını alaraq düşmənin 900 əsgər və zabitini, 101 top, 23 minomyot və 45 pulemyot atəş nöqtəsini dağıtmışlar. 85 1944-cü ilin mart-aprel aylarında 223-cü diviziya Qızıl Ordunun digər birləşmələri ilə Kirovoqrad və Kaxovka şəhərlərini azad edərkən 4000 hitlerçi, çoxlu tank və top, digər hərbi texnika məhv etmiş, 1944-cü ilin yazı ərzində 950 kv.km ərazini düşməndən təmizləmiş, 90-a yaxın kənd və qəsəbəni azad etmişdi. 86
bilavasitə iştirak etmişdi. Diviziyanın B.Mehdiyevin komandanlıq etdiyi 1041-ci alayı Saratov-Qalbena ətrafındakı döyüşdə sıralarında dörd general olan 2500 hitlerçini məhv etmiş və əsir götürmüşdü. Ümumiyyətlə, Ukraynanın azad
olunması uğrunda
döyüşlərdə Azərbaycanın 20 igid oğlu Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş, yüzlərlə döyüşçü orden və medallarla təltif olunmuşdu. Azərbaycanın fəxri olan 416-cı diviziya avqustun 24-də qızıl ordunun digər birləşmələri tərkibində Moldaviya SSR-in paytaxtı Kişinyovu azad etmişdi. 416-cı diviziyanın döyüşçüləri Ali Baş Komandanın təşəkkürünə layiq görülmüşdülər. Kişinyov uğrunda döyüşlərdə 223-cü diviziyanın döyüşçüləri də fərqlənmişdilər. Onlar 4000 düşmən əsgər və zabitini məhv etmiş, 3835-ni əsir almışdılar. Topçu serjant X.Hüseynov üç döyüşçü ilə 7 faşist tankının hücumunu dəf edərkən onlardan beşini sıradan çıxarmış, 30 hitlerçini öldürmüşdü. Cəsur topçu I dərəcəli Vətən müharibəsi və II dərəcəli Şöhrət ordenləri ilə təltif olunmuşdu. 88
Faşistlərin Sağ sahil Ukraynasında məğlubiyyəti Krımın azad edilməsini yaxınlaşdırırdı. 1944-cü il aprelin 8-də sovet qoşunları Perekopun şimalından hücuma keçdilər. Krımın azad olunmasında 77-ci və 227-ci diviziyalar əsil
50
qəhrəmanlıq nümayiş etdirdilər. 77-ci diviziya və 19-cu tank korpusu Tyumaşevsk ətrafında güclü həmlə ilə düşməni Cankoy dəmir yol qovşağından çıxararaq Simferopola yol açdı. Suran-Barık, Maryanovka və Yekaterinovka yaşayış məntəqələri uğrundakı şiddətli döyüşlərdə 77-ci diviziyanın əsgərləri 5 min hitlerçini öldürmüş, 410-nu əsir almış, 29 top, 25 avtomobil və 50 vaqonu sursatla ələ keçirmişlər. 1944-cü il aprelin 13-də 77-ci diviziya 19-cu tank korpusu ilə birlikdə düşməni Simferopoldan çıxarmış, minlərlə faşisti əsir almışdı. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 24 aprel tarixli Fərmanı ilə 77-ci diviziyaya fəxri "Simferopol" adı verilmişdi. 89
əhatə olunmuş, dəmir-beton örtüklü bir neçə pulemyot və minomyot atəş mövqeyini susduran Əmir Piriyevin dəstəsi düşmənə yaxınlaşaraq qumbaralarla 20 hitlerçini öldürmüşdü. Komandirin yaralandığını görən Ə.Piriyev qvardiya rotasını hücuma aparmış, Sapun-dağın zirvəsində düşmənin mühüm atəş nöqtəsini ələ keçirərək şəxsən özü 16 hitlerçini məhv etmişdi. Döyüş şücaətinə görə Ə.Piriyevə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi. 90
birinci olaraq çatdı və 17 faşisti öldürdü. Komandanlıq onu "Qırmızı Ulduz" ordeni ilə təltif etdi. 91 Əbdüləziz Qurbanov bir qrup avtomatçı ilə düşmən səngərlərinə yaxınlaşıb qumbara ilə onlarla hitlerçini məhv edərək, Sapun-dağın zirvəsinə qələbə bayrağı sancmışdı. Ə.Qurbanov "Qırmızı Bayraq" ordeninə layiq görülmüşdü. 92 Qvardiya baş leytenantı Əhməd Ağamirov bir qrup topçu ilə Sevastopol ətrafında mühasirədən çıxmağa cəhd göstərən faşistlərin yolunu kəsərək, bir generalı, altı zabiti, 230 əsgəri əsir almış, xeyli qənimət ələ keçirmişdi. Ə.Ağamirov I dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni ilə təltif olunmuşdu. 93
77-ci diviziya Sevastopola birinci daxil oldu. 1944-cü il mayın 7-8-də diviziyanın 105 və 276-cı alayları faşistlərin şiddətli müqavimətini qıraraq Malaxov Kurqanı ələ keçirdi. Mayın 9-da diviziyanın 324-cü alayı şəhərin mərkəzində, dəmir yol vağzalında möhkəmləndi və əsas qüvvələrin gəlişinə qədər tutduğu mövqeləri saxladı. Krımın azad olunması uğrunda döyüşlərdə diviziya düşmənin 3 min əsgər və zabitini məhv etdi, 1652 faşisti əsir aldı. Sevastopolu düşməndən azad edərkən Sapun-dağ ətrafında döyüşdə nailiyyətlərinə görə diviziya I dərəcəli Suvorov ordeninə layiq görüldü. Krımın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə 3141 əsgər və zabit SSRİ orden və medalları ilə təltif olundu. Ay-Petri uğrunda döyüşdə topçu Süleymanov və dostu Tereşşenko düşmənin çoxlu hərbi texnikasını, 90 əsgər və zabitini məhv edib, topları ilə Ay-Petriyə qalxaraq dənizdə faşistlərlə dolu bərəni batırdılar. 94
vuruşlarda 5 mindən artıq düşmən əsgər və zabitini məhv etdi, 8 min nəfəri əsir 51
aldı, 250 top, 400 avtomaşın və 150 araba qənimət götürdü. Diviziya "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə, 2300 döyüşçü müxtəlif orden və medallarla təltif olundu, üç alay isə fəxri "Sevastopol" adına layiq görüldü. 95
mətinləşmiş, qızıl ordunun zərbə qüvvələrinə çevrilmiş, döyüşlərdə məharət və cəsurluq nümayiş etdirmişlər. 1944-cü ildə Azərbaycan döyüşçüləri başqa cəbhələrdə də alman-faşist işğalçılarına sarsıdıcı zərbələr vurulmasında fəal iştirak edirdilər. Belorusiyanın azad olunması uğrunda döyüşlərdə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, qvardiya general- mayoru Həzi Aslanovun komandanlıq etdiyi tank briqadasının döyüşçüləri böyük uğurlar qazandılar. 1944-cü ilin iyununda H.Aslanovun tankçıları partizanlarla birlikdə faşistləri Pleşinitsı şəhərində darmadağın edərək, 3-cü mexanikləşdirilmiş korpusun Metion və Pusto-Petin üzərinə hücumunun genişləndirilməsi üçün əlverişli şərait yaratdılar və iyulun 2-də Vineykanı azad etdilər. H.Aslanovun tankçıları qısa zaman ərzində Belorusiyanın bir çox yaşayış məntəqələrini azad edərək, düşmənin minlərlə canlı qüvvəsini, 43 tankını, 131 topunu, 12 minomyot batareyasını, 40 təyyarəsini, 15 qatarını məhv etdilər, 74 topunu, 88 pulemyotunu, 5 hərbi ləvazimat anbarını, 7 qatarını, 16 parovozunu, 520 avtomaşınını, 550 atını, 220 hərbi sursat arabasını ələ keçirdilər, 580 faşisti əsir aldılar. Minskin azad edilməsi zamanı fərqlənən briqada Baş Komandanın təşəkkürünü aldı. Həzi Aslanovun tankçıları iyulun 7-də birinci olaraq Vilnüsə daxil oldular. Yüksək hərbi ustalığına, tank yürüşlərini məharətlə təşkil etdiyinə və 1944-cü ilin yayında döyüşlərdə göstərdiyi şəxsi igidliyinə görə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə H.Aslanov II dərəcəli Suvorov ordeni ilə təltif olundu. 1944-cü ilin iyulunda Şaulyay şəhərinin azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə fəal iştirakına görə H.Aslanovun 35-ci qvardiya tank briqadasına fəxri "Şaulyay" adı verildi. Belorusiyanın və Pribaltikanın azad olunması döyüşlərində Həzi Aslanovun briqadası 8 dəfə Ali Baş Komandanın təşəkkürünə layiq görüldü. Cəbhənin komandanlığı H.Aslanovun ikinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ilə təltif olunmasına təqdimat vermişdi. Lakin ikinci dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ona ölümündən sonra -1991-ci il iyunun 21-də verildi. 1945-ci il yanvarın 24-də tank qoşunları qvardiya general-mayoru Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanov yaralandı və şəhid oldu. 96
1944-cü ilin avqustunda tank əleyhinə top komandiri, serjant Qəzənfər Əkbərov qeyri-bərabər döyüşdə düşmənin dörd tankını və 60-dan artıq əsgər və zabitini məhv etmişdi. Cəsur Qəzənfər Əkbərova ölümündən sonra SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1944-cü il 26 oktyabr tarixli Fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdi. 97
52
Belorusiya uğrunda döyüşlərdə 1944-cü il aprelin 5-də qvardiya mayoru Əliheydər İbrahimovun komandanlığı altında süvari diviziya Razdalnaya stansiyasına qəflətən hücum edərək faşist qarnizonunu darmadağın etmiş, 400-ə yaxın faşisti əsir almış, üç lokomotiv və çoxlu döyüş sursatı yüklənmiş beş qatar ələ keçirmişdi. Qvardiyaçılar Almaniyaya zorla aparılan çoxlu sovet vətəndaşını azad etmişdilər. Döyüşü məharətlə idarə etdiyinə görə Ə.İbrahimov Aleksandr Nevski, həmçinin "Qırmızı Bayraq" ordenləri ilə təltif olunmuşdu. 9S 1944-cü ilin payızında Pribaltikanın azad olunması uğrunda döyüşlərdə 77-ci atıcı diviziyasının şəxsi heyəti xüsusilə fərqlənmişdi. 1944-cü ilin avqustunda bu diviziya 51-ci ordunun tərkibində Debele ətrafında düşməni ciddi məğlubiyyətə uğratmışdı. İki həftəlik müdafiə döyüşləri müddətində diviziya hitlerçilərin 12 tank diviziyasının 31 əks-hücumunu dəf edərək, onun 178 tank və özüyeriyən topunu, 2 alayını sıradan çıxarmışdı. Rəşadətinə görə diviziyanın 587 əsgər və zabiti orden və medallarla təltif olunmuşdu. 99
Azərbaycanın 416-cı diviziyası 1944-cü ilin avqustunda Moldaviyanın azad olunmasında iştirak etmişdi. 100
azad etdi, Barents dənizindən Qara dənizə qədər sovet sərhədi bərpa olundu. Bu tarixi qələbədə Sovet İttifaqının bütün xalqları kimi, Azərbaycan xalqının oğul və qızları da şücaət, rəşadət və mərdlik göstərdilər.
Yüklə 15,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|