Tarixiy materiallardan integrativ asosda

International Conference on Developments in Education 
Hosted from Amsterdam, Netherlands 
https
: 
econferencezone.org June 8
th
 2022 
99 
Boladagi g‘oyaviy dunyoqarash kichik yoshdanoq hamma fanlarni o‘rganish orqali shakllanib boradi. Fan 
asoslarini o‘rganish albatta, tabiat va jamiyat integratsiyasi asosidagi umumiy tasavvurlarning shakllanishi 
uchun manba bo‘lib xizmat qiladi. Bu ma’lumotlar asosida chiqariladigan xulosalar dunyoqarash elementlari 
vazifasini bajaradi.
Olib borilgan tahlillar natijasida ma’lum bo‘ldiki, ilmiy dunyoqarashni shaklantirish maktabgacha tarbiya, 
maktabda boshlanishi va rivojlantirilishi lozim. Har bir bola eng kichik yoshdan boshlab, yoshiga mos, 
yaxlitlangan dunyoqarashga ega bo‘lishi va rivojlanib borishi o‘qituvchining o‘quvchi shaxsiy traektoriyasini 
belgilab berishiga ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Buning uchun boshlang‘ich sinflarda tarixiy materiallarni 
o‘rgatish jarayonida mustahkam zamin tayyorlanadi. Barcha fanlar o‘qitish va o‘rgatish jarayonlarida 
o‘qituvchilar o‘quv jarayoniga tarbiyaviy yo‘nalishni singdirishi, ayniqsa, ilmiy-g‘oyaviy imkoniyatini ochish 
vazifasi turadi. Bolaning ma’naviy ehtiyojlaridan biri bilishga intilishdir, bolalarda bu ehtiyoj atrofdagi narsa-
buyumlar, umuman, atrofda sodir bo‘layotgan voqealarni kuzatishda qoplanadi. Darsning g‘oyaviy saviyasi 
o‘quvchiga taqdim qilinadigan bilimlar hozirgi zamon dalillariga muvofiq va milliy xalq ma’rifatparvarligi 
nuqtai nazaridan bayon qilish, shu bilimlar orqali o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish 
tushuniladi. Dastlab, tarixiy materiallar tarkibida mavjud bo‘lgan hikoya, afsona, ertak va masallardan o‘rinli 
foydalanish talab etiladi. Bunga shu yoshdagi bolaning uyda va maktabda shug‘ullanadigan asosiy faoliyati 
bo‘lgan o‘qish, muomala, o‘yin, mehnat yordam beradi. Bola yetti yoshga to‘lguncha ma’lum bir ob’yekt va 
hodisalar haqida faqat reproduktiv va idrok etib bo‘lmaydigan timsollarni payqashi mumkin. O‘qishga kelishi 
bilan bola shaxsiga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadigan tengdoshlari, o‘qituvchilar, maktab o‘quv qo‘llanmalari 
orqali katta yo‘l ochiladi. O‘qish hisobigan ommaviy axborot vositalari orqali undagi aloqalar kengaya boradi, 
unga muayyan darajada ta’sir ko‘rsatadigan axborot oqimi kengayadi. Bola maktabga borishi munosabati 
bilan oilaning tarbiyaviy yo‘nalishiga maktab ham katta yordam beruvchi sub’yektga aylanadi. Bolaning vaqti 
oiladan tashqari tengqurlari davrasida, o‘quv mashg‘ulotlarida, o‘qituvchilar bilan turli vaziyatlarda muomala 
–munosabat holatida kechadi. Boshlang‘ich sinflarda bolaga oila bilan maktabning ta’siri deyarli bir xil 
bo‘ladi, shu sababli bu har ikki sub’yekt ham o‘z faoliyati davomida tarixiy materiallardan foydalanish orqali 
ta’lim va tarbiyaviy tizimni yanada mustahkamlasa, bolaning ilmiy-g‘oyaviy dunyoqarashi shakllanib boradi.
Maktab o‘qituvchisi o‘z bilimi va imkoniyatlariga muvofiq o‘quvchilarga halq orasida hurmatga sazovor 
bo‘lgan olimlar, mutafakkirlar, ma’rifatparvarlarning faoliyatini, ularning fanlar tarixiga qo‘shgan hissasi va 
g‘oyalari bilan tanishtirib borishi o‘quvchilarning fanga qiziqishini ortishiga hamda Vatanparvarlik tuyg‘usini 
shakllanishiga olib keladi. O‘rta Osiyoda yashab ijod qilgan Farobiy, Xorazmiy, Ibn Sino, Beruniy, Hakim va 
Sobir Termiziylar, Rudakiy kabi mutafakkirlar o‘zlarining butun ijodiy faoilyatlarini Vatanda ilm-ma’rifatni 
rivojlantirishga bag‘ishlagan. Ularning boy merosini bolaga kichik yoshdanoq tanishtirish bolaning milliy o‘z-
o‘zni anglashiga yordam beradi. Milliy o‘z-o‘zini anglashning rivojlanishi bilan milliy iftixor, milliy his 
tuyg‘ular namoyon bo‘ladi. O‘zlikni anglash millatning tarixi, madaniyati, urf-odati va an’analarini har 
taraflama chuqur bilish maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘zbek millatining tarixiy tarkib topshii, millat 
ma’naviyati, til, fan, din, ma’naviyat, turmush tarzi, tarixiy obidalari milliy o‘zlikni yanada rivojlantirishga 
yordam beradi. Shu sababli maktabda fanlarni o‘qitish jarayonlarida milliy o‘zlikni anglatuvchi asosiy 
yo‘nalishlarga to‘htalib o‘tish lozim. Xalq og‘zaki ijodidagi muayyan fanlarga oid tushunchalarni 
tarbiyalovchi omillar, mutafakkir olimlar hayot tarzining tarixiy ongni shakllanishiga ta’siri, jumladan, tarixiy 
lavhalar, ularning fan ravnaqiga qo‘shgan hissasi, qadimiy obidalar orqali tarixiy tushunchalarni yanada 
boyitish va muayyan fanlarni o‘qitish tizimiga singdirish, madrasalar, minora va tarixiy obidalar qurilishining 
turli shakllardan iboratligi va o‘ziga xosligiga asoslanilishi o‘quvchida tarixiy ongning shakllanishiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi.